Þjóðólfur - 25.08.1905, Blaðsíða 1

57. árg.
Reykjavík, föstudaginn 25. ágúst 19 05.
36.
Verzlunin ,EDINB0RG‘ í Reykjavík
fær alltaf nýjar birgðir af vörum.
í VEFNAÐARYÖRUDEILDINA eru nýkomin fín og falleg fataefni handa karl-
mönnum. Ljómandi kjólatau, léreft og sirz handa konunum. Slipsi handa
stúlkunum. Leikföng handa hórnunum.
í NÝLENDUVÖRUDEILDINA: matvörur, kryddvörur, leirvörur handa húsmæðr-
unum. — Ymsir óáfengir drykkir handa Templurunum. — Harmonikur,
Graphofonar og Graphofonvalsar „fyrir fólkið".
í SKÓFATNAÐARDEILDINA: skór handa körlunum, konunum og börnunum.
í PAKKHÚSDEILDINA: matvörur handa heimilunum. Kaðlar, línur, netagarn og
segldúkur handa útgerðarmónnunum og ótalmargt fleira.
Bezt að spyrjast ýyrst fyrir um vörur og verð á þeim
í verzlun EDINBORG.
Frá alþingi.
VIII.
„Gjöf Jóns Sigurðssonar". Samkvæmt
skýrslu verðlaunanefndarinnar hafa engin
verðlaun verið veitt af „Gjöf Jóns Sig-
urðssonar" á þessu ári. Á fundi í sam.
þ. 18. þ. m. voru kosnir í nefndina fyrir
næstu tvö ár: Eiríkur Briem, Björn M.
Ólsen og Þórhallur Bjarnarson.
Ferðakostnaðarreikningar. Á sama
fundi i sam. þ. voru þessir kosnir til að
úrskurða ferðakostnaðarreikninga þing-
manna: Ólafur Briem, Guðjón Guðlaugs-
son, Guðl. Guðmundsson, (Jutt. Vigfússon
og Magnús Stephensen.
Gjafsóknir. Nefnd í n. d. (H. Þorst.,
Herm. J,, M. J. Kr., L. H. B., Sk. Th.)
vill láta nema úr lögum skyldu embætt-
ismanna til að hreinsa sig af ærumeið-
andi áburði með dómi, með því að það
hafi opt orðið þess valdandi, að óþarfa
málshöfðanir hafa átt sér stað. Þó vill
hún gera undantekning með dómara,
þannig að landstjórnin geti heimtað, að
þeir hreinsi sig af meiðandi áburði út af
dómarastörfum þeirra. Annars álítur hún að
kostnaöur sá, sem af málsókn leiðir, ætti
ekki að vera embættismönnum ofvaxinn
fremur en öðrum, nema þegar setudóm-
ara þurfi að skipa, sem sjaldan á sér stað,
nema dómari sé annar málsaðili. N. legg-
því tii, að gjafsóknir séu engum veittar
nema snauðum mönnum, dómurum, sem
boðið er að höfða mál út af meiðyrðum
um þá, og mönnum, sem þurfa að höfða
mál gegn dómara sínum út af áreitni dóm-
arans.
Bæjarstjórn í Reykjarík. Guðm. Björns-
son og Jón Magnússon flytja frv. um að
losa bæjarfógeta við að vera sjálfkjörinn
nefndarm. og formaður i hafnarnefnd,
byggingarnefnd og heilbrigðisnefnd.
Námulög. Allmikinn lagabálk um það
efni hefur Þórh. Bjarnarson með fleirum
borið upp í n. d.
Alþing'iskosniiigar. Nefnd sú, sem kos-
in var til að íhuga stj.frv. um breytingar
á kosningarlögum (H. Þorst., L. H. Bj.
(frsm.), Guðl., Á. J., Herm., St. St. Eyfi,
Ól. Thorl.), hefur lagt á móti að samþykkja
það að svo stöddu, þar sem tillögur frv.
muni vera öllum þorra þjóðarinnar alls-
endis ókunnar og frv. liggi ekki svo mjög
Á, þar sem varla þarf að gera ráð fyrir,
að kosningar fari fram fyr en eptir næsta
þing. Auk þess efast nefndin um, að að-
alnýmæli frv.: hlutfallskosningar til alþing-
is, sé tímabært, enda séu þær nálega
hvergi notaðar við þjóðþingiskosningar í
■öðrum löndum. Hlutfallskosning byggir
aðallega á því tvennu, að flokkaskipti séu
skýr og kjósendur nái hæglega hver til
annars og þessi skilyði séu ekki fyrir
hendi, að minnsta kosti ekki hið síðara.
Um það er nefndin aptur á móti stjórn-
inni samdóma, að breyta þurfi sem fyrst
núgildandi kjördæmaskipan, sem í kaup-
stöðunum var einungis ætluð til bráða-
birgða, og ætti þá að fjölga kjördæmum
landsins svo, að þau yrðu jafnmörg og
þjóðkjörnu þingmennirnir, og mætti þá
líklega víðasthvar að mestu leyti fara
eptir tiliögum sýslunefnda og amtsráða
1903.
Kennaraskólinn. Mál það er nú komið
fyrir neðri deild í þeirri mynd, sem nefnd-
in í efri deild lagði til. En nú hefur
meiri hluti nefndar, sem kosin var í það
1 n. d. (Þórh. B., St. St. Skf. (frs.), Guðm.
B., J. J., J. Magn., M. Andr.) ekki getað
fallizt á, að sambandið milli kennaraskól-
ans og gagnfræðaskólans í Flensborg, sem
frv. gerir ráð fyrir, sé hagkvæmt. Þeir
álíta einmitt, að þetta santband verði
kennaraskólanum til hnekkis og landinu
engu ódýrara. Þar sem gert er ráð fyrir,
að námstími kennaraskólans verði 2 ár,
en inntökuskilyrði burttararpróf úr Akur-
eyrarskóla eða Flensborgarskóla, eða inn-
tökuprófi er þvf samsvarar, verður náms-
tími kennaraefna alls 4—5 ár, en þeir
telja varhugavert að heimta svo langan
námstíma, þar sem kennarastaðan hér á
landi fyrst um sinn verði varla svo glæsi-
leg, að menn vilji verja til undirbúnings
henni meir en 3 árum, en aptur á móti
vilja þeir láta námstíma sjálfs kennara-
skólans vera 3 ár, eins og stj.frv. gerði ráð
fyrir, og telja það hinn stytzta tíma, sem
nægja mundi; það ætti frá upphafi að
haga allri kennslu með það fyrir augum,
að búa nemendurna undir kennarastarfið,
en það gæti ekki orðið í gagnfræðaskól-
unum. Þá telur meiri hl. kostnaðaráætl-
anir nefndarinnar í e. d. með öllu óáreið-
anlegar, og ekki geti komið til máía að
byggja viðunandi skólahús eptir uppdrátt-
um þeim, sem hún hefur byggt á. Þá
mundi það og leiða af sambandi skólanna,
að alþýðuskólinn í Flensborg kæmi nálega
að öllu leyti á landsjóðinn. Hinsvegar
telja þeir Reykjavík fyrir margra hluta
sakir langheppilegasta staðinn fyrir kenn-
araskóla, og kannast ekki við, að höfuð-
staður landsins sé það spillingarbæli, að
ástæða sé til að óttast, að hann mundi
skemma menn og konur 18 ára og eldri,
er hingað kæmu í þeim alvarlega tilgangi
að búa sig undir kennarastöðuna. Að
lífsviðurvseri yrði dýrara hér en í Hafnar-
firði telja þeir ekki ná nokkurri átt.
Minni hl. (Árni Jónsson) telur aptur á
móti heppilegast að byrja með tveggja
ára kennaraskóla, og telur hann í því
sniði bezt kominn í Hafnarfirði.
Neðri deild hefur fallizt á till. meiri
hlutans og sent málið aptur til efri deildar.
Við 3. umr. málsins í gær hélt Guðlaug-
ur Guðmundsson allharða ræðu um slæp-
ingsskap og læpuskap námsmanna í Rvík,
einkum í hinum almenna menntaskóla og
á prestaskólanum. Tók hann meira að
segja svo djúpt í árinni, að hinn almenni
menntaskóli væri skaðræði og hneyksli,
og mun mörgum hafa þótt þar nokkuð
fast að sorfið, enda þótt ástandið í skóla
þessum hafi á síðustu árum ekki verið sem
glæsilegast. Ræðumaður (G. G.) lét þess
og getið, að hann vildi ekki eiga það á
hættu, að sömu mennirnir sem spillt hefðu
og umturnað hinum alinenna menntaskóla,
gætu gert sllkt hið sama við væntanlegan
kennaraskóla í Reykjavík, og því vildi
hann ekki hafa hann hér. Datt mörgum
þingmönnum í hug, að með þessu meinti
ræðumaður æsingar valtýsku blaðanna eða
„hinna sameinuðu" meðal ungra náms-
manna hér í bæ. Það eitt er og víst, að
allur þorri sveitamanna er því mótfallinn,
að hafa skóla þennan < Reykjavík. Svona
er nú álitið orðið út um land á námsstofn-
unum hér og hegðun æskulýðsins, sem
á þær gengur. Og er það illt tákn tím-
anna, og athugavert. Ræðum. minntist á
þetta menntunarskóla-fimbulfamb, þessar-
fimbulfambsstofnanir, er setja ætti á fót
athugalftið og lítt undirbúnar. Þórh.
Bjarnarson og Stefán kennari svöruðu
ræðu Guðlaugs, hinn fyrri fyrir hönd presta-
skólans, og hinn síðari frá ahnenuu sjón-
armiði. Pótti þeim ræða Guðlaugs ekki
á nægum rökum byggð
Frv. var loks samþ. út úr deildinni með
15 atkv. gegn 9, en talið er víst, að efri
deild breyti því aptur, setji skólann í Hafn-
arfjörð, og er þá óvfst, hvernig um málið
fer á þessu þingi.
GiBzlustjóri landsbanknns var Krist-
ján.Jónsson yfirdómari endurkosinn til
næsiu 4 ára af efri deild í fyrradag.
Gæzlustjóri söfnunarsjóðsins var Júlí-
us Havsteen amtmaður kosinn af efri
deild sama dag (í stað Jóns Jenssonar).
Undirskriptnrmálid
Á þriðjudaginn 22. þ. m. kom til um
ræðu í neðri deild þingsályktunartill. þeirra
Valtýinganna um undirskriftarmálið, er fór
fram á að deildin lýsti það stjórnarskrár-
brot, að forsætisráðherrann skrifaði undir
á útnefningarskjal Islandsráðherra. Fyrir
tillögunni talaði Skúli Thoroddsen og
Stefán Stefánsson kennari, en f móti
mæltu, auk ráðherrans, Lárus H. Bjarna-
son, Guðlaugur Guðmundsson og Guð-
mundur Björnsson. Héldu þeir því
fram, að það kæmi ekki til nokkurra
mála, að þetta gæti talizt stjórnarskrár-
brot, þar sem þetta er einungis form, sem
hvergi er neitt fyrirskipað um, og til þess
að fá þessu formi breytt, væri tillagan
alls ekki heppilegur vegur. Var sérstak-
lega lögð áherzla á, að eptir ráðaneytis-
skiptin í vetur og boðskap konungs til al-
þingis væri þvf slegið föstu, að íslands-
ráðherra hefði fulla sérstöðu, og lyti að
eins valdi alþingis en ekki ríkisþingsins.
Með 16 atkv. gegn 8 (Valtýingum) var
að lokum samþykkt svo hljóðandi r ö k-
studd dagskrá (ráðherrann greiddi
ekki atkv.):
„Með skírskotun til þess, að í fenginni
reynslu við síðustu ráðaneytaskipti í Dan-
mörku og í kveðju konungs til alþingis
í sumar felst full viðurkenning um þing-
ræði og um sérstöðu ráðherra íslands, og
með þeirri yfirlýsingn, að ráðherrann ber
að sjálfsögðu fulla stjórnskipulega ábyrgð
fyrir aiþingi á útnefning sinni, tekur deild-
in fyrir næsta mál á dagskrá".
Með dagskrá þessari er ekki gefin nein
yfirlýsing frá alþingi um samþykki þess á
undirskript forsætisráðherrans undir skip-
unarbréf íslandsráðherrans, því fer fjarri.
Sú spurning er látin standa alveg opin,
en áherzla á það lögð, að ráðherrann beri
stjórnskipulega ábyrgð á undirskriptinni,
og treystist enginn til að rengja, að svo
væri. En Sk. Th. var mjög mótfallinn
þessari rökstuddu dagskrá og taldi hana
skaðlega(I). En fæstum mun hafa dulizt,
að hverju leyti hún getur verið það, nema
að það sé skaðlegt, að alþingi leggi áherzlu
á það og gangi algerlega að því vfsu, að
í boðskap konungs til alþingis sé fólgm
full viðurkenning fyrir þingræði vorti.
Frá sjónarmiði Valtýinga á það víst að
vera „praktiskt" og hyggilegt að gera ekk-
ert úr orðum konungs oss í vil, telja þau
alveg þýðingarlaus og kyrsetu ráðherrans í
ráðaneytinu í vetur einskis virði. Það hefði
líklega kveðið við dálftið annan tón, ef
ráðherrann hefði þá farið frá, þótt ekki
hefði verið nema ffllra snöggvast. Úrþvf
hefði ekki orðið lftill hvellur, sem að vissu
leyti var ástæða til. En nú, þá er hrak-
spárnar rættust ekki, þá á allt að vera
hégómi. Það kom annars ljóslega fram
í ræðutn tillögumanna, að mál það, sem
þeir voru að bera fram varhálfdautt mál,
sem þjóðin hafði ekki fengizt til að leggja
neina áherzlu á, eptir að það var kunn-
ugt orðið, að ráðherrann var ekki dreginn
á band með dönsku ráðherrunum.
% _____________________
Lög frá alþingi.
26. Lög um breyt. d l. um heilbrigdissam-
pykktir fyrir bœjar- ög sveitarfélög 2J.
okt. iyoj (um að gera megi heilbrigð-
issamþykktir fyrir kaupstaði, verzlunar-
staði, sem eru hreppar út af fyrir sig,
og önnur hreppsfélög).
27. Lög um breyt. d l. ij. apr. 1894. um
vegi og d l. um breyt. d pessum l. 2J.
okt. iqoj. Verzlunarstaðir, sem eru
hreppsfélög út af fyrir sig, skultt laus-
ir við að greiða gjald til sýsluvega, að
því tilskildu, að árlega sé varið til
vegagerða í verzlunarstaðnum jafnmiklu
fé úr sveitarsjóði — auk hreppsvega
gjaldsins, — sem nemur sýsluvega-
gjaldinu).
/