Þjóðólfur - 07.07.1905, Blaðsíða 2

122
ÞJÓÐOLFUR.
séu verkföll skoðuð svo mikill pólitiskur
glæpur sem hjá oss, þá hefur samt á síð-
ustu tfmum ekki gengið á öðru en ó-
spektum, trúarbyltingum, geysimiklum verk-
föllum, stórfelldum pólitiskum glæpum o.
s. frv. Þrátt fyrir hina óheyrðu kúgun,
þrátt fyrir hinar miskunarlausu ofsóknir,
þrátt fyrir öll manndrápin dregur nú að
uppreisninni.
Fyrir einum áratug síðan myndaðist á
Rússlandi trúflokkur, er »dúhvoborar«
nefndist, sem fyrirleit rússnesku kirkjuna
svo sem hún er nú, neitaði að ganga í
herþjónustu, vildi ekki gjalda skatta o. s.
frv. Til þess að refsa þeim voru helztu
frumkvöðlarnir sendir í útlegð til Síberíu,
hinir, sem voru margar þúsundir manna,
voru fluttir til óheilnæms staðar eins í
Kákasus. Þar dvöldu þeir nokkra hríð.
Sjúklingar, gamalmenni og veikbyggð börn
og konur dóu, en hinir lifðu eptir við
bágan kost. Þá var send til þeirra lið-
sveit af siðlausum Kósökkum til þess að
krefja af þeim skattana. Með því að
»dúhvoborar« voru áhangendur Tolstojs
sögðu þeir Kósökkunum, að þeir ætluðu
ekki að verja sig, en skattana mundu þeir
samt ekki greiða. Þá afréðu Kósakkar
að ná sköttunum með valdi og riðu til
bústaðar foringja »dúhvoboranna«, en
»dúhvoborar« söfnuðust í kringum for-
íngja sinn og sungu sáima; var þar á
meðal margt af konum Og börnum.
Kósakkar skeyttu þessu engu, en riðu inn
í hópinn og tróðu »dúhvobora« undir
hestafótunum. Þeim datt ekki í hug að
verja sig, en féllu til jarðar syngjandi guði
lofsöng. Fúlmennin rændu og rupluðu
öllu, nauðguðu konum, drápu menn og
brutu hús, en veslings »dúhvoborarnir«
héldu áfram að syngja . . . Merkilegast
af öllu var þó, að þessi ótrúiega stilling
og þolgæði fékk svo mikið á suma Kó-
sakkana, að þeir urðu alveg frá sér og
— gerðust sjáifir »dúhvoborar«. Stjórn-
in varð því að skipta um liðsveitý og
senda aðra í staðinn. Um endalokin á
þessari sorglegu viðureign er yður sjálf-
sagt kunnugt. Þegar stjórninni tókst ekki
að bæla niður trú þeirra og hún sá, að
hið »illa dæmi« »dúhvoboranna« bar á-
vöxt í nágrannaþorpunum, þá leyfði hún
þeim loksins að flytja af landi burt til
Kanada. Rússland, sem er tiltölulega
mjög strjálbyggt stuðlar þannig sjálft að
útflutningi íbúa sinna 1
(Niðurl. næst).
Ágrip
af ræðum G. B.*um ritsímamálið.
2. rœða.
Eins og við mátti búast hafa ræður manna
aðallega lotið að heitustu deiluatriðunum f
málinu — einkum því, hvort ódýrara muni
verða símasamband eða loptskeytasamband.
Það er nú gömul kenning og sönn, að
strjálbyggðin sé okkar mesta mein.
En við því meini er engin bót betri en
gott hraðskeytasamband innanlands, er tengi
saman með tímanum öll héruð landsins.
Þessvegna tel eg svo afaráríðandi, að byrj-
unar framkvæmdinni sé þannig háttað, að
auðvelt verði að auka við síðar.
Loptskeyti fara trauðla í gegnum fjöllin,
og þó að síðar kynni að takast, að koma
þeim gegnum holt og hæðir, þá hlýtur sú
aðferð jafnan að verða afardýr og óhentug
innanlands, milli mjög margra staða á til-
tölulega litlu svæði, til þess eru áhöldin of
dýr, of erfitt og vandasamt að nota þau, of
hætt við, að skeytin, sem þá kæmu úr öll-
um áttum færu öll í graut.
Eins hér sem annarsstaðar hljóta menn
að sanna, að innanlandssamband milli margra
staða verður að vera talsímasamband, að
þ a ð verður langódýrast í samanburði við
gagnsmúnina og langarðvænlegast. Auð-
vitað má senda símskeyti (telegrömm) gegn-
um sömu þræðina.
Milli landa er um tvennt að velja: þráð
í sjó; hann getur bilað, en það ber ekki
opt við og þess í milli veitir hann öruggt
samband. Hinn kosturinn er að nota Mar-
coni'saðferð.
Það er sagt, að þau skeyti gangi fullum
fetum lengri veg en héðan og til annara
landa og sé aðferðin fyrir löngu komin af
tilraunaaldri. Eg efa það ekki.
En það er lfka sagt, og það hef eg eptir
mönnum, sem vel þekkja til, að veðrabreyt-
ingar trufli þessi skeyti iðuglega og norður-
ljós öllu öðru fremur. Og svo koma mér
í hug vetrarkveldin hér, þegar norðurljósiri
skína skært kveid eptir kveld og mánuð
eptir mánuð, og þá finnst mér dálítið efa-
samt, hvort loptskeytasamband milli íslands
og annara landa muni vera komið af til-
raunaaldrinum.
Samningur stjórnarinnar um ritsíma og
tillögur þær, er hún hyggst að leggja fyrir
næsta þing fara fram á, að sæsími sé lagð
ur upp að Austurlandi, en þaðan tvísettur
landsími (talsími og ritsími) norðan um land
til Reykjavíkur.
Nú er mælt, að von sé á tveim nýjum til-
boðum um loptskeytasamband, öðru frá París,
hinu frá Lundúnum, og þau sögð miklu að-
gengilegri. Tilboð það, er Marconifélagið
sendi stjórninni er allt annað en aðgengilegt.
En alla nánari vitneskju vantar enn um
þessi nýju tilboð, og þessvegna virðist mér
mjög varhugavert, að samþykkja tillögu þá,
er fram er komin um að skora á alþingi,
að hafna samningi þeiin, er stjórnin hefur
gert. Eg ræð fundinum frá því, að sam-
þykkja þessa tillögu, því að það er engan
veginn víst, nema það kunni að koma í
ljós á þingi, að samningur stjórnarinnar sé
landinu hagfelldari, en allt annað það er í
boði kann að verða
Sumir halda því fram, að símasamband
það, er stjórnin fer fram á tii þyrjunar muni
þegar verða þjóðinni um megn. Ekki get-
ur það verið byrjunar kostnaðurinn, því til
þess að gera landsímann frá Seyðisfirði hing-
að sem allra beztan þarf ekki nema c.
150,000 kr. 1 viðbót við tillagið frá stóra
norræna félagiuu.
Lítum þá á árskostnaðinn.
35,000 kr. er tillagið til sæsímans á ári.
Og nú sé eg að stjórnin áætlar, að landsím-
inn muni gefa af sér c. 20,000 kr. á ári, en
útgjöld við hann verði c. 30,000 kr. á ári
— munurinn 10,000 kr. að viðbættum 35,000
kr. gerir 45,000 kr. á ári — segjum 50,000
kr. á ári. Nú borgum vér 75,000 kr. á ári
til gufuskipaferða, og öllum kemur saman
um, að þá fúlgu megi færa niður um 50,000
kr. ef ekki meir — þar væri þá féð fundið.
En hvað sem því líður. Ef mér væru
fengnar til umráða 50,000 kr. á ári og sagt
að verja þeim til verklegra framfara, þeirra,
er eg teldi þjóðinni þarfastar, þá mundi eg
óhikað verja þeim einmitt til þess að borga
hraðskeytasamband innanlands og til ann-
ara landa.
Og þannig hygg eg að fleiri muni hugsa.
[Haldin á þingmálafundi í Reykjavík 19. júní].
Þingmálafundur Eyfirðinga,
(Ágrip).
Ar 1905, 12. dag júnímánaðar, varþing-
málafundur á Hrafnagili. Ráðherra ís-
lands, H. Hafstein, setti fundinn og nefndi
til fundarstjóra Guðlaug sýslum. Guð-
mundsson og var það samþykkt, skrifari
var kosinn Pétur Ólafsson á Hranastöð-
um, og kvaddi hann sér til aðstoðar Bené-
dikt Einarsson á Hálsi.
1. Var rætt um þaö, hvort kjósendur
á Aknreyri ættu að hafa atkvæðisrétt á
fundinum; að loknum þeim umræðum var
því máli skotið undir úrskurð fundarstjóra
og úrskurðaði hann, að kjósendur 1 sýsl-
unni skyldi einir hafa atkvæðisrétt, en
Akureyrarbúar skyldu hafa bæði tiliögu-
rétt og málfrelsi á fundinum.
2. Þingmaðurinn (H. H.) hóf umræður um
ýms mikilsvarðandi landsmál, svo sem bún-
aðarmál, sjávarútveg, menntamál, samgöng-
ur, kjördæmaskipun, undirskriftamálið.
Hann skýrði allftarlega, hverja þýðingu
leggja rnætti í undirskrift forsætisráðherr-
ans undir útnefning hans, og að Islands-
ráðherrann, sem hefði sömu sérstöðu í
ríkisráðinu eins og Island í rfkinu, bæri
sjálfur aðalábyrgðina af útnefningu hans,
en að forsætisráðherrann bæri að eins
ábyrgð gagnvart alríkinu á því, að Is-
landsráðherrann fullnægði hinum »for-
mellu« skilyrðum fyrir því, að geta átt
sæti í raði Danakonungs. Eptir íslenzk-
um stjórnarlögurn þyrfti ekki ráðherrann
að skrifa nafn sitt undir ályktanir kon-
ungs til þess að ábyrgð hvíldi á honum,
það ákvæði væri í grundvallarlögum Dan-
metkur en ekki Islands.
Þvf næst vék alþingismaðurinn að rit-
símamálinu og gerði ítarlega grein
fyrir aðdraganda málsins og afstöðu þess
nú.
Því næst var vikið til dagskrár.
1. Undirskriftarmálið, 1 þvl var
borin upp svo hljóðandi tillaga;
»Fundurinn lýsir yfir því, að réttindum
Islands sé ekki misboðið að nokkru með
meðundirskrift forsætisráðgjafans á útnefn-
ingarskjal ráðherrans, og finnur ekki á-
stæðu ttl að vekja nokkra þrætu út af
því, enda álítur fundurinn, að Islandsráð-
gjafi hafi alla pólitiska ábyrgð á útnefn-
ingunni gagnvart Is!andi«.
Tillagan samþykkt með ca 50 atkv.
gegn 15.
2. Ritsímamál. Borin upp svo hljóð-
aridi tillaga:
»Fundurinrf*+ýsir yfir því, að hann ept-
ir atvikum ber fullt traust til ráðherra
Islands fyrir samninga hans í ritsímamál-
inu fyrir Islands hönd, og telur þá vera
fullkomlega eptir óskum þings og þjóð-
ar«.
Tíllagan samþykkt með 58 atkvæðum
gegn 11.
Önnur tillaga, svo hljóðandi, var einn-
ig borin upp:
sFundurinn álítur hraðskeytasamband
við önnur lönd og innanlatids æskilegt,
en vill þó ekki sæta þar neinum afar-
kostum, og lýsir jafnframt óánægju sinni
yfir samningi þeim, er ráðherrann hefur
gert við »st. norræna« ; telur hann gerðan
af fljótræði, áður en nokkur vissa var
fyrir því, að ekki mætti fá miklu betri
kjör, og hættulegan fjárforræði voru og
þingræði.
Jafnfiamt skorar fundurinn alvarlega á
þingið, að sæta þeim einum kjörum í
hraðskeytamálinu, sem bezt eru fyrir land-
ið, og mótmælir öllum fjárframlögum til
hraðskeytasambands, áður en þingið f sum-
ur hefur löglega bundið enda á málið frá
þjóðarinnar hlið«.
Þar sem hin fyrri tillaga vai samþykkt
með ölliim þorra atkvæða, var hin síðari
álitin fallin.
Að síðustu var borin upp svo hljóðandi
yfirlýsing og samþykkt með eindregnu
lófaklappi allra fundarmanna:
»Fundtirinn lýsir eindreginni ánægju
sinni yfir því, hvernig ráðherra íslands
hefur komið fram í áhuga- og velferðar-
málum þjóðarinnar, kann honum þakkir
fyrir, og ber hið bezta traust til starfsemi
hsna framvegis«.
P'undi slitið.
Gi/ðl- Guðmundsson,
Pétur Ólafsson, B. Einarsson.
í sambandi við þennan þingmálafund
má geta þess, að í stöku kjördæmttm,
þótt fá séu, befur heilbrigð skynsemi orð-
ið ofstæki og æsingum efri í ritsímamál-
inu, þar á meðal t. d. í Sttður-Þingeyjar-
sýslu á fundi að Ljósavatni 10. júní. Þar
var í ritsímamálinu samþ. svolátandi til-
laga:
»Fundurinn skilur síðustu fjárlög þannig,
að stjórnin hafi haft fullkomlega frjálsar
hendur til að velja um hvort hallast skyldi
að ritsíma eða loptritun milli Islands og
útlanda og lýsir ánægju sinni yfir
þeim áhuga, sem ráðherrann
hefur sýntáþví máli. Jaftiframt lýsir
funduritin yfir því, að hann álítur síma
áreiðanlegri en loptritun eptir þeim upp-
lýsingum, sem hingað til hafa fengizt, og
þar afleiðandi heppilegra fyrir oss nema
því aðeins að loptritun fáist fyllilega
tryggileg. Hins vegar lýsir fundurinn óá-
nægju sintii yfir því, hvað þetta mál er
lítið skýrt frá stjórnarinnar hálfu, og tek-
ur fram þá skoðun sína, að það sé skylda
stjórnar 1 frjálsu landi, að skýra þjóðinni
frá gerðum sínum og ástæðum fyrir þeim,
fljótar og betur en hér hefur verið gert,
enda tekur fram, að svo framarlega sem
ráðherrann hefur farið lengra en umboð
hans og heimildir náðu til í ritsímasamn-
ingnum, eins og sumir halda fram, þá sé
þingið ekki bundið af þeirri athöfn;
heldur beri því þá að ráða fram úr mál-
inu í sumar einungis eptir eigin sann-
færingu um það, hvað hagfeldast sé fyrir
þjóðina«. —
Sunnmýlingar lýstu ánægju sinni yfir
framkvæmdum ráðherrans í ritsímamálinu,
og var það samþykkt í einu hljóði, á
Eskifirði. Á fundi í Breiðdal var einnig
samþ. eindregin ályktun með malinu. Á
sumum fundum öðrum hingað og þangað
hafa og verið samþ. ályktanir í rétta átt
t. d. á fundi á Seltjarnarnesi 30. f. tn.
Á þeim fundi var lýst yfir megnu van-
trausti á þingmönnum sýslunnar (B. Kr.
og Valt. Guðm.). Seltirningar hafa stöö-
ugt verið eindregnir heimastjórnarmenn
og litt uppnæmir fyrir æsingaryki.
Goptskeyti
þau, er hingað hafa borizt síðastliðna viku,
á viðtökustöð Marconi við Rauðará (sbr.
síðasta blað).
j'O.júní: — í róstum við verkfallsmenn
á Rússlandi í gær skutu hersveitir af
handahófi í allar áttir með vélafailbyssum.
Við þingkosning í Austur-Finsbury (á
Engl.) hefur þingmannsefni frjáislynda
flokksins verið kosinn og stjórnin hefur
þar misst eirtn þingmann.
Japönum hefur tekizt að koma aptur á
flot rússneska herskipinu Peresviet í Port
Arthur.
Horfur á Póllandi eru enn óvænlegar.
Verkfallsmenn í Dombrowa reyndu að ó-
nýta járnbrautarbrú með dynamiti (sprengi-
tundri).
Leynilögreglumaður og strætislögreglu-
maður voru skotnir tii bana í Varsjá i
gær. Morðingjarnir komust undan.
Yale-háskólinn vann sigur á Harvard 1
áttærings kappróðri; munurinn þrír fjórðu
úr bátsiengd.
2. júli\ Mikils háttar japanskur embætt-
ismaður, sem spurður var um friðarmála-
leitanir þær, er nú eru á ferðinni á meg-
inlandinu, svaraði, að ekki væri hægt að
segja neitt um það, hvort þær mundu leiða
til friðar eða ekki, en I^ernig sem færi,
þá mundi Japan falast bráðlega eptir nýju
30 miljón punda láni (540 milj. kr.). Lán-
ið mun verða tryggt með tóbakseinka-
réttinum og útvegað í Lundúnum, New
York og á meginlandinu
j. júlí. Frá Rússlandi berast fregnir
um frekari óeirðir. Verkfallsmenn gengu
í hópum um strætin og var Kósökkum
boðið að tvístra þeim.
Frétzt hefur lát mr. Hay’s, utanríkis-
ráðgjafa Bandaríkjanna, og hefur það hvar-
vetna vakið söknuð og hluttekningu. Fyrsta
samhrygðarskeytið kom frá Játvarði kon-
ungi. Jarðarförin fer fram miðvikudag
kl. 10 árdegis í Lake View kirkjugarðin-
um í Cleveland.
Hraðskeyti frá borginni Mexiko herma
rnjííg mikið manntjón af vatnavöxtum.
í Quanajuoto, þar sem Bretar og Banda-
ríkjamenn eru aðalatvinnurekendur, fer
ýmsum sögum um tölu drukknaðra rnanna,
frá 100 manns og allt að 1000.
NB. Loytskeytastöngin við Rauðará
brotnaði í fyrradag, þvi að stinningsgolu