Þjóðólfur - 01.01.1905, Blaðsíða 2

2
ræðisreglunni — úr meiri hluta flokknum
á þingi — eins getum við gengið út frá
því vlsu, að sama regla verði gildandi
eptirleiðis, svo að hér verði fullkomið
þingrseði ríkjandi, þannig að ráðherrann
fari frá, hvenær sem hann fær meiri hluta
þingsins gegn sér í einhverju þýðingar-
miklu áhugamáli. Og þá er svo er kom-
ið, þá er það 1 rauninni þjóðin sjálf, sem
úr því sker, hver sé æzti stjórnandi henn-
ar. Þingræðið verður þá sama sem þjóð-
fæði, af þvl að það er þjóðin sjálf, sem
velur fulltrúa sína á þing. En þjóðræði
og þingræði er í hverju landi talið æzta
og helzta skilyrði þess, að þjóðin fái að
njóta sín, og að pólitiskt frelsi geti kom-
ið henni að fullum notum. Hver sú þjóð,
er í sannleika nýtur fullkomins þjóðræðis
og þingræðis er í raun réttri svo frjáls,
sem ákosið verður. Hitt er annað mál
og kemur ekki þessu við, þótt einhver
þjóð kunni ekki að fara með þetta frelsi
sitt og vanhelgi það. Það er ekkert svo
gott og fagurt undir sólunni, að ekki
megi vanbrúka það og svívirða. Það eru
einnig fáir smiðir 1 fyrsta sinn, og margt
ferst óvönum illa og óhönduglega. Svo
er einnig hætt við að fari í fyrstu í litlu
þjóðfélagi, er ekki hefur haft tækifæri til
að stjórna sjálfu sér, en verið ávallt öðr-
um háð og ösjálfbjarga. En þótt fyrstu
sporin á sjálfstjórnarbrautinni verði ef til
vill vlxlspor, þá er enginn efi á, að það
lagast með tímanum, við meiri þroska
og meiri reynslu.
% Að því er oss íslendinga snertir, þá
-erum vér nú að byrja að eiga með oss
sjálfir. Nú eigum vér að fara að standa
á eigin fótum og ráða málum vorum. En
margt bendir á, að oss sé alls ekki ljóst,
hve mikil breyting hefurorðið á stjórnar-
fari voru næstl. ár, og hve miklar skyld-
ur vér höfum gagnvart ættjörð vorri til
að stuðla að því, að þessi umskipti verði
að sem mestum og beztum notum fyrir
þjóð vora í nútíð og framtíð. Það lítur
miklu fremur út, eins og sumir vilji róa
að því öllum árum, berjast fyrir þvi með
hnúum og hnefum, að sem allra minnst
gagn verði að stjórnarbót þeirri, sem nú
er fengin, og óski að hún reynist sem
allra verst. Öðruvísi verður ekki skilið
hið látlausa skammaþvogl og illgirnis-
þvaður sumra blaða um allt, er hin nýja
stjórn vor gerir, hverju nafni sem nefnist.
Og sérstaklega er þá ráðherrann hafður
að skotspæni persónulega og allskonar
óráðvendni í rithætti beitt til að óvirða
hafln og ófrægja í augum þjóðarinnar, allt
f þeim göfuga tilgangi, að rýma honum
úr sessi og koma í stað hans einhverjum
jábróður þessarar ósvífnu kliku, sem kall-
að hefur sig »Framsóknarflokk«(!), ogver-
ið hefur óheillamara þjóðarinnar alla stund
siðan 1897. Það er 7 ára stríðið, sem
heimastjórnarflokkurinn hefur háð við
þessá Hafnarstjórnarkliku, og þótt hún
hafi borið lægri hluta í því sem mestu
skipti, þá bendir allt á, að ekki veiti af
að vera á verði eptirleiðis, til þess að
árangur hinnar löngu og ströngu baráttu
verði ekki að engu gerður. Stjórnin get-
ur og verið þess fullörugg, að þjóðin virð-
ir að vettugi öll hrópyrði stjórnaróvinanna,
meðan þau eru ekki á neinu öðru byggð
en óviturlegu flokksofstæki og hatri. En
það þarf bæði þolinmæði og stillingu til
að sitja viku eptir viku, mánuð eptir mán-
uð undir sorpaustri »Framsóknar«- og
Landvarnarmáltólanna, og verða þar fyrir
ástæðulausum, ósvífnislegum árásum fyrir
hvað eina, sem gert er, eins og ráðherr-
ann hefur orðið. Auðvitað er leikurinn
til þess gerður, að honum verði ekki við
vært, en bardagaaðferðin er dálítið óhyggi-
leg til þess að ná því takmarki að steypa
honum af stóli sem fyrst, því að þjóðin
er ekki svo grannvitur eða sljóskyggn, að
hún sjái ekki, hverskonar hvatir það eru,
sem stýra penna þessara skammsýnu og
ofstækisfullu úlfúðarseggja. Það er svo
sem ekki af rækt við þjóðina eða virðingu
fyrir sannleika og réttlæti, að allur þessi
hvinur stafar hjá öllum þorra þessara
manna. Ónei, því fer fjarri. Hóflegar
aðfinnslur á rökum byggðar eru sjálfsagð-
ar og nauðsynlegar gagnvart hverri stjórn,
en eintóm ósanngirni, afbakanir og ávít-
ur á engu byggðar eru fyrirlitlegar og
koma þeim sjálfum í koll, er slíkum vopn-
um beita gagnvart hverjum sem er.
Það sem af er verður ekki annað sagt,
en að stjórn landsins hafi farið mjög vel
úr hendi, bæði inn á við og út á við.
Og margir munu þegar hafa fundið til
þess, að »hollt er heima hvað«, enda
mundu nú fæstir öska, að yfirstjórn lands-
ins væri búsett í Höfn og að vér ættum
þangað allt að sækja. Og svo mikið er
vfst, að ekki áttum vér völ á öðrum manni,
er betur væri til ráðherra hæfur, en Hann-
es Hafstein fyrir flestra eða allra hluta
sakír, enda hefur hann áunnið sér hylli
allra góðra manna og réttsýnna þennan
tíma, er hann hefur setið að völdum, svo
að fáir mundu frekar gert hafa. Að þvl
leyti getur hann látið hermdaryrði óvina
sinna sig litlu skipta, þótt leitt sé að sitja
undir þeim. Hann hefur það sem mest
er í varið : eindregið fylgi og sanna hylli
alls þorra þjóðarinnar, og hann mun
hvorugt af sér brjóta, ef hann fær að
njóta sín. Hann hefur nægilega sýntþað,
að hann er bæði lipur, sanngjarn og ó-
hlutdrægur í stjórn sinni. Og um þjóð-
rækni hans og ættjarðarást efast enginn,
sem unna vill honum sannmælis. Mót-
stöðumenn hans hafa einmitt unnið sjálf-
um sér mest ógagn með þvf, hverníg þeir
hafa hegðað sér. Hefðu þeir farið stilli-
lega og skynsamlega og við og við látið
bóla á einhverri sanngirni í dómum sín-
um gagnvart nýju stjórninni, þá hefði um-
mælum þeirra verið veitt meiri eptirtekt.
En nú er þetta látlausa ósanngirnis- og
úlfúðarspark þeirra að vettugi virt hjá
þjóðinni, og alstaðar fyrirlitið að mak-
legleikum, af því að menn sjá svo vel af
hverjum toga það er spunnið. Og ráð-
herrann situr enn fastari í sessi fyrir vikið.
Fyrir næsta þing hefur stjórnin mörg
mikilsháttar mál til undirbúnings, og þá
sést bezt, hvort hún hefur setið auðum
höndum og lltið hugsað um velferðarmál
landsins þennan tíma, sem hún hefurset-
ið að völdum, eins og mótstöðumenn
hennar hafa gefið í skyn. Það er enginn
efi á, að þingið verður á öðru máli um
það, enda munu allar tilraunir stjórnar-
óvinanna til að spana þingið gegn ráð-
herranum og stjórninni reynast öldungis
. árangurslausar, meðan alls engar sakir
eru fyrir hendi til að steypa stjórninni.
Það er allmikil heimska að hugsa sér,
að þingið gerist svona alveg út 1 blá-
inn eggjunarfífl valdasjúkra, ófyrirleitinna
skrumara, sem ekkert hafa annað á borð
að bera en illgirni og rangsleitni. Þeir
herrar verða að hafa dálítið vandaðri vöru
í pokahorninu, ef þeir ætla sér þá dul,
að snúa þingi og þjóð eptir vild sinni.
Sjónleikar.
John Storm.
(„The Christian"), eptir Hall Caine.
„Leikfélag Reykjavíkur" lék í fyrsta sinni
á annan í jólum „John Storm“ eftir Hall
Caine, enskan rithöfund, sem talsvert er
þekktur hér; á landi á seinni ánim.
Aðal-innihald leiksins er, að John Storm
elskar fátæka stúlku, af lágum ættum. Fað-
ir hans er lávarður að nafnbót og ríkur
maður. Af þessurn ástæðum hefur hann
ákveðið lífstöðu fyrir son sinn, er honum
finnst sæma ætt hans. John Storm er hæg-
gerður maður, blíður og barnslegur í lund,
og getur þar af leiðandi ekki fylgst með
hugsunum föður síns, en kýs heldur að verða
fátækur prestur, hulinn augum manna. Hann
óskar þess eins, að hjálpa þeim, sem fá-
tækir eru og giptast ástmey sinni.
Glory Quale heitir stúlkan, sem Storm
elskar ; hún er so^nardóttir gamals prests, og
býr hjá honum. Hún er fjörug stúlka og
gefin fyrir lystisemdir og skemmtanir. Hún
kynnist tveimur hefðarmönnum frá Lundún-
um, er telja hana á að fara þangað og
verða söngmær. Þetta sé sú braut, sem
henni sé ákveðin frá náttúrunnar hendi.
Þessir menn heita Horatio Drake og Robert
Ure lávarður.
Þegar nú John Storm heyrir um fyrir-
ætlun hennar, verður hann óður og upp-
vægur, slítur öll bönd, sem binda hann og
biður Glory um að hætta við þetta og gipt-
ast sér, hún muni sogast í hringiðuna í
Lundúnaborg; en hún vill ekki giptast hon-
um fyr en hún sé búin að vinna sér „nafn“
með list sinni og getur hafið sig upp til
hans. Þetta ríður baggamuninn hjá Storm;
hann ákveður að ganga í klaustur, en ástin
verður yfirsterkari, svo hann fer til Lundúna
og gerist þar prestur í afkymum borgarinn-
ar hjá fátæklingunum. Hann kynnist gam-
alli konu, frú Challender, sem er fornvina
móður hans sál. Hjálpar hún honum um
peninga til að leigja sér hús fyrir samkom-
ur sínar.
Jens B. Waage leikur John Storm með
sannri list; það er unun fyrir áhorfandann,
að sjá hve vel hann fer með hlutverk sitt,
þar er engin tilgerð og manni gleymist að
þetta sé leikur, heldur bláber sannleikur,
sem þarna er sýndur.
Fröken Guðrún Indriðadóttir leikur Glory
Quale, en ekki leikur hún hana eins vel og
maður hefði óskað. í fyrsta þanti er hún
góð, en veldur ekki „rollunni" úr því. Hún
er of smávaxin til að bera upp svona stórt
hlutverk, hefur of veikan málróm, sem gerir
það að verkum, að röddin verður ekki iaus
við garg, þegar á hana reynir, svo vantar
hana að geta sýnt vel geðshræringar; hún
grípur andann of mikið á lopti, og við það
verður svo lítið úr því sem hún segir. Það
„grípur" mann ekki. Aptur á móti kemur
tilfinningin svo sönn og hrein fram hjá Jens
B. Waage. Það er t. d. í þriðja þætti, þeg-
ar Glory kemur í samkomuhúsið til John
Storms og biður hann um að taka í hend-
ina á sér, að þar vantar hana allan þunga;
svo er hláturinn hjá henni svo ógeðfelldur.
Leiðbeinari hefði átt að tempra hann. A-
horfandanum getur ekki dulizt það, að henn-
ar kraptur liggur í unglinga-„rollunni“, þar
sem æskugleðin ein er starfsviðið, en þetta
hlutverk er henni öldungis ofvaxið.
Fröken Emilía Indriðadóttir leikur Polly
Love, en henni tekst það ekki vel; þar
vantar nær allt, sem áhorfandinn gerirkröf-
ur til; annaðhvort hefur hún ekki skilið hlut-
verkið, eða kastað um of hönd til þess. En
þetta er mjög slæmt, því það hlutverk þurfti
að sýna vel. Polly er ung stúlka — leik-
systir Glory —. Kemst hún í kynni við Ró-
bert Ure lávarð, sem „forfærir" hana, en
kastar henni svo aptur fyrir sig og vill ekki
hjálpa henni neitt með barn þeirra. Loks-
ins finnur Storm hana, og hjálpar hann og
frú Challender henni með að koma barninu
fyrir og reisa Polly við aptur. Það er hörmu-
legur leikur hjá Polly, þegar hún kemur
inn til prestsins og hann segir henni frá, að
Robert Ure vilji ekki liðsinna henni eða
barninu neitt. Þegar hún ætlar að þjóta
út, reigir hún höfuðið aptur á herðar og
„riksar" eptir leiksviðinu.
Hr. Guðm. Hallgrímsson leikur Ure, og
leikur hann á sprettum vel. Róbert Ure er
fínn „dóni". Guðm. T. H. bregður til fyrri
hlutverka sinna. Það er stöðugt þessi sami
uppblástur, nema á stöku stað; hann ber
sig og illa á leiksviði, hann stendur svo
álútur; bregður alltaf til að vera með hend-
urnar í vösunum, hvort sem hann er kjól
klæddur eða ekki.
Helgi Helgason leikur Horatio Drake, og
leikur vel. Drake er sá maður, sem hjálpar
Glory að komast áfram í Lundúnum — eða
kemur henni upp. Hann fellir ástarhug til
hennar, og sýnir henni það í orði og verki;
að eins einu sinni gleymir hann sér, þegar
þau eru tvö ein og hann tjáir henni ást
sína, en þá þýtur Glory upp, og segir að
hann elski sig ekki, heldur eigi hún að
verða dægrastytting í lífi hans — ekkert
meira. Þar finnur maður sárt til, hve litla
persónu hún hefur. Maður býr sér þá til
í huganum ósjálfrátt tígulega stúlku, stand-
andi með leiptrandi augu og uppréttan hand-
legg, verjandi sig og æru sína, en í þess
stað er þarna ofurlítil telpa, sem bara hefur
hátt. Drake þar á móti er prúðmannlegur.
Fröken Gunnþórun Halldórsdóttir leikur
frú Callender. Um það hlutverk er ekki
mikið að segja, það er svo lítið; þó leikur
hún það vel að vanda.
Herra Kristján Þorgrímsson leikur Wealthy
erkidjákna, og hefur ágæta persónu í liann,
en betur mætti hann vera leikinn; honum
vill til að »nikka« ofmikið með höfðinu, þegar
hann talar.
Herra Friðf. Guðjónsson leikur Lamlugh
munk, og leikur hann mjög vel. Hann skil-
ur öll sín hlutverk svo dæmalaust vel.
Það skal tekið fram, að „statistasenan" í
5. þætti, þar sem á að berja prestinn niður,
er alveg ófær, þar sést ekki minnsta hreyf-
ing — varla að maður heyri nokkurt hljóð.
=7/22 1904.
P. G.
4«
* *
Leikdómur þessi er ritaður þegar eptir
fyista leikkveldið, og því fullsnemma upp-
kveðinn. Öllum eða flestum leikendunum
hefur farið stórum fram síðan. Þjóðólfur
hefur í þetta sinn ekki viljað synja grein
þessari rúms, því að flest er alveg rétt
athugað í dómi höf., að því er leikend-
urna snertir, nema heldur þykir oss hann
halla á frk. Guðrúnu Indriðadóttur, þótt
hann hafi þar reyndar töluvert til síns máls.
Þjóðólfur mun að líkindum minnast á leik
þennan síðar, frá sínu sjónarmiði.
Ritstj.
Rýr uppskera.
Þjóðólfur telur sér skylt við þessi ára-
mót, eins og raunar opt fyr, að þakka
landsmönnum alla þá tryggð og hollustu,
er þeir hafa sýnt honum. Og það er því
fremur ástæða til að minnast þess nú, af
því að síðastliðin tvö ár hafa sérstaklega
verið gerðar allsvæsnar og lúalegar til-
raunir til að spilla atvinnu útgefandans
og blinda augu almennings með ofstækis-
fullum hatursárásum og heimskulegum
rógi gegn þeim blöðum í landinu, er hafa
haft þrek og þor til að spyrna gegn því
óheillafargani í íslenzkri ,pólitík, er hefur
ætlað sér að kyrkja í fæðingunni hina
nýju innlendu sjálfstjórn vora, með því að
telja mönnum trú um, að hún væri ekki
að eins hégóminn einber, heldur háska-
samleg og fjandsamleg öllu sönnu sjálf-
stæði og sjálfræði. En svo er fyrir þakk-
andi, að þroski þjóðarinnar hefur þó ver-
ið svo mikill, að þessi óvitalegi blástur
gamalla gremjuþrunginna Hafnarstjórnar-
manna og nokkurra flasfenginna unglinga,
hefur ekki þyrlað þjóðinni út af réttri
braut, heldur hefur hún látið hann eins
og vind um eyrun þjóta, og skoðað þetta
fargan ekki þess vert að taka það alvar-
lega, en hlegið jafnvel að ósköpunum og
gauraganginum í þessum sárgrömu Valtýs-
liðum gömlu og hala þeirra, höfuðlausa
hernum með stóra nafninu, er gengizt
helur undir merki Valtýinga, sem sjálf-
j boðalið, og eru þeir dátar hafðir í fylk-
1 ingarbroddi, því að þeim er bezt treyst