Þjóðólfur - 09.09.1905, Side 1

57. árg.
Fyrirtaks kaup.
Lítilli klœdaverksmiðju, sem er feng-
in úr þrotabúi, ætlar hinn núveratidi
eigandi að breyta og nota til annars,
og verða því vélarnar seldar fyrir upp-
boðsverðið. — Vélarnar eru yfirleitt í
fyrirtaks standi. Lysthafendur eru
beðnir að senda svo fljótt sem unnt
er tilboð mrk. „Fabrik 4169“ til Aug.
J. Woljf & Co. Ann. Bur. Kj'óben-
havn.
Vefurinn rakinn.
i. febr. tqo4 hefði átt að vera gleði-
dagur um land allt. Það iæfði titt að
heilsa þeim degi með veifum á hverri
stöng, og það hefði átt að kveðja þann
dag með söngvum og samsætum.
Sá dagur hefði verið þess vel verður,
því að þann dag fengu Islendingar þrennt
í einu.
Þeir fengu heimastjórn. Stjórnin, sem
til þess dags hafði verið erlend, varð nú
hérlend.
Stjórnin, sem til þess dags hafði verið
valdboðin, varð nú þingkjörin.
Stjórnin, sem til þess dags hafði verið
dönsk varð nú íslenzk.
Það er og víst, að margur góður dreng-
ur um endilangt landið hefur heilsaðþeim
degi sem góðum gesti.
En hitt er jafnvíst, að gleðin var ekki
eins almenn og hún hefði átt að vera.
Og það hefur eflaust að nokkru leyti
verið að kenna lundarfari þjóðarinnar.
Það er of dult til þess að hafa hátt um
gleði og sorg. En því er ver, að gleði-
skorturinn hefur sumstaðar stafað af öðru.
Það er enginn efi á því, að margir
hafa litið allt öðru en hýru auga til dags-
ins. Og flestum þeirra var nokkur vork-
un. Það hafði verið þyrlað upp svo miklu
Tyki í róstunum út af stjómarskrármálinu
og bankamálinu næstu ár á undan, að
augu margra voru orðin svo sár og blóð-
hlaupin, að þau gátu ekki horft á móti
þeim bjarta degi, nema í gegnum hið
jnislita gler sinna mislitu leiðtoga.
En sumir bjuggust við, að leiðtogarn-
ir mundu letjast og rykið þá jafnframt
renna úr augunum á liðsmönnum þeirra.
Eða þess væntu hinir vongóðu sér.
Hinir aptur á móti, sem kannað höfðu
lið mótstöðumanna sinna betur, bjuggust
■við litlum bata.
Og sú varð líka raunin.
Bólan sprakk rétt eptir að ráðherrann
kom heim úr fyrstu utanför sinni.
Þá fann Jón Jensson yfirdómari
nndlrskriptina
•en ekki púðrið.
Hann fann það þá út, að ráðherra Is-
lands væri skipaður »samkvæmt grund-
-vallarlögunum dönsku«, og hélt því fram
með þeirri einþykkni, sem honum einum
er lagin, enda þótt honum væri marg-
sýnt fram á, að það færi beint ofan í
það, sem hann sjálfur sagði í sömu and-
ránni og næði engri átt að öðru leyti.
Yfirdómarinn segir sjálfur í sömugrein-
Reykjavík, laugardaginn 9. september 1905.
J^38.
Verzlunin ,EDINBORG‘ í Reykjavík
fær alltaf nýjar birgðir af vörum.
í YEFNAÐARYÖRUDEILDINA eru nýkomin fi'n og falleg fataefni handa karl-
mönnum. Ljómandi kjólatau, léreft og sirz handa konunum. Slipsi handa
stúlkunum. Leikföng handa b'órnunum.
í NÝLENDUYÖRUDEILDINA: matvörur, kryddvörur, leirvörur handa húsmæðr-
unum. — Ymsir óáfengir drykkir handa Templurunum. — Harmonikur,
Graphofonar og Graphofonvalsar „fyrir fólkið".
í SKÓFATNAÐARDEILDINA: skór handa k'órlunum, konunum og bórnunum.
í PAKKHÚSDEILDINA: matvörur handa heimilunum. Kaðlar, línur, netagarn og
segldúkur handa útgerðarm'ónnunum og ótalmargt fleira.
Bezt að spyrjast jyrst fyrir um vörur og verð á þeim
í verzlun EDINBORG.
inni og hann heldur því fram, að ráð-
herrann sé skipaður samkvæmt grundvall-
arlögunum, að það sé »ekki haft svo
mikið við þetta auðtrúa þing (þ. e. al-
þingi) að stjórnin vildi bregða af tilliti
til þess þeirri venju — tómri venju, sem
engin lög styðst við — að forsætisráð-
herrann hefur allt af í Danmörku valið
embættisbræður stna í ráðherrasessinum og
undirskrifað skipan þeirra.
Danastjórn hefði án þess að brjóta lög
(grundvallarlögin) getað látið Islands ráð-
gjafann sem var (Alberli) undirskrifa skip-
un nýja ráðherrans« . .
Og það er alveg rétt. Ráðherra Is-
lands, sem fyrst varð til 1874 á pappírn-
um og í rauninni ekki fyr én 1904, er
eðlilega ekki nefndur í grundvallarlögun-
um, sem eru frá 1849 og endurskoðuð
1866.
Og áviðlíka rétt er sú kenning yfir-
dómarans, að ráðherra vor sé útbúinn
»með ölltim einkennum danskra ráðgjafa«,
eins og hver getur sannfært sig um, sem
nennir að bera stöðu beggja saman.
Dönsku ráðherrarnir eiga heima í Kaup-
mannahöfn, þeir eiga sæti á ríkisþinginu,
þjóðþingið danska ákærir þá, ríkisréttur-
inn dæmir þá og þeir taka laun sín úr
ríkissjóði.
En ráðherra íslands á heima 1 Reykja-
vík, hann á sæti á alþingi, alþingi ákær-
ir hann, hinn nýstofnaði landsdómur dæm-
ir hann og hann tekur laun sín úr land-
sjóði.
Þó tekur út yfir þegar yfirdómarinn fer
að halda því fram, að undirskript for-
sætisráðherrans á útnefningarskjal ráðherr-
ans sé brot á stjórnarskránni. Það er
of djarft. Því að stjórnarskrána getur
hver Islendingur, sem hirðir um, lesið
spjaldanna á milli, og sjálfur sannfært
sig um, að þar er ekki með einu orði
talað um útnefningu ráðherrans eða und-
irskript ráðherra yfirleitt.
Hitt var miklu áhættuminna að vitna
í dönsku grundvallarlögin. Þaueru mjög
óvfða til hér á landi.
Og litlu nær er það að segja, að al-
þingi hafi gert það sbeint að skilyrði fyr-
ir samþykkt sinni á stjórnarskrárbreyting-
unni«, að útnefning ráðherrans færi fram
með undirskript hans eða fyrirrennara
hans.
Hefði það verið tilætlun alþingis, að
taka ekki við stjórnarskrárbreytingunni
nema þvf að eins, að ráðherrann yrði
útnefndur með undirskript sinni, hefði það
verið áskilið 1 sjálfum lögunum, eins og
þar er áskilið, að ráðherrann megi ekki
hafa annað ráðherraembætti á hendi, að
hann skuli kutma fslenzku o. s. frv. En
um undirskriptina er engu slíku að heilsa.
Hún var ekki nefnd á nafn í þinginu,
hvorki í efri né neðri deild. Þess er að
eins getið í nefndaráliti neðri deildar f
auka setningu, að gengið sé að því vísu,
að ráðherrann verði útnefndur með und-
irskript sinni eða fyrirrennara síns.
Öll málsgreinin, sem þetta stendur í
hljóðar á þessa leið:
»Hann (ráðherrann) verður laus við
flokkaskiptingar og stjórnarskipti í Dan-
mörku, en stendur og fellur með fylgi
því, sem hann hefur á alþingi og á ís-
landi, enda göngum vér að þvf vísu, að
hann verði skipaður af konunginum með
undirskript ráðgjafans fyrir Island«.
Hver heilvita maöur sér, að hér er um
ekkert skilyrði að ræða. »Enda göngum
vér að því vísu« getur ekki þýtt: enda
setjum vér það sem skilyrði. Það getur
ekki þýtt annað en : enda búumst vér við
eða: enda þykjumst vér vita. Og það er
sitt hvað, enda lá þeim, sem setti þetta
inn í nefndarálitið, ekkert fjær en að ein-
skorða samþykkt stjórnarskrárinnar við
annað eins aukaatriði.
Maður bjóst við, að Danir mundu láta
annað eins smáræði eptir íslendingum, úr
því að þeir höfðu gefið þeim kost á jafn
stórfelldri breytingu og flutningi stjórnar-
innar inn í landið. Og svo gerði mað-
ur sér von um, að ófriðaröldurnar móti
stjórninni innanlands mundu hjaðna, er
það yrði bert, að ráðherrann færi þegar
í upphafi öðruvísi á stað en dönsku ráð-
gjafarnir. Þessvegna var þess óskað í
nefndarálitinu, að hann yrði útnefndur
tneð undirskript ráðherrans fyrir Island.
Undirskriptaróskin var ekki annað en
aukaatriði fyrir nefndinni, eða réttara sagt
heimastjórnarmönnum í nefndinni. Hin-
ir minntust aldrei með einu orði á und-
irskriptina.
Mergurinn málsins fyrir nefndinni og
öllu þinginu lá í fyrri hluta málsgreinar-
innar, orðunum: »Hann verður laus við
flokkaskiptingar og stjórnarskipti í Dan-
mörku, en stendur og fellur með fylgi
því, sem hann hefur á alþingi og á Is-
landi*.
Og sú fullyrðing hefur ræzt til fulls:
Reynslan hefur gert hana að óyggjandi
vissu. Ráðherrann sat kyr eins og ekk-
ert hefði í skorizt, þegar ráðaneytisskipt-
in urðu f Danmörku í byrjun ársins. Og
konungur hefur heitið alþingi því með
kveðju sinni í þingbyrjun, að pólitisk
straumhvörf í Danmörku hafi hér eptir
engin áhrif á ráðherraval sitt fyrir oss.
Það dttgir því ekki hér eptir að halda
því að þjóðinni, að ráðherra vor sé ekki
annað en leiksoppur í höndum Dana.
Hún skilur það strax, að þeir, sem það
gera, halda því annaðhvort fram gegn
betri vitund, eða eru skynskiptingar.
Það er jafnáreiðanlega vfst, að ráð-
herra vor er skipaður samkvætnt stjórnar-
skrá votri, setn fyrst nefnir hann á nafn,
og það er víst, að landsyfirrétturinn er
stofnaður með tilsk. 11. júlí 1800 og lands-
bankinn með lögum 18. sept 1885.
Og jafnfullkomin vissa er fyrir því’
að alþingi hefur fullkomin pólitisk og
lagaleg tök á honum, það og ekkert
annað, pólitisk tök með atkvæðamagni á
þingi og lagaleg tök með ráðherraábyrgð-
arlögunum og landsdóminum.
Og það er þess vert, að það sjáist svart
á hvítu, að ráðherrann útvegaði staðfest-
ingu konungs á ráðherraábyrgðarlögunum,
eptir að fyrirrennari hans hafði lagt þau
á hylluna, og vakti sjálfur upp frumvarp
síðasta alþingis um skipun landsdómsins.
Andstæðingar stjórnarinnar sáu það og
furðu fljótt, að undirskriptarmálið mundi
ekki verða mikið bitvopn, og sönnuðu
það sjálfir áþreifanlega með flutningi rnáls-
ins á þingi í sumar.
Þeir héldu því að vísu fram í upphafi
þingsályktunarinnar frægu, að hér væri
um stjórnarskrárbrot að ræða, en botn-
uðu hana þó með máttlausri áskorun til
ráðherrans um að kippa í liðinn næst.
Hefðu þeir skoðað undirskriptina sem
brot á stjórnarskrá landsins, hefðu þeir
hvorki mátt né átt að láta sér nægja
minna en ákæru gegn ráðherranum. í
stað þess reyndu þeir að gefa honum
selbita í vasann. Það er bezta sönnunin
fyrir því, hvað innanbrjósts var. Og þá
viðleitni urðu þeir að sýna, af því að
þeir höfðu gert ofmikinn hvell út af mál-
inu til þess að láta botninn detta úr þvf
alveg hljóðalaust. En til þess, til þess
að botna þá rollu, gátu heimastjórnar-
menn ekki hjálpað þeim.
Þeir möttu hitt meira, að láta stjórn
og þjóð vita, að þeir hefðu skilið kveðju
konungs sem heitorð um þingræði þeim
til handa, skilið hana sem staðfestingu á
kröfu þings og þjóðar 1903 um fullkomna
sérstöðu ráherranum til handa, og full-
komið þingræði þinginu til handa.
Þýðingu eða þýðingarleysi undirskript-
arinnar létu þeir aptur á móti liggja millr
hluta. Hana getur hver skilið, hér eptir
sem hingað til, eins og honum þóknast.
(Framh.).
Útlendar fréttir.
Friðarsamningar nær fullgerðir.
Þuð hefur gengið betur en áhorfðist
með friðarsamningana millum Rússa og
Japana. Fyrir rúmri viku var ekkert út-
lit fyrir annað, en að allir samningar
færu í mola, eins og getið var um í slð-
asta blaði. En síðan hefur allmjög breytzt