Þjóðólfur - 11.11.1904, Blaðsíða 1

56. árg.
Reykjavík, föstudaginn 11. nóvember 1904.
Xs 48.
Nýja skólareglugerðin.
í 42. tbl. »Þjóðviljans« hefur ritstjór-
anum þóknast að gagnrýna hina nýju skóla-
reglugerð. Hefur hann hér sem optar,
þar sem stjórnin á hlut að máli, brugðið
fyrir sig hinni alkunnu Bessastaðagóðvild.
En sá er hængur á, að ritstjórinn talar
hér um mál, er hann ber bersýnilega ekk-
ert skynbragð á. Hann setur það ekki
fyrir sig karlfuglinn, en tvinnar saman
rakalausar staðhæfingar um reglugerðina,
skjall um íslenzka, sjálfstæðis- og réttlæt-
istilfinningu og illkvittni um stjórnina, og
ætlast svo til, að þetta raus gangi í les-
endur blaðsins sem óyggjandi sannindi.
Ritstj. drepur auðvitað ekki með einu
orði á það, hversu fljótt og rösklega stjórn-
in hefur orðið við tilmælum síðasta al-
þingis, að breyta fyrirkomulagi lærða skól-
ans í þá átt, sem nú hefur verið gert
með reglugerð þessari. Hann minnist
heldur ekki á það, að stjórnin hefur sem
mest mátti verða sniðið reglugerðina ept-
ir samhuga óskum þings og þjóðar. Hann
segir þó ekki eins og maðurinn: einhver
kynni að virða stjórninni það til lofs, og
því þegjum við um það, karl minn?? En
aptur á móti þykir honum ástæða til að
hnýta í stjórnina, af því að hún af ein-
berri varfærni og að dæmi nágrannalanda
vorra hefur gefið reglugerð þessa út til
bráðabirgða. Ritstj. rámar auðsjáanlega
ekki i það, að það er ekkert áhlaupaverk
að semja slíka reglugerð svo vel fari, og
að þjóðir, sem standa oss langtum fram-
ar i menning og menntun hafa varið eins
mörgum árum og vér mánuðum til þess
að koma sér niðttr á nýja skipun á mennta-
skólum sinttm, og þó ekki látið sér neina
lægingu þykja, að telja það bráðabirgða-
skipun. Þeir sem hafa eitthvert vit á
skólamálum ætla sem er, að reynslan ein
geti skorið úr, hvort sum ákvæði sétt heppi-
leg eða miður heppileg og vilja þvi ekki
hrapa að því að slá þeim föstum. En
Bessastaðagoðinn gefur ekki einn eyri
fyrir slíka reynsltt, hvort sem það stafar
af því, að hann hefur alls ekkert vit á
málinu eða af einhverjttm miður góðgjörn-
um hvötum í garð stjórnarinnar.
Ritstj. stórhneykslast á því, að í 2. gr.
reglug. er komizt svo að orði, að gagn-
fræðadeildín veiti snemendum sinum hæfi-
lega afmarkaða almenna menntun«. En
vill nú ekki ritstj., fyrst orðatiltæki þetta
er svo stórhneykslanlegt í hans augum,
fræða oss á, hvernig skuli ákveða mark-
mið gagnfræðadeildarinnar! Hann skýtur
auðvitað ,skolla‘eyrunum við því, þó hon-
um sé sýnt og sannað, að ákvæðið er 1
fyllsta samræmi við anda gagnfræðalög-
gjafar flestra siðaðra þjóða. Tilun það
vera hin »hæfilega afmarkaða« menntun
eða »almenna« menntunin, sem hafa gert
ritstj. gramt í geði. Eða mun ritstj. vera
svo skilningssljór, að hann sér ekki, að
varnaglinn »hæfilega afmörkuð« almenn
menntun er einmitt settur hér, af því að
það væri óðs manns æði að ætlast til,
að skólinn veiti lítt undirbúnum ungling-
tim almenna menntun á þremur árum.
Það má vel vera, að á Bessastöðum séu
ekki gerðar harðari kröfur til almennrar
menntunar en 3 ára skólanám, en vér ef-
umst um, að nokkrir siðaðir og menntað-
ir menn séu svo lltilþæ'gir í kröfum sín-
um, að því er almenna menntun snertir.
Af þvætting ritstj. um þetta atriði hefur
oss dottið í hug, að ritstj. mundi ekki
vita gerla, hvað almenn menntun er, og
að hann dæmi því hér sem blindur um lit.
Þó að ritstj. »Þjóðviljans sé orðlagður
kvennfrelsisskrumari minnist hann ekki
með einu orði á hið stórmerkilega ákvæði
3. gr., að skólinn skuli vera ssarnskóli,
jafnt fyrir stúlkur og pilta«. Líklegast
hefur honum fundizt ákvæði þetta helzt
til frjálslynt og koma illa heim viðkenn-
ingar hans um ófrjálslyndi og apturhalds-
setni stjórnarinnar.
Þá finnst ritstj. ákvæði 8. gr. alveg ó-
hafnndi, þar serr. segir, að hver kennari
skuli »þrisvar á ári gefa nemendum eink-
unn fyrir ástundun og kunnáttu í þeim
greinum, sem hann kennir, og að meðal-
tal þessara einkunna skuli leggjast við árs-
prófin 1 tveimur neðri bekkjum gagnfræða-
og lærdómsdeildanna«.
Ritstj. reynir jafnvel ekki að gera sér
grein fyrir ákvæði þessu. Hann tvíhend-
ir að eins sleggju hleypidóma sinna á það
og segir: »alveg óhafandi«. Vér skulum
því fræða ritstjórann lítið eitt um það,
hvernig stendur á ákvæðinu. Það er sett
til þess að örfa nemendur til iðni og
skylduræktar, f annan stað til þess að efla
samvinnuna milli heimilanna og skólans,
svo að þau í tíma geti ef með þarf lagzt
á eitt með skólanum að áminna og örfa
nemandann. Loks mælir sanngirni og
réttlæti með þvf, að nemandi, sem hefur
stáðið sig vel í einhverri grein allan vet-
urinn, en er óheppinn við ársprófið, njóti
að einhverju leyti iðni sinnar og kunn-
áttu. Það hefur vart mikið upp á sig að
sýna ritstj., að ákvæði þetta er tekið upp
úr útlendum skólalögum, og hefur að
dómi kennslufróðra tilsjónarmanna gef-
izt prýðisvel. Hann mun eins og fyrri
daginn ekki vilja vita af reynslunní, ef
stjórnin áhlut að máli. Það kemur miklu
betur heim við stefnu blaðsins, innræti
ritstjórans og góðvild(!) hans til stjórnar-
innar að segja, að á þennan hátt sé »kenn-
urum gefið takmarkalaust vald yfir pilt-
um«, og hætt sé við, að því verði mis-
beitt, »ef kennaranum er miður hlýtt til
piltsins eða vandamanna hans«, og ákvæð-
ið geti gert »námsmennina þrællynda og
hræsnisfulla«. Hver heilvita maður sér,
að þvílíkar aðdróttanir og staðhæfingar
eru sprottnar af einberri illkvittni og ill-
girni.
Ritstj. fjargviðrast mjög yfir svolátandi
ákvæði 2g. gr. um skemmdir á munum
skólans:
»Sé það fullvíst, að slíkar skemmdir
hafi orðið af völdum nemenda í einhverj-
um ákveðnum bekk, og gangist enginn
við, skulu nemendur þess bekkjar bæta
skaðann f félagi«.
Ritstj. gætir þess auðsjáanlega ekki eða
skilur ekki, að ákvæðið á við skemmdir,
er fullvíst er, að nemendur einhvers bekkj-
ar hafa drýgt í sameiningu og ætla síðan
að hilma yfirþærhvermeð öðrum. Mundi
ekki hver réttsýnn maður telja það full-
komlega lögmætt og nauðsynlegt ákvæði
til að 'afstýra viljandi og vísvitandi
skemmdum á munum skólans af völdum
ókærinna eða óvandaðra nemenda? í
þess stað telur ritstj. það srangláta fjar-
stæðu« og »dágott sýnishorn réttlætistil-
finningar« stjórnarinnar. En það er frá-
munalegur barnaskapur af ritstjóranum,
að heimfæra ákvæði þetta, sem er sett
inn í reglug. til þess að afstýra samblæstri
nemenda og viljandi skemmdum á mun-
um skólans undir þá meginreglu í borg-
aralegu félagi, að engum er hegnt, ef ekki
verður uppvíst, hver valdur er að brotinu.
Ritstj. hefur láðst að geta þess, að
stjórnin hefur af fúsum vilja og ótilkvödd
með 30. gr. "reglug. aukið mikið vald
skólameistara og kennara, að því er snert-
ir aga og hirting fyrir brot á góðri reglu
og velsæmi. Ákvæði þetta sýnir vel, að
hin nýja stjórn vor hefur fundið, hvar
skórinn kreppir að skóla vorum, og að
hún telur það hollast, að skólameistarinn
leggi fullnaðarúrslit á þesskonar mál 1
stað hinna mörgu málskota, er verið hafa
hingað til. Það mun sannast, að þessi
ráðstöfun verður á sínum tíma skólanum
til heilla og stjórninni til sóma, og þess-
vegna hefur ritstj. »Þjóðviljans« að sjálf-
sögðu ekki minnztá hana. Loks klykkir
ritstj. út með nokkrum aðfinningum við
orðfæri á 7. og 8. staflið 6. gr., er eiga
að vfsu við nokkur rök að styðjast. En
þess ber að gæta, að stjórnarráðið á ekki
beinlínis sök á því, þar sem greinarnar
eru hér um bil orði til orðs þannig orð-
aðar af ráðunaut stjórnarinnar í mennta-
málum, mag. art. Guðmundi Finnboga-
syni. En þó að stöku blettir finnist á
máli reglugerðarinnar má með sanni segja,
að vel sé frá henni gengið, bæði að efni
og orðfæri, og að stjórnin og kennarar
þeir, sem starfað hafa að reglugerðinni
eigi miklu fremur þökk en óþökk skilið
fyrir starfa sinn. En vér viljum að lok-
um skjóta þvf til ritstjóra »Þjóðviljans«,
að nota skammdegið til þess að ganga
til séra Jens og lesa upp tíu laga boð-
orðin. Að minnsta kosti virðist dómur
hans um reglugerðina bera vott um, að
hann er algerlega búinn að gleyma 8.
boðorðinu. S.
Bókmenntir.
Draupnir. T f m a r i t. Útgefandi T o r f-
hildur Þorstein s d óttir Holm.
VI.—VIII. ár. Reykjavík 1902—1904.
Frú Torfhildur Holm, sem fyrir löngu
er alkunn orðin af skáldsögum og öðrum
ritum, hefur um mörg ár haldið út tfmariti
því, er Draupnir heitir. í hinum þrem
síðustu árum þessa rits hefur hún látið
birtast fyrra hlutann af skáldsögu eptir
sig um Jón biskup Arason, og er
svo ætlazt til, að framhald sögu þessarar
komi í næstu árum af Draupni.
Torfhildur sýndi það strax, fyrir 20—
30 árum, með skáldsögu sinni um Brynj-
ólf biskup, að hún hafði miklu meiri þekk-
ing á sögu þessa lands, meiri rækt og
elsku til minningu liðinna alda, og meiri
skilning á mönuum og málefnum fyrri
tfða, en almennt gerist. Sumir þessir
kostir komu þó' enn betur fram í sögunni
um Jón biskup Vídalín, sem rituð er með
meiri þroska, og er á margan hátt ein
merkasta bók. Það er að vísu kannske
fullsr.emint, að leggja nokkurn verulegan
dóm á skáldsögu þá um Jón Arason, er
hér liggur enn ekki fyrir, nema að nokkra
leyti, en hinsvegar er skáldsagnastarf frú
Torfhildar það, er nú hefur nefnt verið,
svo virðingarvert, að það er ekki meira
en maklegt að benda almenningi nú þeg-
ar á rit þetta, sem Torfhildur kpstar sjálf
útgáfuna á, og þarf því eðlilega, til þess
að geta það, stuðnings almennings, með
því að ritið sé keypt.
Það er vitaskuld enginn vandi að finna
ýmislegt með rökum að þessari skáldsögu
um Jón Arason; meðal annars eru frem-
ur til óprýði en bóta vísur þær, sem frú
Torfhildur yrkir sjálf, og leggur Jóni Ara-
syni í munn á víð og dreif í bókinni, og
ætti hún að leggja það niður, því að vís-
urnar hafa allt annan blæ, en vera þyrfti
á þeim. Einkunnarorð þau, sem alltaf
eru fyrir framan hvern kapftula sögunnar,
finnast manni heldur ekki viðkunnanleg.
Sumt getur og verið að manni finnist
dauft og langdregið, og mál og stýll ekki
nógu öflugt hér og hvar, en um það get-
ur og sýnst sitt hverjum. Um heild sög-
unnar eða aðalþræði, er ekki hægt að
dæma neitt um enn sem komið er, meðan
sagan er ekki nema hálfnuð, og ekki er
til fuíls hægt að sjá, hvert þeir liggja.
Kostir sögunnar eru verulegir. Er það
fyrst, að hún er byggð á alveg furðan-
legri söguþekkingu um þá tíma, sem um
er að ræða, síðari hluta 15. og fyrri hluta
16. aldar hér á landi. Er því mjög lítið
af sannsögulegum skekkjum í bókinni, og
má hún heita býsna áreiðanleg um það
efni. Þó mun það vera hæpið, að láta
Odd Gottskálksson vera jafnaldra Jóns
Arasonar, þvf að Oddur er varla fæddur
mikið fyrir 1500. Ögmundur Þórólfsson,
sá, er töluvert kemur við bókina og ætíð
nefndur þar svo, hét ekki því nafni, held-
ur Þórólfur Ögmundsson, og var móður-
bróðir Ögmundar biskups, nafnkenndur
maður. Einmitt af því, að söguþekking
frú Torfhildar er býsna góð, hefur henni
ekki óvfða tekizt ágætlega að setja sig
inn í hugsunarhátt hinna liðnu tfma, og
lýsingar hennar á mörgu finnast manni
góðar og náttúrlegar, og tilsvör og sam-
töl mjög heppileg. Maður getur heldur
ekki sagt annað, en að hún hafi skilið
rétt flesta menn, sem hún lætur koma
fram — eptir því sem hægt er að skyggn-
ast inn 1 hugsunarhátt þeirra, af þeim
föngum, sem til eru. Þó finnst manni
hún láta Ögmund Pálsson (slðar biskup)
heldur mikið beita orðunum: »merarsont,
»skækjuson« og »pútuson«. Þó að það
sé tekið fram um hann í sagnaritum, að
hann hafi haft það til, að vera stórorður,
er þess jafnframt getið, að hann hafi ver-
ið einn hinn glæsilegasti rnaður, og hef-
ur sjálfsagt getað verið hinn kurteisasti.
Af þvl hvernig hann er látinn koma hér
fram, sést ekki annað, en að hann hafi
að eins verið ruddi og svoli. En þetta