Þjóðólfur - 11.11.1904, Side 2

190
lagfærist kannske í seinni hluta sögunnar.
Hvernig á því stendur, að Magnúsi bisk-
upi Eyjólfssyni (afabróður Ögmundar bisk-
ups) er í sögunni lýst sem satkvæðasmá-
um« og »með takmörkuðum hæfíleikum«,
er heldur ekki auðvelt að sjá. Biskups-
dómur hans finnst manni einmitt vera
fegurri miklu en annara biskupa á þeirri
tíð. Hann minnir mann eitthvað á þá
gömlu aðalsbiskupa hér á landi til forna,
fer hóflega, en getur þó tekið stinnt á
stórbokkum, og ekki slapp Einar Björns-
son alveg ókeypis hjá honum fyrir aftöku
Bjarna »góðamanns« 1481.
Skilningur frú Torfhildar á Jóni biskupi
Arasyni, aðalyrkisefninu, sýnist náttúr-
legur, og við það, hvernig hún lætur
Elínu -bláhosu móður hans vera, finnst
mér ekkert að athuga. Hún má vel vera
og hafa verið svona. Um hana vita menn
annars mjög lítið. Hitt gæti verið um-
talsmál, hvort Ari faðir Jóns biskups er
ekki látinn vera nógu mikill meinhægðar-
maður. Þeir frændur sýnast hafa verið
miklir fyrir sér, maður eptir mann.
Ofsóknirnar við Jón Sigmundsson af
hendi Gottskálks biskups, lætur Torf-
hildur meðal annars stafaaf því, að Gott-
skálk hafi litizt vel á Björgu ÞorvaldSdóttur
og viljað ná henni til fylgjulags, en Jón
varð hlutskarpari og fékk hana að eigin-
konu. Er Gottskálk látið sárna það svo,
að hann gerir allt til að ónýta hjónaband
þeirra. Kemur þetta allheppilega við, því
að manni er í sjálfu sér half óskiljanlegt
allt það kapp, sem Gottskálk lagði á að
fifina einhverja meinbtigt á hjónabandi
þeirra, ef honttm átti fégirnd ein til að
ganga, því að hægt var að finna nógar
tyllisakir á Jóni aðrar til fjarútláta.
Saga þessi á það fyllilega skilið, að
»fólkið« kaupi hana; hún spillir engum,
og er hollari til lestra fyrir almenning, en
margt af þessu útlenda sögurubbi, sem
haft er á boðstólum hér á landi í seinni
tíð. Hún er rituð með sönm rækt og
ásttil endurtninningar þe-sarar þjóðar, sem
hinar fyrnefndu sögur Torfhildar, og á
skilið sötnu viðtökur og vinsældir hér á
landi sem þær.
X.
Fornleifafélagið
1879-1904.
Hinn 8. þ. m. voru liðin 25 ár, síðan
Fornleifafélagið var stofnað, og minntist
forseti félagsins, séra Eiríkur Briem, þessa
afmælis á fundi félagsins hér 1 bænum
afmælisdaginn, og skýrði frá stofnun þess
og framkvæmdum. Gat hann þess, að
15. okt. 1879 hefðu nokkrir nafngreindir
bæjarbúar, flestir úr embættismannaflokkn-
um, komið saman hjá þaverandi ritstj.
Þjóðólfs, séra Matthíasi Jochutnssyni, til
að ræða um stofnun þessa félags. En
helmingur þessara manna væri nú látinn,
þar á meðal Willard Fiske prófessor, er
ekki muni hafa att hvað minnstan þatt í
félagsstofnun þessari. Meðal þeirra manna,
er nú Jifa, og telja má stofnendur þess,
eru t. d. Árni Thorsteinsson fyrv. landfó-
geti, Björn M. Ólsen prófessor, séra Ei-
ríkur Briem, Indriði Einarsson, Jón A.
Hjaltalín skólastjóri, Magnús Stephensen
fyrv. landshöfðingi Og séra Matthías. Hefði
Sigurður heit. Vigfússon tekið fyrstur til
mals á þessari samkomu, og talað um nauð-
syn á stofnun slfks félags, bæði til að safna
forngripum og rannsaka fornar rústir og
sögustaði. Var þá nefnd kosin til að
semja lög, og félagið því næst stofnað á
fundi í prestaskólahúsinu 8. nóv. 1879.
Forseti skýrði því næst stuttlega frá störf-
um félagsins þessi 25 ár, einkum rann-
sóknarferðum Sigurðar heit. Vigfússonar
(•j* 1892) og Brynjólfs Jónssonar síðan
1893. Hefðu rannsóknir þessar borið
góðan árangur og leitt margt í Ijós, er
menn hefðu ekki áður þekkt eða athug-
að, t. d. hofarústir og hörga, og aðrar
fornaldarrústir og fornleifar, er fundizt
hefðu o. s. frv. Loks gat forseti hinna
síðustu rannsókna Brynjólfs í Árnessýslu
síðastl. sumar. Hefði hann sérstaklega at-
hugað, hverjar breytingar hefðu orðið
í neðri hluta sýslunnar (f Flóa neðan-
verðum) síðan á landnámstíð, einkum að
því er farvegi vatna snertir og umturnun
strandlengjunnar þar »milli ánna« (Ölfus-
ár og Þjórsár) bæði af sjávargangi o. fl.
Þá gat og forseti þess, að í ráði væri að
semja registur yfir alla Árbók félagsins
næstl. 25 ár, og væri Brynjólfur ráðinn
til þess starfa.
Samkvæmt uppástungu félagsstjórnar-
innar var Árni Thorsteinsson fyrv. land-
fógeti, einn af aðalstofnendum félagsins
og forseti þess fyrstu 8 árin (1879—1887)
kosinn beiðursfélagi í einu hljóði, og
er hann fyrsti Islendingur, er þá sæmd
hefur öðlazt í því félagi.
Úr erfðaskrá Fiske’s prófessors.
Grimsey ingum ánafnað stórfé.
Hinn réttnefndi „íslandsvinur1' Willard
Fiske prófessor, er lézt 17. sept. síðastl.
hefur ekki gleymt Islandi í erfðaskrá sinni,
er send hefur verið stjórninni hér. En
þessi eru helztu atriði hennar, er Island
varða:
1. F. ánafnar Cornell háskóla í Iþöku,
New York allt hið íslenzka bókasafn
sitt og þær bækur, sem snerta ítalska
skáldið Petrarca — en adrar bcekur
landsbókasafninu í Rvík, og á að senda
þær til safnsins því að kostnaðarlausu.
2. a) 30,000 dollars ánafnar hann (meðal
annars) Cornell háskóla sem sér-
stakan sjóð. Af vöxtunum skal
launa íslenzkum bókaverði, er hafi
umsjón með hinu ísl. bókasafni
háskólans.
b) 8000 d. sama háskóla sem sérstak-
an sjóð. Vöxtunum skal verja til
aukningar hinu isl. bókasafni há-
skólans.
c) 5000 d. sama háskóla sem sérstak-
an sjóð. Skal verja vöxtunum til
að gefa út árlega rit um ísland og
hið ísl. bókasafn hdskólans.
3. 12,000 d. (c. 44,400 kr.) dnafnar hann
íslandi sem sérstakan sjóð, er standi
undir umsjón stjórnarinnar, og skal
verja vóxtunum til að bœta kjór Grínis-
eyinga.
4. 12 beztu mdlverk sin og auk þess 'alla
forna djrgriþi, er safni hœfi — þar d
meðal forna dþrindissteina, hdlsbönd,
brjóstnálar etc. — dnafnar hann mdl-
verkasafninu í Rvík.
Mest af eigunum gengur til Cornell
háskóla.
Þeir bókav. Sigfús Blöndal og stud. jur.
Halldór Hermannsson skulu ásamt 2 nafn-
greindum vísindamönnum úr Bandafylkj-
unum ráðnir til að lúka við og gefa út
ófullgerð rit, er arfleiöandi kynni að láta
eptir sig. ______________
Sennilegt er, að brúnin á Grímseyingum
hækki við þessa höfðinglegu gjöf. Og
landsbókasafnið og málverkasafnið, sem
reyndar er ekki enn komið í neinar fast-
ar skorður, fær mikilsverða aukningu við
þessa erfðagjöf. Islendingar geta því ver-
ið hinum látna gefanda þakklátir fyrir
hugulsemi hans þeim til handa, og jafn-
vel ekki sízt fyrir þau ákvæði erfðaskrár-
innar, er miða að því, að útbreiða þekk-
ingu á Islandi og íslenzkum bókmennt-
um meðal annara þjóða. Af þvf getur
tandinu mikið gagn stafað f framtíðinni,
bæði beinlínis og óbeinlfnis.
Fundarskýrsla.
Þriðjudaginn 11. okt. 1904, var hald-
inn aukafundur í deild hins íslenzka Bók-
menntafélags í Kaupmannahöfn. Minnt-
ist forseti þar fyrst látinna heiðursfélaga,
prófessóranna Nlels R. Finsens og W.
Fiske, og gat því næst um bverjar bæk-
ur félagið hefði gefið út þetta ár: Bók-
menntasögu Islendinga (1. h.) eptir pró-
fessor Finn Jónsson, og Landfræðissögu
Islands (IV., 2.) eptir prófessor Þ. Thor-
oddsen, sem þar með væri lokið. Hann
lét þess og getið, að stjórn deildarinnar
hefði gert ráðstafanir til að framfylgja bet-
ur framvegis ákvæðum laganna (10. gr.),
um að birta nýútkomnar bækur félags-
ins í blöðum og tfmaritum, og krefja þá
menn bréflega, er skulda félaginu, og
víkja þeim úr því, ef þeir þrjózkast við
að greiða tiliög sín (33. gr.). Nú væri
tala félagsmanna samkvæmt skýrslunum
rúmlega 400, en þar væru margir taldir,
sem ýmist hefðu fyrirgert félagsrétti sín-
um með skuldum eða væru á annan hatt
komnir úr félaginu. Þetta væri nauðsyn-
legt að leiðrétta. Hann gat þess og, að
nauðsynlegt væri að reyna að koma á
samræmi og festu í stafsetning á bókum
félagsins, og jafnvel endurskoða lög þess,
sem í sumum greinum væru orðin úrelt
og lítt framkvæmanleg, eptir því sem nú
væri komið hag félagsins.
Þá var tekið fyrir málið um breyting
á útgáfu Tímarits félagsins og Skírnis
og lesið upp álit nefndar, er skipuð hafði
verið í því. Ályktaði fundurinn eptir til-
lögu stjórnarinnar að vísa því máli alger-
lega frá sér og mótmæla harðlega aðferð
Reykjavíkurdeildarinnar við að ráða því
máli til lykta.
Samkvæmt tillögum nefndar, var sam-
þykkt að gefa út’Islandslýsing (30
—40 arkir) eptir próf. Þ. Thoroddsen,
er hann hafði boðið deildinni til útgáfu.
Til að segja álit sitt um annað rittil-
boð frá sama höfundi, einskonar fram-
hald á ritinu um »Jarðskjálfta á Suður-
landi«, er skýrði frá jarðskjálftum í
öðrum landshlutum, var skipuð 3 manna
nefnd.
Samkvæmt tillögum stjórnarinnar álykt-
aði fundurinn, að deildin skyldi stofna^
og gefa út ritsafn, er nefnist »A 1 þ ý ð u-
rit Bókmenntafélagsins«, sem
komi út í stærri eða minni heptum eða
bæklingum, eptir því sem efni og ástæð-
ur leyfa. I safn þetta skal taka hvers-
konar ritgerðir, ér miðað geta til almennra
þjóðþrifa, verið menntandi og uppörfandi
og vakið menn til íhugtmar á nauðsynleg-
um umbótum, bæði í andlegum og verk-
legum efnum. Sem dæmi þessa nefnir
ályktunin:
1. Um uppgötvanir og hagnýting nátt-
úrukraptanna.
2. Um náttúrufræði, landfræði, þjóð-
fræði og mannfræði.
3. Um heilsufræði og varnir gegn stór-
sóttum.
4. Um þjóðfélagsfræði og mannréttindi.
5. Um atvinnumenntun og verklegar
umbætur.
6. Um fjármál og skattamál.
7. Um skólamál og uppeldisfræði.
8. Um bókmenntir og listir.
9. Um samgöngumál og póstmál.
10. Um bjargráð og tþróttir.
11. Æfisögur þjóðskörunga, sem orðið
geta til uppörvunar og fyrirmyndar
fyrir æskulýðinn,
Þá samþykkti fundurinn og samkvæmt
tillögum stjórnarinnar, að deildin skyld
heita þrennskonar verðlaunum fyrir
þrjár hinar beztu skáldsögur eða leik-
rit með efni úr íslenzku nútíðarlífi eða
sögu þjóðarinnar, er bærust stjórn deild-
arinnar fyrir 1. jan. 1906 og dæmd væru
verð verðlaunanna af 3 manna dómnefnd.
Handritin séu éign höfundanna, en deild-
in áskilur sér útgáfurétt til þeirra gegn
venjulegum ritlaunum. Verðlaunin eru
þessi:
1. Verðlaun: 300 kr. (200 kr. f
peningum og 100 í bókum og uppdrátt-
um félagsins eptir eigin vali þess, er verð-
launin hlýtur).
2. Verðlaun: 200 kr. (100 kr. í
peningum og 100 kr. í bókum og upp-
dráttum).
3. V e r ð 1 a u n : 150 kr. (50 kr. í pen-
ingum og 100 kr. í bókum og upp-
dráttum).
Samkvæmt tillögu stjórnarinnar vofitt
kosnir heiðursfélagar: skáldin séra Matt-
hías Jochumsson og magister Ben.
Gröndal og rithöfundarnir sérs Alex-
ander Baumgartnerog The Right
Hon. James Bryce, M. P.
A fundinum voru 16 nýir félagsmenn
teknir í félagið.
Ómerkingardómur
var kveðinn upp í landsyfirréttinum 7.
þ. m. í máli millum Helga prests Árna-
sonar í Ólafsvík og Lárusar sýslumanns
Bjarnason, er Halldór sýslumaður Bjarna-
son hafði dæmt sem setudómari. Hafði
prestur fengið gjufsókn til málshöfðunar
gegn sýslumanni út af ummælltm í sýslu-
fundargerð, er klerki ltkuðu ekki. Og
setudómarinn smellti á Lárus sýslumann
80 kr. sekt. En nú varð allt ómerkt í
yfirrétti og málinu vísað heim, en séra
Helgi dæmdur í 20 kr. málskostn-
a ð . Hafði setudómarinn meðal annars
ekki gætt þess, að taka það fram í rett-
arstefnunni hvar f Stykkishólmi Lárus
sýslumaður ætti að mæta, svo að hann
vissi ekki, hvar réttarhaldið átti tram að
fara, fór fyrst í þinghús hreppsins þar í
kauptúninu, en þar var það ekki og leit-
aði svo ekki frekar. Af þessum ástæð-
um aðallega vísaði yfirrétturinn málinu
frá. í dómnum er og tekið fram, að
setudómarinn verði ekki látinn sæta ábyrgð
vegna þess, að honum hafi ekki verið
stefnt til ábyrgðar. Ólíklegt er, að land-
stjórnin fari enn á ný að veita presti
gjafsókn í þessu braski, þótt hann vildi
fara aptur á kreik, sem skoðað yrði sem
nýtt mál, er þetta er ónýtt. Þetta gjafsókn-
arfargan er annars ósiður, sem ætti að afnem-
ast, og er líklegt að sá herra, er mest hef-
urlátið sig þetta mál skipta, Þjóðviljaritstj.,
salti það ekki á næsta þingi, eins og
hann gerði síðast, af ánægju yfir því, að
einn vinur hans, ritstj. Þjóðólfs, haíði þá
nýlega orðið fyrir barðinu á gjafsókna-
hneykslinu hjá einum pólitiskum ofstækis-
manni (J. Jenss. yfird.). Það nægði ti! að
friða samvizku Skúla í það sinn. Land-
stjórnin þarf þv( ekki annað eri fyrirskipa
gjafsóknir gegn póiitiskum mótstöðumönn-
um hans, til þess að h a n n nefni þetta
mál aldrei framar á nafn, því að þá seg-
ir hann, að gjafsóknirnar séu alvegnauð-
synlegar og sjálfsagðar(H). Það sagði
hann t. d. í »Þjóðv.« í fyrra.
„Vesta“
kom hingað umhverfis land frá útlönd-
Um í fyrra dag. Með henni kom séra
Jón Árnason í Otrardal, P. J. Thorstein-
son frá Bíldudal o. fl.
Frá útlöndum engar nýjar fréttir
af ófriðnum, sem ekki er heldur að búast
við, því að yngstu fréttir með »Vestu«
ná að eins til 19. f. m.