Þjóðólfur - 31.03.1905, Síða 1

57. árg.
Reykjavík, föstudaginn 31. marz 19 05.
Jú 14.
Vínsölumálið.
Eptir Árna Arnason í Höfðahólum.
Vínsölumálið er eitt þeirra málefna,
sem orðið hafa fyrir því óláni, að við það
hefur ávallt verið beitt miklu meiru af
tilfinningum og æsingum, heldur en skyn-
semi og rólegri íhugun, og eg heldraun-
ar, að það sé ekki ofsagt, að ekkert mál
hafi verið eins illa leikið að þessu leyti.
Á þessu eiga bindindismennirnir alla
sök, því hinir hafa ekki aðhafst annað
en láta berast með æsingastraumi bind-
indisliðsins.
Eitt er það, að bindindismennirnir hafa
sett bindindisstarfsemi sína í samband við
trúarbrögðin,. en þetta tvennt kemur alls
ekki hvað öðru við, og hefur því þessi
aðferð eðlilega leitt margt illt afsér. Ann-
ars var það ekki ætlun mln, að rekja
þetta allt út í æsar, en eg vildi fara fá-
einum orðum um það, að nú er vínsölu-
málið hér á landi komið 1 miklu verra
horf, en það hefur nokkru sinni áður
verið, og er auðvelt að gera grein fyrir
þessu. Það er þá fyrst, að vfnsalan er
komin 1 hendur miklu færri manna en
áður, og er á sumum stöðum f höndum
eins manns eða tveggja í stað margra, og
hefur af þessu leitt það sem ávallt leið-
ir af skorti eðlilegrar samkeppni, að var-
an*) er orðin óeðlilega dýr, þó fullt tillit
sé tekið til árgjaldsgreiðslu og tollhækk-
unar, og er það fe eingöngu tekið af
þeim, sem kaupa ölföngin, og sést af
þessu, að löggjöfin hjálpar að þessu leyti
fáum mönnum til þess að féfletta rnarga,
og svo það, að tillaga sú, sem kom fram
á síðasta þingi um að tvöfalda árgjaldið
til vínsölu hefði gert vfnsölulögin helm-
ingi ranglátari að þessu leyti, en þau
voru áður, því gizka rná á, að vínsölum
hefði enn fækkað um heltning við slíkt
lagaboð eða meir, og hinir fáu vínsalar
því átt stórum betra aðstöðu en áðurum
það, að selja vöru sína ofháu verði.
Annað er það, að þeim, sem það vilja
er gert mjög hægt fyrir með að selja ó-
vönduð ölföng, og er það önnur eðlileg
afleiðing þess, að samkeppni er engin. —
Mttnu vera dæmi til þess nú, að hér á
landi séu seld svo óvönduð og óheilnæm
ölföng, er enginn kostur væri að koma
Út, ef um skárri varning væri að ræða.
Munu fæstir hyggja að því, hvert tjón
á heilsu getur hlotizt af að neyta sllks
óþverra, og sæmra væri löggjöfinni, að
koma 1 veg fyrir, að mönnum væri boð-
in slfk vara, heldur en að stuðla til þess,
að hægt sé að neyða henni upp á menn.
Þesstt munu menn svara þannig, að
enginn sé neyddur til þess að kaupa öl-
föng og sízt af slíkutn mönnurn. En
þeir, sem vfns neyta, raunu þykjast hafa
rétt til þess, að gera þeirri þörf jafnhátt
undir höfði og öðrum þörfum þeim, sem
ekki geta álitizt beinar lífsnauðsynjar, en
sem leiðir þó af ýmsu því, sem menn hafa
sér til nautnar og gera sér ánægju að, og
gildir þetta ekki síður um limonade og
bindindismannadrykki yfir höfuð, heldur
en ölfong, kaffi, tóbak o. s. frv.
*) Vínið.
Annars er óhætt að fullyrða, að vín-
nautn yfir höfuð leiði hálfu verra af sér
að öllu leyti, ef neytt er óvandaðra öl-
fanga, heldur en ef neytt er góðra, en
þetta minnast bindindistnenn aldrei á;
þeim þykir hægra að leggja allt niður við
sama trogið og skeyta ekki slíkum smá-
munum.
Sumstaðar er vínsala með öllu lögð
niður, annaðhvort fyrir tilverknað bind-
indismanna eða þá að keppinautar hafa
kornið sér saman um, að hætta vínsölti
fyrir þær sakir, að lftil auðsvon hafi þótt
að henni fyrir marga, en enginn getað
unnt öðrttm þess, að sitja einum aðhenni.
Af þessu hefur svo leitt óleyfilega vfn-
sölu og stórkostleg tollsvik víða, eins og
bent er á í »Reykjavík« í vetur, og mttn
þar sízt vera gert ofmikið úr þessu. Þetta
er rattnar ekki með öllu óeðlilegt. Mönn-
um virðist sér með þessu móti vera gert
mjög svo óhægt fyrir með að afla sér
vínfanga, og hafa því leiðst til þess að
fara í kringum lögin, enda munu útlend-
ingar þeir, sem þessa atvinnu reka lítt
hirða um, þó landsjóður Islands tapi
nokkrum hundruðum eða þúsundum króna.
Þessi er þá í stuttu máli árangur sfð-
ustu laga um veitingu og sölu áfengra
drykkja og er ekki álitlegur :
1. Dýrari og verri ölföng drukkin en
áður og engu minna.
2. Landsjóður sviptur miklum tekjum.
3. Mönnutn kennd tollsvik og vörusmygli,
Fyrir þessu er ekki til nokkurs að loka
augunum og hér dugar ekki í móti að
mæla. Á hitt er heldur að líta, að reyna
að bæta úr þessu, og mun reynast full-
erfitt.
Lfklega dylst mönnum ekki, að tæp-
lega muni þetta lagast með algerðu vín-
sölubanni; það er þegar reynt orðið sum-
staðar á landinu og hefur gefið þann
árangur, sem hér er sagt að framan. Hitt
munu allir sjá, að ekki færi betur með
algerðu aðflutningsbanni, enda munu bind-
indismenn sjálfir ekki vera því hlynntir,
nema hinir allra æstustu og þeir, sem
skemmst sjá frá nefi sínu. Er hvorttveggja,
að slíkt væri svo mikill sviptir almenns
persónuleg* frelsis, að ótrúlegt er, að ís-
lendingar láti hafa sig til þess, að hefjast
handa í þessa átt, svo mjög, sem hér er
gasprað um frelsi og framfarir, og auk
þess auðsartt, að kringum þau lög yrði
farið eins og hver vildi, því varla yrði
svo þéttskipaður vörðurinn á 800 mílna
strandlengju landsins, að það yrði ekki
allauðvelt. Með aðflutningsbanni missti
og landsjóður alls þess fjár, sem nú er
víni veitt 1 hann, og er óvíst, að auðvelt
yrði að ná því með góðu móti á annan
hátt. En það vita allir, að landsjóður
má einskis rnissa. Annars er vonandi,
að þeim mönnum fjölgi heldur en fækki,
sem játa það, að mönnum verður ekki
kennt að lita með lögum, og að öll
þau lög, sem ganga í ófrelsisáttina fram-
ar því, sem er öldungis bráðnauðsynlegt
til verndar þjóðinni eða einstaklingn-
um eru skaðleg og verka óumflýjanlega
og undantekningarlaust þveröftigt við það,
sem tit er ætlast, og hvenær sem tilfinn-
ingar eru látnar taka ráðin af skynsem-
inni, hvort sem ræða er um löggjöf eða
annað, þar er bölvunin vís. En þessu
hefur einmitt bindindismálið sérstaklega
orðið fyrir, eins og vikið er á áður í
þessari grein.
Af þessum sökum munu menn sjá, að
þetta mál verður nú að ræðast á öðrum
grundvelli en hingað til, og skoðast frá
fleirum hliðum. Bindindismenn verða að
játa það, að hver maður hefur rétt til
þess að neyta þess, er hann vill, öðrum
að meinalausu, þó einhver annar neyti
hins sama sér og öðrum til tjóns, og að
mönnum verður ekki kennt bindindi eða
sjálfstæði með því að fara með þá eins
og fanga. Þeir mega vita það, að eina
ráðið til þess að fá menn til bindindis
er það, að sannfæra þá um skaðsemi á-
fengisins og má gera það í skólum og á
ýmsan hátt. Virðist sjálfsagt, að það sé
gert í öllum þeim skólum, sem styrktir
eru af landsjóði. Það er og einn þáttur
góðs uppeldis, að kenna börnum og ungl-
ingum hófsemi jafnt í vfnnautn og öðru,
en uppeldismál eru hér í bernsku, eins
og fleira. En þá er að hverfa að vfn-
sölumálinu, sem mér virðist nú vera f
þvf horfi, að ekki megi við hlíta. Þykist
eg ekki svo snjall, að eg geti lagt þar
ráð er dugi, enda er óhægra að laga það,
sem úr lagi er fært, heldur en byggja af
grundvelli. En eg álít, að að því ætti
að stefna, að landsjóður njóti, að svo
miklu leyti, sem unnt er, alls þess arðs,
sem vínsala hér á landi getur gefið af
sér. Virðist mér rétt, að þjóðin f heild
sinni njóti þessa fjár, þar eð þess er ekki
kostur, að þeir einir njóti þess, er verst
hafa af vínnautninni. Er þann veg lögð
nokkur bót við böli. Ekkert er argara,
en að útlendir prangarar og smyglar hirði
arð þann, sem vínsalan gefur af sér. Er
sannast að segja, að eg sé ekkert á móti
því, að landsjóður taki sjálfur að sér alla
vínsölu í landinu og reki hana svo víða,
sem þörf er á. Þá þarf og um leið að
herða tolleptirlitið og reyna að laga ept-
ir megni það, sem þar er nú úr lagi fært.
Þá mundi það og geta komið til álita,
hvort ekki mætti með góðum arði brugga
áfengi hér á landi og ætti þá landsjóður
að reka þá iðn. Auðvitað verður þá að
breyta lögunum um bann gegn tilbúningi
áfengra drykkja í landinu, enda munu
þau vera vitlausust allra laga í heimi.
Er vonandi, aðþauverði eins
dæmi í íslenzkri löggjöf þess,
að bannað sé að framleiða f
landinu þá vöru, sem þar er
neytt, enda munu þessi lög vera eins
dæmi í öllum heimi að þessu leyti, og
mættu menningarþióðirnar margt hugsa
um löggjöf vora, ef þeim væri kunnugt
um þessi ódæmi.
Eg enda nú þessar línur í þeirri von,
að margir verði til þess að hugsa þetta
mál og ræða til næsta þings, er hlýtur
að reyna að koma málinu í betra horf
en það er nú í. Vínsölulögin fra þing-
inu 1899 eru búin að gera nógu illt, þó
þar bætist ekki við. Að minnsta kosti
mætti ætlast til þess, að þingið sæi um
það, að mönnum verði ekki boðinn ban-
vænn óþverri f ölfangalíki eptirleiðis með
hóflausu verði.
Sjónleikar.
Leikfélagið hér hefur nú tvisvar sinn
um leikið nýjan leik »Hjálpina« eptir
P. A. Rosenberg, son Karls Rosenbergs
Islandsvinarins, er hingað kom á Þjóð-
hátíðinni, og var einn hinna fáu Dana,
er lagði rækt við bókmenntir vorar og
og mat þær mikils. Ekki.verður með
sönnu sagt, að leikrit þetta sé tilþrifamik-
ið, eða hafi mikið skáldlegt gildi, en það
fer ekki ólaglega á leiksviði, og sumar
persónurnar eru frá höfundarins hendi
vel gerðar með skýrum ljósum dráttum
úr nútlðarlífinu, enda er leikurinn nútíðar-
leikitr, og í því eru aðalkostir hans fólgn-
ir. Þungamiðja hans er sú kenning, að
sambúð karls og konu, sem unna hvort'
öðru, sé eins virðingarverð og siðferðisleg
eins og löghelgað hjónaband. Að öðru
leyti þykir ekki ástæða til að rekja efni
leiks þessa, enda er það í sjálfu sér ekki
svo harla markvert, og ber einna mest á
því, að Jóhann Bagge, sonarsonur auð-
ugs stórkaupmanns, tekur traustataki á
stórfé frá vtni sínum til að hjálpa föður
unnustu sinnar úr ískyggilegum kröggum,
en vill ekki sjálfur segja frá því, til hvers
hann hafi notað þessa peninga, en virðist
þó ekki vera óljúft, að venzlamenn hans
ýmsir komist á snoðir um það, og sár-
bænir að síðustu frænda sinn, allramestu
landeyðu og ráðleysing, til að segja frá
því, og fer hetjugljáinn því yfirleitt dá-
litið af þessum veglynda unga manni, sem
hóf. hefur gert að höfuðpersónu < leikn-
um, en tekst miður vel að gera hann
hugðnæman áhorfendunum, og þessvegna
er heldur ekkki von, að leikandinn (Jens
Waage) geti með leik sínum vakið sterk
áhrif eða mikla huttekningu fyrir þessum
unga manni, sem á að vera svo frábitinn
verzlunarsökum, en lifa og hrærast í ást
og listum. Gamli karlinn, Holger Bagge,
afi hans, er hr. Árni Eirlksson leikur, er
burgeis allmikill, sgeheimeatazráð* að
nafnbót, gamaldags 1 skoðunum ög ein-
strengingslegur. Hr. Á. E. leikur hann
mjög laglega og hefur auðsjáanlega gert
sér rnikið far um að skilja hlutverk sitt.
Frk. Guðrún Indriðadóttir, er leikur unn-
ustu Jóhanns Bagge, er jafnvel um of
yflrlætislaus og daufgerð. Vitanlega á hún
að vera stillt og hæglát stúlka, en úr þvf
að hún er svo viss um hina órjúfanlegu
ástjóhanns, eins og hún virðist mega vera,
þá gæti hún verið dálftið fjörlegri og ör-
uggari, án þess það skaðaði leik hennar.
Og allra sízt má bera á neinum hetm-
óttar- eða aumingjablæ, þótt hún sé áhyggju-
full út af því, hvernig fara muni fyrir
henni og unnusta hennar, sem hún hefur
verið »hálfgipt« heilt ár. — Frk. Lára
Indriðadóttir hefur f þetta skipti fengið
allstórt hlutverk og allvandasamt, og njá
segja, að hún fari vonum fremur vel með
það. Það bregður þó fyrir hingað og
þangað töluverðum leiklistartilþrifum hjá
henni, sem áður hefur ekki orðið vart, og
má því vænta, að hún geti, er fram lfða
stundir náð sér niðri á leiksviðinu, ef
hún gerir sér far um það, og leggur nið-
ur þann kæruleysis-kulda gagnvart hlutverk-
um sínum, sem hingað til hefur mjög Svo