Þjóðólfur


Þjóðólfur - 15.01.1904, Qupperneq 2

Þjóðólfur - 15.01.1904, Qupperneq 2
IO smátt, allt ókeypis, og er prestum og fæknum falið að útbýta honum. Er von- andi að þeir geri sér far um að rit þetta nái sern mestri útbreiðslu, og að menn muni eptir því að ganga eptir ritinu hjá þessum embættismönnum Því er opt svo varið með ýmsa bæklinga, er úbýta á gefins og sendir eru einstöku mönn- um í því skyni, að fjöldi manna sér þá aldrei, veit ekkert af þcim Berklaveikin er svo mikill vogestur hér sem annars- staðar, að brýna nauðsyn ber til að hepta utbreiðslu hennar, sem mest má verða, en til þess útheimtist fyrst og fremst Ijós þekking almennings á veikinni, og hvern- ig helzt megi varast hana. Þá fara menn að verða gætnari og athngulli bæði um sjálfa sig og aðra. Það verður því aldrei ofvel brýnt tyrir mönnum, bæði sjukum og heilbrigðum, að gæta hinnar mestu varúðar, að þvi er veiki þessa snertir. Menn ættu því að lesa bækling þennan með athygli og færa sér í nyt fræðlslu þá, er hann veitir. Það kostar heldur ekkert. 22 myndir eru í bæklingnum til skýringar. För um Dala- og Strandasýslur haustið 1 903. Eptir P. Z. III. K o I la fj örð ur. Fyrir sunnan Steingrímsfjörð skerst inn l landið lítill fjörður, sá er nefndur Kolla- ■fjörður, eptir þeitn, er fyrstur byggði fjörðinn, sá hét Kolli, og bjó hann undir Felli. Þar býr nú presturinn, en landnám Kolla hefur skiptst, og myndar einn hrepp, er hann kenndur við Fellið og kallaður Fellshreppur. Yzt við Kollafjörð að norðanverðu stendur bær sa, er Kollafjarðarres heitir. Þar hefur nú um lyrirfarandi ár búiö Guð- fnundur bóndi Bárðarsön, hinn mesti fram- kvæmdarmaður, enda ber jöiðin þess ó- tvíræð merki. Allt lúnið hefUr verið sléttað og girt, byggt timburhús, ogengið hefur verið stórbætt, og mikið afþvígert að flæðiengi og girt. Guðmundur ér nú fluttur frá jörðinni, að bæ í Hrútafirði, en Guðinundur sonur hans býr þar nú. Guðmundur hinn yngri er fræðimað- ur mikill, og að allra áliti mikill nátt- úrufræðingtir. Náttúrufræði íslands á honum talsvert að þakka, nægir þar að benda á það, að hann hefur safnað miklu af grösum, skófum og mosa á Vesturlandi. sérstaklega f Strandasýslu. I »Flóru ís- lands« eptir Stefán kennara, má sjá þess Ijós merki, svo og í Lichens Islandiae« eptir J. S. Deichmann Brandh (Kh. 1903). Nú er Guðm. aðallega farinn að hugsa um. dýra- og jarðfræði; segír hann að margar jarðfræðisleifar megi finna þar, sjór hafi fyr gengiö mikið hærra, og verið mikið heitari en nú o. fl. Presturinn, séra Arnór Arnason, býr nndir Felli, hefur liann margt hjúa og bú stórt. Rétt þar hjá eru Ljúfustaðir, þar sem Guðjón alþm. bjó. Ljúfustaðir munu vera fremur lítil jörð, en vel setin, þar er timburhús og fjárhús mikil, mörg undir einu járnþaki. Þá fjárhúsabyuging er ná farið að tíðka allvíða, enda hlýtur hún að vera hentug. Fjármaðurinn þarf ekki að ganga milli margra húsa, ogeigi að opna nema einar dyr. Honum verður því Iéttara að hirða féð. Auk þess verða húsin betri, þrifalegri og bjartari. Mjög vfða var rætt um Guðjón við mig, og er eg sannfærður um það, að enginn mun sækja gull í greipar Guðjóns við al- þingiskosningar þar f sýslu, svo vel er hann kynntur þar, og svo vel líkar þeim Strandabúum yfirleitt stefna hans í stjórn- málum. Gaddavírinn góði hefur líka ekki spillt. Öllum búendum þar leizt mjög vel á frumvarpið, og glöddust yfir fram- gangi þess, en faa heyrði eg hæla því meir og alþingi fyrir gerðir sínar í því máli, en séra Arnór tindir Felli. Vænst þótti honum þó um fitinnarpið vegna þess, að það sýndi svo mikinn og ótvfræðan framfarahug hja þinginu. en yfirleitt voru þeir, er töluðu um frumvarpið, sammala um það, að mjög óheppilegt \æri það, að eigi mætti girða meira en hið ræktaða tún. Það getur mjög vfða staðið s\o á, að móar eða grttndir liggi að túninii, er bóndinn vill rækta og gera að túni, og ligglir þá í augtim uppi, að það er marg- falt hægra fyiir hann að rækta það. ef hann girðir blettinn. Það ákvæði lag- anna, að búandi megi girða slikt svæði á sinn kostnað, virðist harla einkenmlegt. Annað atiiði, sem menn tirðu ekki sem bezt ásattir um, var það, hvort giiðingin þyrfti að vera jafnhá og lögin gera rað fyrir. Allir voru sammála uni það, að betra hefði verið, að hafa lögin eins og flutn- ingsm. þeirra upphaflega \ildi, að vír- strengirnir væru eiruini færri, en aptur væri skylda að jafna jöiðina undir neðsta strenginn. Ef slfk jöfnun væri á jarðveg- inum, skil eg ekki annað^en þrfr streng- ir séu nógir, að minnsta kosti er það reynsla Jóns búfr. Jónatanssonar. Þetta atriði álít eg nauðsyn að búfræðingar og bændur tipplýsi, því óþaift viiðist að gera girðingu hærri, og þar af leiðandi dýrari en þörf er, til þess að skepnur fari ekki í túnið. Fair, er eg hiiti í för minni, hafa meir hugsað ýms búnaðarmál, og fylgzt yfiileitt jafnvel með geiðtim þingsins í þeim, og séra Arnór, enda hugsar hann mikið um bú sitt og býr mikinn. Engjar hans liggja á eyrum niður við Kollafjöiðipn; erti engj- arnar fallegar og sléttar, en mættu þó vera ennþá fallegii og betri, því þær liggja ákaflega vel \ið vatnsveitingu úr ánni. Séra Arnór fékk mann til þess að gera þar vatnsveitingarskurði, sá var búlræð- ingur; maðurinn gióf skurði, og kastaði hnausiim og möl upp á eyrainar. E11 árangurinn vaið sá, að eyrarnar eru enn þýlðari en áður, en ekkert vatn rann þar er búfræðingurinn ætlaðist til þess. Aptur gerði þessi »jarðabót« það gagn, að ain fór annarstaðar upp á engjarnar, svo að nokkur hluti þeirra er nú flæðiengi. Eitt af þeim málum, sem nú eru mjög á dagskrá í Tungusveit og Kollafirði, er það að sameina þar kirkjurnar. Ásfðasta héraðsfundi átti að ræða mál það, en það varð eigi hægt, því enginn héraðslundur var haldinn. Vantaði einn fulltrúa til þess að h'ann yrði löglegiir. Tröllatungukirkja, sem er kirkja þeirra Tungusveitunga, er á sveitar- og kirkjtisóknarenda, og þ\í auðsjáanlega illa sett; Fellskirkja er aptur 1 miðri sókninni, en sú sókn er Iítil. Þeir er fylgja sarneiningunni, vilja fá kirkjtina að Hvalsá, og verður ekki annað sagt, en það virðist vera í alla staði æskilegt. Eg held það væri mtin betra, að hafa kirkjurnar færri heldur en nu er, en að hafa þær aptur betri og sómasamlegri. Það, að kirkjurnar, guðshúsið, sé Ijótasta húsið, sem til er á bænum, ljótara, óálit- legra og opt verra en fjárhúsin, virðist ekki vera sérstaklega vel til fundið. Sum- ar — og það jafnvel flestar — kirkjur hér á landi eru svo kaldar að vetrinum, að frágangssök finnst mér vera að bjóða ferð- heitum og göngtimóðtim mönntim að sitja þar hreyfingarlalisum í hér um bii 2—3 klukkutlma. Skil eg ekki annað, en það geti haft fremur slæm áhrif á heilsu manna. En það lítur tit fyrir, að prestastéttin yfir- leitt finni nauðalftið til þess. Ef þeir ætluðust til þess, að kirkjan væri sótt að vetri til, finnst mér nauðsyn, að það sé að minnsta kosti í henni ofn, og að hver smávindur næði ekki í gegnum hana, eins og nú mttn eiga sér allvfða stað. Og eptir þvf sem kirkjurnar verða færri, eptir því fa þær meiri tekjur, og þá verður hægar að gera þær s\o, að þær séu við- unanlegar. Eitt af þeim ínálum, er við séra Arnór töUidum 11111, var hvort hestarnir eyðilegðu hagana, og skoðanir Guðjóns búfr. um það efni. Séra Arnór var ekki mjög hrif- inn af skoðuntim Guðjóns, að hestarnir eyðilegðu hagana, .sagðist hann \aitþekkja meiri villu. Hestiirnir læktuðu fremur landið, peir bæði önduðu fra sér næring- arefni handa juitunum. og s\o gæftt þeir þeim áburð; það væri þvf slður en s\o að þeir etðilegðu það. Eg skal nú ekki segja um það, h\ort skoðun séra Arnórs er rétt, eg er ekki búlræðingur, en hitt finnst mér hljóta að vera vitleysa, að haga- ganga hesta eyðiteggi landið. Það er ekki nema eðliltgt, að hestarnir eyðileggi landið, ef það er ofifyllt af hestum. Það er alveg eins hægt að eyöileggja það, með því að offylla landið af fé eða nautpen- ingi, en annars held eg að hestarnir geri þvi fremtir gagn. Sinuflóarnir virðast og bera vott um það. Eða hvernig haldi þið t. d. að Blönduhlföin í Skagafiiði og Skarðsströndin í Dalasýslu liti út, ef það væri rétt, að hestarnir eyðilegðu landið? í þes-um sveitum hefur hestum verið beitt Ifklega fra því að landið byggðist, og veit eg þó ekki annað en sveitirnar séti blómlegai; það virðist þó benda á það, að hagaganga eyðileggi ekki landið. Og s\o er annað; þessir herrar, er pré- dika mest á móti hagagöngum, geta ekki hugsað séröðruvísi útigangshesta, en giind- horaða og þióttb.usa. Þeir mala haga- gönguna með þeim dráttum, sem verstir eru. Kn þessir drættir eru heldur ekki réttir; vanalegast mun það, að vanir úti- gangshestar ganga aldrei úr spiki, eru alveg jafnfeitir vetur, sumar, vorog hatist. Mér er kunnugt um áburðarhesta, sem eru útigangshestar, og aðra, sem er gefið, og ætti eg að dæma eptirþvf, vildi eg útigangshestana fremur; þeir eru feit- ari, (hinir eru aldrei eins feitir); þeir eru alveg eins þolnir og hraustir. Sú þyngsta byrði, er eg veit til að aburðarhestur hafi borið, bar gamall (um 16 vetra) útigangs- hestur noiðtir f Skagafiiði, sem aldrei hefur í hús komið, og aldrei hefur verið hafður til reiðar. Verst fyrir hestakyn vort mtin það vera, að margir, bæði af neyð og þaifleysu, nota sama hestinn sem abuiðarhest og til reiðar. Eg held að fátt fari ver með áburðarhestana en þetta reiðjask. Auðviiað er það, að til þess að útigangshestar séu feitir, má ekki offylla landið, og jörð verður að vera nóg. í flestum vetium nun svo vera, t. d. í Skaga- fiiði, að jörð þiýtur aldrei, og hieinn ó- þaifi er að gela hestum, nema kannske 1—2 viktir á n örgúm arum. I þeim sveit- um virðist þvf nóg að eins að eiga til nokkurt hey handa þeim, ef illa vetrar. Þegar nýir straumar berast til vor, finnst mér \ér verðum að gæta þess, að þeir eigi við, en eigi gleypa allar bókstafs- kenningar eins og einhvern »lífsins elixír« er bæti öll vor mein. Þá er og önnur kenningin sú, að hest- urinn sé þeim mun betri, sem hann er stærri. Þetta er náttúrlega rétt, að því leyti sem hestar eru seldir til útlanda, en í öllum tilfellum er það ekki. Þannig sá Guð- jón búfr. t. d. undir Felli stóra og stæöi- lega hrysstf, er séra Arnór á, og leizt G. Jiún vel til kynbóta fallin, og ágirntist því hryssuna. Séra Arnór vildi eigi láta Guð- jón fá hana til þeirra þarfa, þvf hann vi 11 ekkert eiga undan hryssu þessari. Þótt hún sé stór og fönguleg, þá er hún löt, treg og silaleg, og af slíkum hestum höfum við nóg. Það er hægt að gefa hestum krapta og jafnvel stærð, en vilja held eg að sé alveg ómögulegt að gefa þeim, en vilji er mjög mikils virði, og það þótt hesturinn sé áburðaihestur; hann gengur betur fyrir plógnum, er röskari o. fl. Eg held menn ættu, jafnfiamt því sem þeir hugsa um stærðina á kynbóta- hestum sínum, að hugsa um kyn þeirra og vilja. Sunnan við Kollafjörð skerst fjiirðui sá, er Bitra heitir, inn í landið. Þegar farið er þangað, liggur leiðin i ú orðið framar- lega yfir hálsinn, sem er á milli sveit- anna; áður lá hann með sjó fram, fyrir framan hálsinn leið þá, sem kölluð er fyrir Stiga. Eg fór þá leið, og kom því- að Broddanesi, sem nú um n>örg ar hef- ur verið nrjög vel setinjöið. Jörðin sjalf er stór, og mikil hlunnindajörð. Þar bjó um langan aldur Jón heit. faðir Björns prests í Miklabæ. Mér var sagt fra þv£ þar, að Jón hefði sagt það, að þegar hann hetði verið ifngur, hefði það þótt ósvinna að kqma s\o frá kirkju, að eigi fyndist vínlykt af manni. Jóni þótti brenni\ín slæmt, og var alla æfi sfna mikill reglu- maður, en til þess að geta þó fylgst með, þá hafði hann blátt pelaglas og dreypti á þ\í rétt áður en hann kom a bæina, til þess að brennivfnslyktin fyndist þó af honum. Nú er þessi hugsunarháttur fyrir löngu horfinn bæði þar — og vist ann- arsstaðar. — Menn eru orðnir s\o fróðir, að þeir vita að áfengið er eitur, sem aldrei gerir gagn, en eimmgis skaða, og það er almennt álitin skömni að því að láta sjá vín á sér. Bráðuni komumst yér svo langt, að fólk alítur yfirleitt skönim fyrir hvern mann að neyta álengta drykkja, í hversu smátim mæli sem það er. A Broddanesi er nú Sigurður hrepp-tj. Magnússon, hinn gestrisnasti c g höfðii g- legasti maður, og buhöldtir góður. Á Bioddanesi er timburhús, s\oerog vfðnr, t. d. á Stóra-Fjarðarhorni. Bóndinn,sem þar var, Jón Þórðarson, hefur bætt jörð- ina mjög mikið, enda lékk hann f ár yerðlaun úr ræktunarsjóðnum. Jón flutti í vor þaðan að Hvítadal í Saurbæ. Eins og eg gat um áður, tekur B i tra við fyrir sunnan Kollafjörð. hún myndar, eins og Kollafjörður, einn hrepp og eina sókn. Höfuðbólið þar af jörðum mun vera Óspakseyri, þar býr nú sýslum. Marino- Hafstein stóru búi; hann er maður hinn gestrisnasti og skemmtilegasti heim að sækja. Annarsstaðar kom eg ekki f Bitru, sro eg hef litla ástæðu til að segja meira um Bitruna. Þegar farið er þaðan til Hrútafjarðar, er riðið yfir Stikluháls; við veginn norðan á hálsinum þyi fti nnuðsyn- lega. að gera, hann er mjög grýttur og því ógreiður yfirferðar. Sá vegurer land- sjóðsvegur. Þegar eg gat ttm Steingiímsfjöiðinn, gleymdi eg einu, sem er alleinkennilegt þar. Þegar tveir menn mætast þar, ann- ar norðan úr Vfkursveit, en hinn úr mót- settri átt t. d. Húnavatnssýslu, spyria h\orn annan : Hvaðan kemur þú? Sá fyrri svar- ar: »Að norðan«, og sá síðari: »Aðnorð- an«. Báðir koma að norðan, og koma þeir þó eigi úr sömu áttinni, heldur hér um bil úr tveimur mótsettum áttum. Lofsverð hreinskilni. Harmagrútur Bessastaða-Þjóðv. 9. þ. m. yfir valtýsk- unni sálugu frá 1901 er dálítið skoplegur. Þspi eru sein að gróa þessi sárin. Þau hafa verið svo djúp. Það hefur verið svona svíðandi sárt fyrir „Þjóðv." að sjá vonar- stjörnu valtýskunnar hverfa í dauðadjtip, að hann getur ekki stillt sig um, að tárfella á dánarbeð hennar, hálfu þriðja ári eptir

x

Þjóðólfur

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðólfur
https://timarit.is/publication/72

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.