Þjóðólfur - 24.03.1905, Side 1

57. árg
Reykjavík, föstudaginn 24. marz
1905.
M 13.
Útlendar fréttir.
Stórkostlegur ósigur Rússa.
Höfuðher þeirra í háska.
Með norsku gufuskipi, er hingað kom
21. þ. m. með timbur til hlutafélagsins »Völ-
undur«,komu nýjar fréttir af austrænaófriðn-
um til 14. þ. m. Jafnvel þótt herfréttunum
beri ekki saman í mörgum atriðum, þá er þó
svo ruikið víst, að R ú s s a r r ý m d u ú r
Mukden 10. þ. m., og flý.ðu á-
leiðis norður til Tieling, og að
þeir hafa beðið fullkominn ó-
sigur, og geysimikið manntjón 1
þessari samfelldu voðaorustu,
er staðið hefur hvlldarlaust frá
26. febr. Fer ýmsum sögum um mann-
fallið Rússa meginn, en talað er um 150,000
fallna og særða og 50,000 fanga, eða alls
200,000, en sennilega er það eitthvað
ýkt. Hins vegar þykir megi reiða sig á
það, erstjórninni í Tokiohefur verið skýrt
frá, að Japanar hafi frá 26. febr.—12.
marz misst 41,200 manns. Fregnirnar
um að Japönum hafi tekizt að króa aðal-
her Rússa eða að minnsta kosti 200,000
þeirra, eru ekki taldar áreiðanlegar, en
það er víst, að þeir hafa umkringt ýinsar
einstakar smærri herdeildir af Rússum og
tekið þær til fanga. Frá því skýrir Oyama
marskálkur sjálfur. Og járnbrautina fyrir
norðan Mukden hafði Japönum tekizt að
sprengja upp, án þess þó að geta hindrað
til fulls flótta Rússa til Tieling. En Jap-
anar voru undir forustu Nogis komnir í
námunda við þann bæ, og farnir þar að
berjast við Rússa. Er svo að sjá, sem
hvortveggju hafi verið í þvögu hvorir inn-
an um aðra, alla leiðina millum Mukden
og Tieling. Kuropatkin var sjálfur í ein-
hverjum snarpasta bardaganum nálægt
Mukden og hlífði sér hvergi. Hið síðasta
sem menn vita um hann, er það, að hann
símritar til keisarans 12. þ. m., að aðfara-
nóttina hins 11. hafi enginn bardagi verið
við 2. höfuðherdeildina, þar sem hann
var, en um 3. höfuðdeild viti hann ekk-
ert [fréttaþræðir allir slitnir] og ýmsar
sveitir ur 1. höfuðdeild séu [hinn 12. um
morguninn] 4 mílur fyrir sunnan Tieling.
Lundúnablaðið »Daily Telegraph« flytur
þá fregn 13. þ. m. eptir hraðfrétt frá
Tokio, að þriðjungur Rússahers
eða 100,000 af 300,000 hafi orð-
ið afkvíaður og gefizt upp fyrir
Japönum. Full sönnun fyrirþessari frétt
er þó ekki fengin. Það verður því ekki enn
sagt með vissu, hvort Japönum hafi tekiztað
umkringja Kuropatkin eða ekki, en miklar
líkur eru fyrir, að Rússaher hafi beðið svo
mikið tjón í þessari síðustu hríð, að hann geti
lítið viðnám veitt úr þessu, þótt hann
verði ekki upprættur til fulls. Fullyrt er
er að Oyama marskálkur ætli að halda
allar götur norður til Charbin, en hafa
aðalstöð sína í Mukden fyrst um sinn. —
Kuropatkin kvað hafa beiðst lausnar
frá yfirherstjórninni sakir ofþreytu á sál
og líkama.
Rússakeisari er mjög angurvær yfir þess-
um óförum, og biðst nú fyrir ákafar en
nokkru sinni áður. Halda margir hann
sturlaðan á geðsmunum.
A Rússlandi eru óeirðir hingað og
þangað, en ekki kveður þó mikið að
þeim enn. Haldið að allt fari í bál, ef
ófriðnum verður haldið áfram. — í Mar-
seille á Frakklandi höfðu verið teknir
höndum 6 rússneskir stjórnleysingjar 10.
þ. m. Við húsrannsókn hjá þeim kom
það í Ijós, að nihilistar í Pétursborg höfðu
valið þá til að myrða stórfurstana Alexis
og Vladimir. Tveir þeirra voru fyrv.
rússneskir herforingjar. Gapon prestur,
er slapp úr Pétursborgarvígunum 22. jan.,
hefur farið til Lundúna til að kaupa
sprengikúlur og »dynamit«. Hann kvað
tvisvar hafa brugðið sér til Rússlands
síðan hann flúði þaðan.
Skaðabætur þær, er Rússar hafa greitt
til þeirra, er tjón biðu við skemmdarverk-
in í Norðursjónum eru 1,170,000 kr. Upp-
hæð þessa (65,000 £) greiddi Benckendorf
sendiherra Rússa i Lundúnum, Landsdowne
lávarði, utanríkisráðherra Breta g. þ. m.
Norska ráðaneytið er nú fullskipað, og
er Michelsen forseti þess. Hann var áð-
ur í Hagerupsráðaneytinu. I ráðaneytinu
sitja bæði hægri- og vinstrimenn, er hafa
komið sér saman um að leiða konsúla-
málið til lykta. Það er þvf ekkert flokksráða-
neyti, heldur samkonnilagsráðaneyti, er á
að leysa þennan hnút — konsúlamálið —
á friðsamlegan hátt, og láta Norðmenn vel
yfir því.
Norður um Noreg.
eptir
Matth. Þórdarson.
III.
I Bergen eru mörg og mjög merkileg
söfn, og verður maður alveg forviða að
sjá þá óhemju af dýrindisgripum og sjald-
gæfurn hlutum, sem þar eru saman komn-
ir á mörgum þeirra, svo ýkjalaust mun
nema mörgum miljónum króna.
Hið helzta er Bergensmuseum, sem er
samansafn af allskonar forngripum frá
steinöldinni og fram á vora daga, þar
voru múmíur frá Egiptalandi, mammúts-
dýrabeinagrindur og m. fl., allskonar þjóð-
flokkar sýndir í vaxlíkneskjum f sínum
hátfða- og hversdagsbúningum, vopn o.
fl. Þar var Eskimóinn grænlenzki í sín-
um selskinnafeldi, Finnlappinn f sínum
hreindýrabjálfa, Þelamerkingurinn og Upp-
lendingurinn í sfnum bændabúningi og
stúlka frá Harðangri ( sfnum skrautlegu
brúðarfötum með gyllta kórónu á höfði o.
s. frv. Þar V3r líka lfkneski af íslenzkri
stúlku færð í skautbúning, en ekki þótti
roér það sérlega tilkomumikil sjón, því
kvennlfkið er ófrýnilegt og búningurinn
upplitaður, slitinn og ósjálegur, svo eptir
mínu áliti var grænlenzki hátíðakvenn-
búningurinn tilkomumeiri, enda held eg
að hann hafi verið alveg nýr af nálinni.
Annars voru þar rnargir íslenzkir forn-
gripir mjög merkilegir.
í þeirri deild, sem sýnd voru í ýms dýr
og dýrategundir var meðal annars kinda-
ritja snoðin og rýr, hún var grá að lit
með 4 hornum og langri rófu, og undir-
skrifað var íslenzkur hrútur; eg mæltist
til við einn umsjónarmanninn, að þeir
tækju þessa skepnu burt af safninu, sem
sýnishorn af ísl. kind, því svona dýrateg-
und fyndist ekki á íslandi.
Mér var starsýnt á geysistórt málverk,
sem var uppfest meðfram einni hlið sals-
ins, sem geyma hafði gripi frá 9. öld.
Það var mjög stórt tré með Noregi sem
grunnfleti og sýndi hinar norsku konunga-
ættir til 1450, með Haraldi hárfagra sem
stofni, er vex smátt og smátt út í ýmsar
greinar og kvisti, sem ná til nær og fjær-
liggjandi landa, þar á meðal til Islands.
Það eru 2 greinar, sem vaxa upp við stofn
trésins, alldigrar og tilkomumiklar, og
var á þær skrifað Sturlunga og Odda-
verjar. Samhliða þessum greinum uxu
aðrar fram og sýndu konungaættina ensku,
og enn þá aðrar lágu til Danmerkur,
Þýzkalands, Svíþjóðar og víðar, efst á
trénu fóru greinarnar að verða rýrar og
margar og ógreinilegar.
Bergen er höfuðstaður í rfki norskra
fiskiveiða, hér hefur fiskiveiðastjórn Nor-
egs aðsetur sitt (Norges Fiskeristyrelse),
og hér er félagið til eflingar fiskiveiðum
Norðmanna (Selskabet for norske Fiskeri-
es fremme) og frá þessum höfuðstöðvtim
ganga þræðir um endilangan Noreg frá
Kristjaníu norður að Hafsbotnum, sem
stjórna og leiðbeina í öllu, sem þar að
lýtur.
Undir fiskiveiðastjórnina liggur öll um-
sjón, skýrslur, styrkveitingar, lán, vfs-
indalegar og verklegar rannsóknir o. fl.
»Félagið til eflingar fiskiveiðunum« hef-
ur umsjón með fiskigripasafninu, sér um
útgáfu á Norske Fiskeri Tidende, Norske
Fiskealmanak, og sér um allt, sem getur
orðið til gagns og nytsemdar fyrir þenn-
an stóra atvinnuveg.
Fiskiveiðasafnið er mjög merkilegt, og
er að öllum líkindum eitt hið stærsta
safn í þeirri grein í heimi; þar voru alls-
konar sýnishorn af skipum og bátum, bæði
með seglum, gufuvélum og mótorum, sem
brúkað er vfðsvegar um heim, net og
veiðarfæri af öllum tegundum, og í einu
orði öll þau verkfæri bæði eldri og yngri,
sem hægt er að nota til þess að drottna
yfir fiskum sjávarins. Allskonar áhöld
voru þar og við verkun og geymslu á
fiski bæði við söltun, niðursuðu og ísing.
A veggjunum héngu stórar myndirafhin-
um margskonar veiðiaðferðum o. fl. á-
samt skýrslu yfir fiskiveiðar Norðmanna
yfir lengra tímabil, sýndar bæði með töl-
um og stærðarhlutföllum. Það yrði of
langt mál að útlista þetta út í yztu æsar,
en að sjá þetta og yfirvega, er nóg til
þess, að gefa manni tilefni til að hugsa
um, hver óravegur það er á milli íslands
og Noregs í framkvæmdunum til eflingar
fiskiveiðanna.
Noregur með Bergen sem höfuðstað er
stórt fiskiveiðaríki; fiskiveiðar og sjóferð-
ir eru lfka einn höfuðþátturinn í tilver-
unni og lífsskilyrði mikils hluta þjóðar-
innar.
Mllliþinganefndirnar
í fátækramálinu og landbúnaðarmálinu
hafa nú lokið störfum sínum að mestu,
að minnsta kosti landbúnaðarnefndin, en
fátækramálanefndin á enn eptir að ljúka
við sveitastjórnarlögin, er henni var falið
að athuga jafnhliða fátækralöggjöfinni.
En frumvarp til fátækralaga með miklum
athugasemdum og fylgiskjölum er nú prent-
að. Er allur sá bálkur um 20 arkir.
Agreiningur hefur orðið um eitt höfuð-
atriði þess máls — sveitfestistímann. Vill
meiri hlutinn (Jón Magnússon skrifstofu-
stj. og séra Magnús Andrésson) láta hann
vera að eins 2 ár, en minni hlutinn (Guðj,
Guðlaugsson) vill láta hann vera eins og
nú er (10 ár). Færa hvorttveggja allmikil
rök fyrir sínu máli, og mun síðar verða
hér í blaðinu nokkuð nánar að því vikið,
og skýrt frá helztu breytingartillögum
nefndarinnar í þessu máli í heild sinni.
Nefnd þessi hefur starfað síðan sumarið
1902, og er því eðlilegt, að hún hafi af-
kastað meiru en landbúnaðarnefndin, er
að eins hefur starfað eitt ár. En hnekk-
ir nokkkur var það fátækramálanefndinni,
að einn tiefndarmanna (Páll Briem) lézt
í vetur, svo að lítil eða engin not urðu
að því undirbúningsstarfi, er hann hafði
unnið í nefndinni.
Landbúnaðarnefndin (séra Þórh. Bjarn-
arson, Hernt. Jónasson, Pétur Jónsson)
hefur ekki treyst sér til að taka landbún-
aðarlöggjöfina til endurskoðunar í heild
sinni, sem varla var heldur við að búast
á jafnstuttum tfma. Hún hefur þvl látið
sér nægja að semja nokkur sérstök frum-
vörp, og eru þau nýprentuð í Búnaðarrit-
inu (19. árg. 1. h.) ásamt athugasemdum
og hugleiðingum nefndarmanna um þau.
Frumvörp þessi eru 12 að tölu:
1. Um bændaskóla [tvo álandinu, ann-
an á Suðurlandi, hinn á Norðurlandi, er
komi í stað búnaðarskólanna]. 2. Um
vátrygging sveitabæja. 3. Um sölu opin-
berra jarðeigna og ítaka. 4. Um forkaups-
rétt á jarðeignum einstakra nianna. 5. Um
breyting á og viðauka við lög um stofn-
un Rækrunarsjóðs Islands. 6. Um þing-
lýsing byggingarbréfa. 7. Um ágang bú-
fjár. 8. Um gaddavírsgirðingar. 9. Um
samþykktir um kynbætur nautpenings.
10. Um skýrslur um alidýrasjúkdóma. 11.
Um verðlaun fyrir útflutt smjör. ‘ 12. Um
afnám laga 6. nóv. 1897 um nýbýli.
Eins og menn sjá, eru flest lagafrum-
varþa þessara fremur stnávægileg. Ein-
stök atriði í sumum þeirra munu og vera
dálltið athugaverð, og mun þingið þurfa
að athuga það nánar. En margt er þar
einnig allþarflegt, og eflaust til bóta. Rúm
í blöðum er auðvitað of takmarkað til að
gera grein fyrir hverju einstöku frumvarpi
í þessu safni, en af þvf að alrnenningi er
nauðsynlegt að kynnast dálítið tillögum
nefndarinnar, t. d. fvrir þingmálafundi i
vor, en Búnaðarritið mun ekki vera svo
almennt kej'pt, þá verður von bráðar í
Þjóðólfi drepið á hið helzta, sem mestu
máli þykir skipta 1 þessari frumvarpatylft
nefndarinn^r.