Þjóðólfur - 09.06.1905, Blaðsíða 2

102
ÞJÓÐÓLFUR.
Útlendar fréttir.
—o—
Stórkostleg sjöorusta.
Floti Rússa nær gereyddur.
3 rússneskir aðmirálar teknir tii fanga.
Staustu ensk blöð frá 29.—31. f. m. herma
þau tiðindi, að sjóorusta einhver hin mesta
( heimi hafi orðið 27. f. m. í sundinu mill-
um Kóreu og Japan, nálægt eyjum þeim,
er Tsushima nefnast. Og biðu Rússar þar
svo mikið tjón, að öldungis örvænt er
um, að þeir geti framar unnið Jöpunum
nokkurn geig á sjó í þessum ófriði.
Roshdestvenski yfirforingi Rússaflotans
var farinn að vona, að honum tækist að
komast til Vladivostok án þess að Togo
yfirforingi Japana réðist á hann, en flest-
um þótti það ótrúlegt, enda varð önnur
raunin á. Að kveldi hins 26. f. m. var
floti Rússa kominn þangað, sem Tsus-
himasundið er þrengst, og hélt leiðar sinn-
ar í 2 röðum: vígskipin og önnur stærstu
skipin á stjórborða, en smærri skipin á
bakborða nær landi. Dauft tuuglsljós var
um nóttina, og notaði Togo, sern var með
flota sinn nær landi, þá taekifærið, og
sendi fjölda tundurbáta á bakborðalínu
Rússa, smærri skipin, og riðluðust þau
þegar, og við það kom glundroði á stjór-
borðalínuna, vígskipin. Þetta var við Ok-
moshima, 1 suðaustur frá Tsushima, er Togo
réðst fyrst á Rússa. Lét hann þá þegar
skotin dynja svo ótæpt á Rússum, að þeir
gátu lítið sem ekkert viðnám veitt í þessu
voðaáhlaupi og hljóp fjöldi rnanna fyrir
borð í einskonar æði. I þessari fyrstu
hríð sökktu Japanar að minnsta kostu 7
súpum Rússa, og voru þar á meðal
vígskipin Borodino og Alexander 3.
Nebogatoff admiráll, foringi 3. rússneska
flotans, var þá tekinn til fanga, og alls
náðu Japanar á sitt vald 2000 manns í
þessari fyrstu atlögu. Laugardaginn 27.
f. m. hélt Togo áfram að elta flótt-
ann. Þá misstu Rússar admírálsskipið
Kniaz Suvaroff, er kvað hafa sokkið, og
er fullyrt eptir siðustu fregnum, að Rosh-
destvenski hafi þá verið tekinn til fanga
af Japönum. Þann dag misstu og Rússar
vígskipið Oslyabya, og var þar tekinn til
fanga Folkersham admiráll, foringi Mið-
jarðarhafsflotadeildarinnar, þeirrar er fór
gegnum Sueaskurðinn.
Hinn 29. réðst Togo á leiiar rússneska
■flotans við Liancourtkletta í landnorður !
frá Okmoshima. Þar gáfust upp vígskip-
in Orel og Nikulás 1., ennfremur Sena-
vin og Apraxine, en 1 (Izumrud) komst.
undan á fiótta. Japanar biðu svo að
segja ekkert tjón á sínum skipum í öllum
þessum atrennum. Eitt rússneskt skip
(Almaz), er einangraðist frá rússneska flot-
anum í upphafi bardagans hinn 27., komst
alla leið til Vladivostok, og þóttist úr hel-
greipum sloppið hafa. Sagt er að Rosh-
destvenski hafi haft 26 skip alls í orust-
unni hinn 27., og hafi Japanar tekið eða
sökkt alls 20 af þeim, en til fanga hafl
verið teknir eða farizt alls 7000 Rússa, og
er það meira en helmingur alls þess sjó-
liðs, er Rússar höfðu þar eystra. Biaðið
„Scotsman" frá 31. f. m. segir að ö 11-
um rússnesku vígskipunum hafi
verið sökkt, nema Orel og Niku-
lásii., ergáfustupp. En annars eru
fregniriiar um þessa stórorustu og skipa-
tökujapana ekkigreinilegarenn, enda voru
atburðir þessir þá svo nýlega afstaðnir og
réttara sagt, að ekki var séð fyrir endann
á óförum Rússa, sem fullsannað er, að
orðnar voru svo gífurlegar, að þeir geta
alls ekki frarnar rétt sig við á sjó þar
eystra. Svo mjög er floti þeirra eyddur.
Dást allir mjög að snarræði og herkænsku
Togos og yfirburðum þeim, er Japanar
hafi sýnt yfir Rússum í þessum viðskipt-
um, er urðu með svo snöggri svipan án
nokkurs verulegs tjóns fyrir Japana, en
Rússum svo skaðvæn, að þess eru naum-
ast nokkur dæmi f sögunni. Fögnuðurinn
mikill í Japan, eins og nærri má geta,
yfir þessum geysimikla sigri, en heima á
á Rússlandi er reynt að halda fólkinu í
óvissu um hrakfarirnar, eða telja því trú
um, að þær séu minni en þær eru, en
auðvitað tek-st það ekki til tengdar. En
það er svo að sjá eins og Rússar séu
orðnir svo sljóir og dauðir úr öllum æð-
um, að þeim standi næstum því á sama,
hvernig veltist. Lltur helzt út fyrir, að
þeir séu búnir að missa móðinn, og láti
reka á reiðanum. Er það að vísu
engin furða, þá er ófriður þessi hefur ekki
fært þeim annað en óhöpp á óhöppofan.
Samt halda menn að stjórnin láti sér ekki
segjast, heldur haldi ófriðnum enn áfram,
þótt í fullu vonleysi sé og í raun og veru
ekkert vit í því, engin minnsta von úm,
að Rússar fái að neinu leyti rétt hluta
sinn úr þessu. En alvarlegar áskoranir
mun Rússastjórn fá úr ýmsum áttum, að
lægja nú metnað sinn og haldaekki lengra
út f þessa fásinnu, herða ekki snöruna að
hálsi sér fastar en orðið er, en hvort hún
tekur þær áskoranir að nokkru til greina,
er mjög vafasamt. En Japanar fara ekki
að fyrra bragði að bjóða Rússurn frið.
Rússar verða að brjóta odd af oflæti sínu
og biðja um frið.
Kaupmannaliöfn 28. maí.
Svo viiðist sem Japanar hafi í hyggju
að láta Vladivostok sæta sömu kjör-
um sem Port Arthur. Hafa þeir flutt all-
mikið lið og vistir yfir til Koreu og mun
tilgangurinn sá, að lið þetta haldi til
Vladivostok ef til vill ásamt austustu sveit-
unum, sem staðið hafa andspænis höfuð-
her Rússa í Mandsjúrlinu. í gær barst
hraðfrétt, sem heita má allmerk, ef hún
reynist sönn, að japönsk hersveit hafi
rofið járnbrautina, er liggur frá Vladivo-
stok, svo bærinn sé nú þegar afkvíaður
frá samgöngum við meginlið Rússa í Asíu.
Frézt hefur, að Japöftum hafi tekizt að
ná upp af höíninni í Port Arthur einu af
stærstu herskipum Rússa, er þar liggja
(Pallada) og muni mega gera svo við það
á fáiun mánuðum, að nota megi í ófriði.
Japanar hafa nú komið á járnbrautarferð-
um alla leið frá Dalní til Mukden.
Rússland. Varsjá rna ávallt heita í
hershöndum. 19. þ. m. varð töluvertmann-
tjón af sprengikúlu, er kastað var niður
á götuna. Haldið er, að landstjóranum
hafi verið hugað líflát með þessu, en hann
slapp undan.
Heyrzt hefur að keisari muni hafa í
hyggju að dveija hér í Danmörku f suui-
ar (í Fredensborg).
Kalajeff, banamaður Sergíusar stór-
fursta hefur nú verið hengdur.
Svíþjóð. Um þessar mundir er allófrið-
legt meðal verkamanna og vinnuveitanda
í Stokkhólmi. Frumvarp hefur verið til
umræðu í þinginu um bann gegn verk-
föllum, sem verkamönnum hefur verið
afarilla við, sem von er. Efri deild sam-
þykkti frv. í einu hljóði, en í neðri deild
féll það með tveggja atkvæða mun. Það
þykir tíðindum sæta, að stúdentar hafa
boðizt til þess að hreinsa göturnar í
stað verkmanna þeirra, er verkfall gera.
Noregur. Þjóðhátíð Norðmanna 17.
maí var haldin með óvenjulega mikilli
hluttekningu frá landslýðnum, vegua kon-
súlamálsins, sem nú hefur gagntekið hugi
allrar þjóðarinnar. í Kristjaníu héit Frið-
þjófur Nansen ræðu til lýðsins og komst
svo að orði meðal annars: „Leiðin til kúg-
unar Noregs liggur yfir lík vor": Kváðu
við þessu óstöðvandi fagnaðaróp. Daginn
eftir (18.) var frv. um sérstaka norska
konsúla samþykkt í óðaLþinginu í einu
hljóði. Tillaga frá Hagerup fyrv. ráða-
neytisforseta, um að fresta málinu þangað
til kjósendur gætu látið í Ijósi álit sitt á
málinu við nýjar kosningar, fékk einung-
is 6 atkv. Hinn 23. þ. m. var frv. sam-
þykkt í Lögþinginu í einu hljóði. Þá daga
lagði krönprinsinn niður stjórnina og
-Oskar konungur tók við henni aptur.
I gær neitaði Óskar konungur að und-
irskrifa konsúlalögin, þrátt fyrir það, þótt
norsku ráðherrarnir í Stokkhoimi legðu
mjög fast að honum að neita þeim ekki
staðfestingar, og sýndu honum fram á,
hve Iskyggilegar afleiðingar neitun þessi
mundi hafa, Kváðust þeir undir eins segja
af sér ásamt öllu norska ráðaneytinu, ef
konungur slakaði ekki til, en liann var
ósveigjanlegur. Þessir 3 norsku ráðherrar,
sem í Stokkhólmi eru (Lövland, Hagerup-
Bull og Bothner) sögðu þá allir af sér,
en konungurinn neitaði að taka lausnar-
beiðni þeirra til greina, kvaðst ekki þá
þegar geta myndað nýtt ráðaneyti. En
ráðherrarnir kröfðust lausnar. Þá er þessi
úrslit fréttust til Kristjaníu, vöktu þau
allmikinn óróa og ókyrð, en reyndar
bjuggust menn við, að svóna mundi fara.
Er mælt, að stjórnin hafi gefið konungi
nokkurra daga frest til að geta myndað
nýtt ráðaneyti, sem auðvitað tekst ekki
og þá fer stjórnin frá, þrátt fyrir mótmæli
konungs. Þá verður landið stjórnlaust og
stórþingið neyðist þá til að setja einhverja
bráðabirgðarstjórn á laggirnar án íhlutun-
ar og samþykkis konungs og verður þá um
^eið óhjákvæmilegt að semja nýja stjórnar-
skrá, en við það er sambandi landanna
slitið. Og getur þá dregið til stærri tíð-
inda. Þótt konungur leysi upp þingið og
boði til nýrra kosninga, þá er talið vfst,
að hann fái ekki hina núverandi stjórn til
þess að vera við völdin eða bíða eptir
því að frv. verðí að lögurn við þrennar
samþykktir, samkv. ákvæðunum um hið
frestandi neitunarvald konungs. Boginn
er orðinn of harðspenntur til þess, að
menn láti sér nú lynda þau málalok.
Eiiglaiii]. Hinn 82. þ. m. voru svo mikil
ærsl og óhljóð gerð á þingfundi í neðii
málstofunni að slíta varð fundinúm f miðju
kafi. Orsökin var sú, að Campbeli-
Bannermann, foringi andófsflokks-
ins, krafði stjórnina svara urn, hvernig
hún ætlaði a8 snúa sér í tollmálunum á
nýlenduþingi því, er ráðgert er að halda
í Lundúnum. Var spurningunni beint til
Balfours ráðaneytisforseta, en hann
sat sem fastast og sagði ekki eitt orð, en
Lyttleton nýiendumálaráðherra ætlaði
að svara fyrir stjórnina. Þá gerði and-
ófsflokkurinn óp mikið og krafðist þess,
að Balfour svaraði, en hann skeytti því
engu. Héldu þá óhljóðin áfram, svo að
ekki heyrðist orðaskil og varð þá að slíta
fundi. Hefur shkur ógangur í þinginu
ekki verið síðan 1893, að i handalögmál
kom út af heimastjórnarmáli Ira
Frakkland. Fyrir skömmu sagði einn
af foringjum jafnaðarmanna (Hervé) á
fundi, að allir jafnaðarmenn ættu, ef til
ófriðar kæmi að neita að gera herþjónustu,
hverjum svo sem friðarrofin væru að kenna.
Þetta hefur orðið orsök til þess, að all-
margir þingmenn úr jafnaðarmannafiokki
hafa sagt sig úr flokknum og mynda nú
sérstakan flokk undir forustu M i 11 e r -
a n d s .
P a u 1 D u b o i s, frægur málari og
myndasmiður, formaður listaháskólans
franska, dó 23. þ. rn. 76 ára að aldri.
Stjórnarfrumvörpin
sem lögð verða nú fyrir þingið, eru um
40 alls. Auk fjárlaganna og 3 frv. fátækra-
málanefndarinnar(fátækralög,sveit3rstjórn-
arlög og geðveikrahæli) hefur stjórnin tek-
ið að sér flestöll (að 3—4 undanskildum)
af frumvörpum landbúnaðarnefndarinnar,
sem áður hafa birzt í Búnaðarritmu, en
breytt þeim allvíða til muna.
Hin frumvörpin, sem eru beinlínis frá
stjórninni sjálfri, eru mörg allþýðingar-
mikil og umfangsmikil, og eru þessi hin
helztu þeirra:
1. Um landsdóm (svipað frv. því er borið
var upp á síðasta þingi). 2. Um frœðslu
barna (langur bálkur). 3. Um ritsíma, tal-
sítna o. fl. 4. Um breyting á þingsköþum
alþingis. Um kjördæmaskiþtingu (landinu
skipt í 7 kjördæmi og kosningarnar verði
hlutfallskosningar). 6. Um rithöfundarétt.
7. Um fyrning skulda og annara kröfurétt-
inda. 8. Um hefd. 9. Um stofnun kennara-
skóla í Reykjavik. 10. Um stofnun bygg-
ingatsjóðs og bygging oþinbetra bygginga.
11. Um heunild fyrir veðdeild landsbankans
til að gefa út nýjan flokk (seríu) bankavaxta-
bréfa. 12. Um innköllun seðla landsbank-
ans og útgáfu nýrra seðla. 13. Um lögald-
ursleyfi handa kotium. 14. Um byggingar-
samþykktir.
Auk reikningslaga og tvennra fjárauka-
laga eru svo nokkur smærri lagafrumvörp,
er ekki hafa jafn almenna þýðingu sem
þau, er talin hafa verið.
Ráðherrann
H. Hafstein kom hingað úr utanför sinni
með »Lauru« 4. þ. m. ásamt frú sinni.
Fór hann þegar af stað í gær með
»Heklu« norður á Akureyri til að halda
þingmálafund með kjósendum sínum í
Eyjafirði, og er hann væntanlegur aptur
um 18. þ. m. Með honum fór Klemens
Jónsson landritari í kynnisför norður, og
hefur skrifstofustjóri 1. skrifstofu, Jón
Magnússon, á hendi yfirstjórnina meðan
þeir eru burtu.
Með „Lauru“
kom fjöldi farþega, einkum stúdentar,
en allmargir komu með Thorefélagsskip-
inu »Pervie« 3. þ. m.
Yftrumsjónarmaður
sandgræðslunnar á Jótlandi
(»Overklitfoged«) Dahlerup að nafni, kom
hingað með »Lauru« samkvæmt ráðstöfun
stjórnarinnar og eptir beiðni sýslunefnd-
arinnar f Rangárvallasýslu. Fer hann
austttr til að athuga, hvað gera megi til
að hepta sandfok þar eystra, bæði í Ár-
ness- og Rangárvallasýslum, og fær hann
1000 kr. styrk af landsfé til þessarur rann-
söknar. Er sú upphæð tekin á aukafjár-
lög 1904—5, er fyrir þingið verða lögð
uú. Er þetta hin þarfasta ráðstöfun og
nauðsynlegasta, og vonandi, að hún komi
að hinuni beztu notum.
Þingmannskosningln
á Akureyri. Um hana er nú sann-
frétt, að Magnús Kristjánsson fékk
120 atkv., en Guðm. Hannesson lækn-
ir að eins 77. Fórst Akureyringum þar
rösklega að reka af höndum sér ófögnuð
valtýsku kllkunnar, ogsvara »Norðurlands«-
vaðlinum og vitleysunni eins og vera átti,
Og hafi þeir þökk allra góðra drengja
fyrir vikið. Gremjan og óánægjan yfir
þessum úrslitum kvað hafaverið sárgræti-
leg að sjá og heyra f valtýsku herbúðunum.
Próf.
Fyrri hluta lagaprófs við háskólann hafa
tekið: Einar Arnórsson, Magnús Sigurðs-
son og Páll Jónsson, allir með 1. eink-
tmn, en Bjarni Þorláksson (Johnsen) og
Sttfán G. Stefánsson með 2. einkunn.