Þjóðólfur - 20.01.1905, Qupperneq 1

57. árg.
Reykjavík, föstudaginn 20. janúar 1905.
4.
,,Nýlendusýningin“.
Arásir á ráflherrann
i dðtiskum blööum.
Um »nýlendusýninguna« fyrirhuguðu og
hluttöku Islands í henni hefur dönskum
blöðum orðið mjög tiðrætt nú fyrir og
um áramótin, sérstaklega eptir að það
varð kunnugt ytra, hvernig undirtektirnar
urðu hér í Reykjavík, og að ráðherra
vor hefði meðal annars sagt sig úr sýn-
ingarnefndinni. Blöðin taka nær öll í
þann strenginn, að undirtektir vorar beri
vott um hroka og gikkshátt, og það verð-
ur raunar ekki varið, að stúdentar í Kaup-
mannahöfn hefðu getað tekið nokkru liðleg-
ar í málið, og þó haldiö þvf fram með fullri
festu. En hitt sætir meiri furðu, að menn,
sem hefðu átt að vita orðum sínum bet-
ur stað, halda því fram f fullri alvöru, að
andróður þessi gegn sýningunni sé sprott-
inn af pólitiskum ástæðum, stafi frá hinu
svonefnda »Landvarnarliði«, því að slíkt
nær engri átt. Sérstaklega beinast þó
dönsku blöðin mjög ósvífnislega að ráð-
herra vorum, þar á meðal einna frekast
hið stæka og ófyrirleitna hægrimannablað
»Vort Land«. Þykjast menn nokkurnveg-
inn sannfærðir ttm, að alkunnur pólitisk-
ur Skuggasveinn íHöfn, íslenzkur að vfsu,
og alræmdur fyrir ritsmfðar sínar og póli-
tiska framkomu, skríði í skugganum í
dálkum biaðsins, jafnvel undir ritstjórnar-
innar nafni, því að opinberiega þorir hann
auðvitað ekki að koma fram í dagsbirt-
una með þessa óburði sína eða gangast
við þeiin. I einni slíkri grein nafnlausri
1 »Vort Land« tekur þessi virðulegi höf.
það fram, að það hafi verið mikil flónska
af Alberti að veita Islendingum þessa
nýju stjórnarbót, því að svo geti farið, að
ekki verði unnt að skipa nokkurn, er tali
íslenzku, í ráðherrasætið(l). Og í annari
grein 1 sama blaði er verið að taka upp
þykkjuna fyrir krónprinsessuna, er heitið
hafði þessari fyrirhuguðu sýningu vernd
sinni, og sagt að úrsögn ráðherrans sé
móðgun við hana. Það er með öðrum orð-
um verið að reyna að rægja ráðherra vorn
við konungsættina, og er það furðu ó-
svffið atferli og hrakmannlegt í vorn garð.
En vitanlega ber þessi göfugmannlega til-
raun ekki neinn árangur í þá átt, þvf að
hvað hefur ráðherrann unnið til saka,
hvað hefur hann gert, er heimili dönsk-
um blöðum ósæmilegar slettur til hans?
Hann hefur að eins sagt sig úr sýningar-
nefndinni dönsku, er hann sá, hvernig
sýningunni átti að haga, og að hún mundi
1 þeirri mynd naumast verða landi voru
til sóma. Hann hafði ekki veitt ádrátt
um að vera í nefndintii til þess, að nteð
nafni hans yrði »flaggað« sem sönnun
fyrir því, að sýningin væri »officiel« fyrir
Island, og studd af íslenzku stjórninni.
Til þess hafði hann aldrei ætlazt, að sýn-
ingin yrði skoðuð þannig, heldur eins og
hver önnur »privat«sýning, er íslenzku
stjórninni, sem stjórn, væri óviðkomandi.
En er áskorunin frá sýningarnefndinni
birtist, var auðsætt, að nefndin vildi láta
líta svo út, eins og sýning þessi væri víð-
tækari, en hún gat verið sem »prívat«-
sýning. Og það gat ráðherra vor ekki
fellt sig við, vildi alls ekki að svo yrði
skoðað almennt, eins og íslenzka stjórnin
eða landíð í heild sinni væri við sýningu
þessa riðið, eða bær'i nokkra ábyrgð á henni
á nokkurn hátt. í’að var auðvitað dálítið
óþægilegt fyrir sýningarnefndina í Höfn,
að ráðherrann svipti sýninguna þessum
opinbera stimpli fyrir Islands hönd, er
hún hefði haft ( augum sumra, ef hann
hefði ekki strykað nafn sitt úr nefndar-
manna tölunni. En það var eðlilegt, að
hann gerði það, og ekki er það annara
en illgjarnra og heimskra manna, að
velja honum móðgunaryrði, þótt hann
vildi ekki á neinn hátt bindast fyrir
mál, er hann sá, að öllum landsmönnum
mundi verða ógeðfellt og lítt til sóma,
eptir þvf, hvernig áformað var að haga
sýningunni, og öðruvfsi en hann h^fði
gengið út frá, er hann talaði við frú Emmu
Gad, eins og nánar er skýrt frá f 54.
tölubl. Þjóðólfs f. á. Framkomtt ráðherra
vors í þessu máli er svo háttað, að hún
verðskuldar sízt ámæli, ekki einu sinni
frá Dana hálfu, ef þeir skildu rétt alla af-
stöðu málsins, en það skilja þeir auðvit-
að ekki og verður því að virða þeim til
vorkunnar, þótt þeir eigni það þjóðernis-
hroka og ósæmilegutn gikkshætti, að Is-
lendingar vilji ekki vera settir á bekk
með Skrælingjum og Stertingjum. Það
er sök sér, þótt Danir skilji þetta ekki,
þeir hafa aldrei rist djúpt f þekkingu á
landi voru og þjóð. En hitt er óafsak-
anlegra og svívirðing á hæsta stigi, ef
slíkir í s 1 e n z k i r ódrengir eru til, sem
nota þessa vanþekkingu Dana og æsing
þann, sem mál þetta hefur vakið, til að
rægja og svfvirða hina nýju stjórn vora,
sérstaklega láðherrann, í dönskum blöð-
um. Skyldu þeir vita, hvaða þokkaverk
þeir eru að vinna með slíku hátterni?
Jú, þeim mun það fullljóst. Þeir vinna
að því á sfna vfsu, að spilla svo sem
unnt er árangrinum af stjórnarbót þeirri,
er vér höfum fengið, og þeir geta komizt
langt í því, ekki að eins með því að espa
og spana Dani, svo að þeir verði þverir
og stirðir í öllu, er snertir fjárframlög frá
þeirra hálfu til vorra nota, heldur í því,
sem háskalegra er, að spilla góðri og
happasælli samvinnu ráðherra vors við
dönsku stjórnina, svo að honum veiti í
öllu erfiðara að komast að heppilegum
samningum fyrir landsins hönd, eða fá
ýmsu framgengt, er hann ella mundi fá.
Það er skammsýni ein og misskilningur, að
telja það æskilegt, að danska stjórnin verði
óvinveitt ráðherra vorum eða hann henni,
eins og sumir virðast helzt óska, og róa öllum
árum að. Það mundi að eins verða oss
til ófarnaðar. Þetta sýningarmál ætti sízt
af öllu að nota til nokkurra pólitiskra
æsinga, því að eins og það hefur ekki
verið og er ekki neitt flokksmál, eins
ættu lfka allir góðir og sannir föðurlands-
vinir að vera samtaka og sammála í því,
að gfera það ekki að vandræðamáli með
ískyggilegum afleiðingum, heldur ræða
það með stillingu og ofsalaust. Þó að sóma
þjóðarinnar hafi verið misboðið með þessari
fyrirhuguðu sýningu, þá hefur það verið
óviljandi af Dana hálfu, sprottið af ókunn-
ugleika á þjóðháttum vorum og þjóðerni.
Að halda áfram að skamma Dani fyrir
það, væri því óviturlegt, og gæti orðið
oss til mikils meins á ýmsan hátt. En
sérstaklega ríður oss á að gæta hags vors
og heilla f því, að leggja ekki steina í
götu stjórnar vorrar eða nota þetta mál
til æsinga og árása gegn henni, enda ætti
hún það sízt skilið, fyrir afskipti sín af því.
Um einstök atriði þessa máls er það
að segja, að sýningarnefndin 1 Höfn hef-
ur skrifað nefndinni hér, og talið sig fúsa
á að sinna kröfum hennar, og það fari
eptir undirtektum hennar, livort nokkuð
verði af hluttöku Islands í sýningunni.
Nefndin mun og hafa sknfað ráðherran-
um og skorað á hann að halda áfram að
vera í nefndinni, en að líkindum verður
þeirri málaleitun ekki sinnt, hverju sem
sýningarnefndin hér svarar, því að það
mun óráðið enn.
Útlendar fréttir.
—o---
Kaiipmniiniihöfn 4. jan.
Austræni ófriðnrinn.
Port Artliur 1111 ni 11.
I fyrradag (2 . j a n ú a r) gafst S t ö s s e l
hershöfðingi upp með lið sitt og hafa
Japanar þannig loks náð á sitt vald hinu
öfluga vígi og hinni ágætu flotastöð, sem
ef til vill hefur verið aðalorsökin til alls
þessa ófriðar. Þetta er í annað sinn á
tæpum tíu árum, sem Japanar hafa unnið
vígi þetta. í Kínastrfðinu unnu þeir það
frá Kínverjum, en Rússar komu því til
leiðar, að Japanar fengu ekki að halda
þvf eptir lok ófriðarins, heldur sölsuðu
það undir slg (tóku það á leigu af Kín-
verjum).
I Þjóðólfi hefur þess áður verið getið,
að Japanar 30. nóv. náðu hinni svokölluðu
203 metra hæð á sitt vald eptir afar-
harða atlögu og mikið manntjón (gizkað
hefur verið á, að Japanar hafi misst 5000
manns í það sinn). Mátti þá segja, að
séð væri fyrir forlög Karþagóborgar, því
að þaðan gátu Japanar beint skotum sín-
um hvert sem var ttm bæinn og höfnina.
Rússar gerðu því líka allt sem þeir gátu
til þess að ná hæð þessari aptur og beindu
þangað öllum skoturn sínum. Það var
því heldur ekki fyr en 6. des., að segja
mætti, að Japanar hefðu náð fullri fótfestu
á hæðinni. Þá er þeir höfðu komið sér
þar fyrir sem þeim henti, hófu þeir skot-
hríð á flota Rússa á höfninni. Reyndar
höfðu skipin orðið fyrir ýmsum áföllum
áður, laskast í orustu og orðið fyrir ein-
staka skoti frá Japönum, en þó varla svo,
að ekki mætti við það gera. En nú gátu
Japanar miðað á hvert einstakt skipanna
og gert þau alveg óvígfær. 9.—12. des.
tókst þeim algerlega að eyðileggja 4 víg-
skip, 2 beitiskip og x fallbyssu-
bát, sukku sum þeir»a, en önnur fóru á
grunn. Einungis eitt af vígskipunum
(Sevastopol) tókst Rússum að-vernda
um hríð, með því að þeir fóru með það
út af höfninni og héldu því rétt inn und-
ir Ljaotesankastala, en þá komu Japanar
með flota af tundurbátum og tókst þeim
á en^anum að gera út af við Sevastopol,
en þrjá tundurbáta kostaði það Japana.
Við allt þetta óx Japönum nú ásmegin,
gerðu áhlaup á bæinn alstaðar í senn og
börðust sem óðir væru. Heilar sveitir
voru höggnar niður sem hráviði. Stund-
um náðu þeir snöggvast fótfestu í virkjum
Rússa, en voru óðar reknir á brott aptur.
Optast var barizt í návígi og byssusting-
irnir notaðir óspart. Aðfaranótt 19. des.
náðu Japanar K i k v a n s a n-kastala (norð-
austan til við bæinn) og loksins náðu þeir
28. des. Erlungsj an-kastala eptir afar-
harðan bardaga. 500 Rússar voru teknir
til fanga, en Japanar segjast líka sjálfir
hafa misst 1000 inanns í þeirri atrennu.
Kastali þessi var eitthvert öflugasta virk-
ið að norðanverðu við bæinn. 31. des. og
1. jan. náðu Japanar ennfremur þrern
minni köstulum þar í nánd (Súngúsan-
kastala, H-kastala, Polungsan-kastala).
Þegar svo var komið sá Stössel, að frek-
ari mótstaða mundi vera öldungis árang-
urslaus. Hann sendi því N o g i hershöfð-
ingja að kveldi hins 1. jan. skeyti urn, að
hann væri fús til að gefast upp og bað
hann að ákveða stað og stundu til að
semja um uppgjöfina. Nogi gerði það og
hætti nú ásóknin alstaðar í kringum Port
Arthur næsta dag, og k 1. q3/4 að k veldi
h i n s 2. j a n ú a r voru skilmálarnir und-
irskrifaðir. Foringjar Rússa og embættis-
menn fá að halda vopnum sínum og eign-
um, þeir fá einnig heirnfararleyfi gegn
drengskaparloforði um, að taka ekki fram-
ar þátt í ófriðnum gegn Japönum. Óbreytt-
ir liðsmenn verða aptur á móti herfangar,
en fá að bera einkennisklæði sín og halda
eignum sínum nema vopnum. Annars
verður allur bærinn með öllu sem í hon-
um er eign Japana. Þykja þessir kostir
allgóðir og fullsamboðnir slíkum köppum,
sem hér eiga hlut að rnáli. Rétt áður en
bærinn gafst upp tókst nokkrum (6)hinna
smærri skipa, er enn voru lftt skemmd 1
Port Arthur, að komast út úr höfninni og
alla leið til C h i f u og T s i n g t a u, en
þar verður þeim haldið til loka ófriðarins,
en þá fá Rússar þau aptur. Önnur skip
í Port Arthur, er óhaffær voru, munii Rúss-
ar hafa eyðilagt algerlega, svo að þau
mættu eigi Japönum að gagni koma og
líkt munu þeir hafa gert við ýmsar stjórn-
arbyggingar. En Japanar hafa þó það,
sem mest er um vert, höfnina, bæinn og
vígin, sem þeir nú munii fara að endur-
bæta aptur. — Eptir því sern haft er eptir
rússnesku herskipunum, sem komust til
Chifu, höfðu 11 þús. manns fallið af þeim
35 þús., sem upphaflega vortt þar til varn-
ar, en 16 þús. orðnir sárir eða sjúkir;
annars höfðu margir orðið sárir hvað ept-
ir annað, en farið svo jafnóðum aptur ut
í bardagann, er þeir voru græddir.
Eins og geta má nærri vöktu þessar
fregnir gleði mikla og fögnuð í Tokio, en
frá Pétursborg hefur ekki rnikið heyrzt
en líklega verða þessar fréttir ekki til að
draga úr óánægju þeirri, sem þegar er
farið að bóla á þar í landi út úr stríðinu.
30. nóv. misstu Japanar fyrir utan Port
Arthur bryndrekann „Tjen-Jen“, er rakst
á neðansjávar sprengivél og sökk. Víg-
sklp þetta var reyndar með gömlu lagi