Þjóðólfur - 22.09.1905, Síða 1

57. árg
Reykjavík, föstudaginn 22. september 1905.
M 40 A.
Verzlunin ,EDINB0RG‘ í Reykjavík
tilkynnir hér með sínum heiðruðu viðskiptamönnum, að hún hefur nú sett á
stofn skösmíðavinnustofu, undir stjórn herra skósmiðs Stefáns
Gunnarssonar, sem þekktur er að vandvirkni og kunnáttu í þeirri grein. — Á
verkstofunni verður því bæði smíðaður allskonar skófatnaður eptir máli, og
sömuleiðis tekinn til viðgerðar. Verkið verður fljótt og vel af hendi leyst —
Skófatnaðardeild verzlunarinnar verður því hér eptir jafnan birgvaf vönduðum
innlendum og útlendmn skófatnaði af öllum tegundum.
Nýlega hefur verzlunin fengið talsverðar birgðir af skófatnaði frá Þýzka-
landi. Þar á meðal sterka, vandaða — en þó ódýra verkmannaskó og gutta-
fierkastígvél til vetrarins.
Áreiðanlega verður bezt að kaupa skófatnað í „Edinborg".
Áreiðanlega verður bezt að láta smíða skófatnað í „Edinborg".
Áreiðanlega verður bezt að láta gera við skófatnað sinn í „Edinborg".
Vefurinn rakinn.
(Frh.). Þriðja vopnið, sem minni hhitinn
á alþingi veifaði hátt, var
tollfniniTarp
stjórnarinnar. Stjórnin hafði farið fram
á nokkra hækkun á núgildandi tollum.
Það hafði hingað til kveðið við úr öll-
um áttum, bæði á þingi og utan þings,
að óhjákvæmilegt væri að auka tekjur
landsjóðs af þvf að alltaf yxu kröfurnar
til hans.
Alþingi 1903 hafði skilið svo við fjár-
lögin, að tekjuhallinn varð rúmar 400,000
kr. Hann var líkur eptir frumvarpi stjórn-
arinnar 1905, og voru þó ekki áætlaðar
nema rúmar 250,000 kr. til ritsímans bæði
árin.
Það var því óhjákvætnilegt, að auka
tekjurnar, alveg án tillits til ritsímans.
Vitanlega hefði mátt gera það á marg-
an hátt. Það hefði mátt skerða viðlaga-
lagasjóðinn. Það hefði mátt taka lán.
Það hefði mátt auka beintt skattana. Og
loks var hægt að auka tollana. En eng-
in af þeim leiðum var fær, tiema seinasta
leiðin.
Eins og enginn hygginn maður snertir
sparisjóðsbókina sfna, féð sem hann hef-
ur safnað til þess að grípa til, ef í
nauðir rekur, fyr en í seinustu lög, eins
er það skylda þings og stjórnar að grípa
sem sjaldnast í viðlagasjóð, sjóðinn, sem
á að vera hjálp þjóðarinnar í viðlögum.
Það er líklega engin þjóð til, sem fremur
er háð óviðráðanlegum öflum náttúrunn-
ar en íslenzka þjóðin, eldinum að innan
og ísnum að utan. Því er engri þjóð Iffs-
nauðsynlegra en henni að fara varlega nteð
spariskildingana sína, enda hrykkju þeir
skammt, ef höggvið væri skarð í þá á
hverjtt þingi.
Og eins og enginn gætinn maður gríp-
ur til spariskildinganna sinna fyr en í
fulla httefana, eins stofnar enginn góður
búhöldur sér í skuldir fyr en í brýnustu
þörf. Hann klifar heldur þrítugan ham-
arinn til að auka tekjur sínar.
Og þessa sjálfsögðu leið fór nú bæði
stjórn og þing.
Beinu skattana var ekki hægt að auka,
sízt að nokkru ráði. Eða þykir ekki bónd-
anum ábúðar- og lausafjárskatturinn nógu
þungur, miðaður við arðinn af föstu og
gangandi fé? Þykir ekki húseigendunum
og hinum fáu eignamönnum landsins húsa-
og tekjuskatturinn nógu hár? Jú, sann-
arlega.
Og þá var ekki önnur leið eptir, en að
auka tollana, enda var það sjálfsagðasta
leiðin. Fyrst eru tollar alltaf að ntiklu
leyti sjálfvalin byrði. Flestir tollstofnarn-
ir, vín, tóbak, kaffi og sykur, eru þess
eðlis, að mönnum er innan handar sum-
part að lifa án tollskyldu varanna og sum-
part að draga þær við sig til mikilla
muna. Og í annan stað eru tollarnir
þær tekjur, sem alstaðar draga lengst.
Vitanlega má auka tolla á tvennan
hátt. Það má leggja á nýja tolla, og það
má hækka gildandi tolla. Stjórn og þing
valdi seinustu leiðina, þau hækkuðu gild-
andi tolla. Og með réttu. Annars hefði
mikið af nýju tollunum óhjákvæmilega
gengið til tolleptirlits. Það hefði ekki
verið nokkur leið, að fjölga tollum að
nokkru ráði, án þess að auka tolleptir-
litið, en það hefði aptur kostað aukin út-
gjöld. Hin leiðin kostaði aptur á móti
ekkert. Og þingið fór þarenda feti lengra
en stjórnin ætlaðist til. Það tók innheimtu-
launin fyrir tollaukann af sýslumönnum
og bæjarfógetum, til þess að allur toll-
aukinn skyldi renna óskertur til þarfa
lands og þjóðar.
Tollarnir voru hækkaðir um 30 af
hundraði. Tollurinn af kaffinu var áður
10 aur. af pundi, en er nú 13 aur. Toll-
urinn af sykri var áður 5 aur., en er nú
6T/a aur. Tollurinn af tóbaki var áður
50 aur., en er nú 65 aur., og tollurinn
af brennivíni var áður 40 aur., en er nú
52 aur. Eins og hver maður sér, engin
stórfelld hækkun. Enda líklegast, að toll-
aukans á kaffi og sykri gæti ekki, því að
hvorttveggja kvað nú vera að lækka í
verði.
Og ekki svo sem að þessi hækkun eigi
að standa um aldur og æfi. Húnersjálf-
dauð 31. des. 1907. Meiri hlutinn óttað-
ist, að tollhækkunin á kaffi og sykri kynni
að koma hart niður á mörgum, sérstak-
lega á fátæku þurrabúðarfólki, og skóp
tollhækkuninni því svo skamman aldur.
Minni hlutinn barðist á móti þessari
bráðnauðsynlegu hækkun rneð hnúum og
hnefum. Því var haldið að þjóðinni,
vitanlega í laumi, að tollurinn á kaffi og
sykri ætti að vera 30 aur. fyrir hvert
pund, og veslings þjóðin okkar trúði því
sumstaðar. Og stjórn og þingmönnum
var ógnað með því, að allir lögfræðingar
í höfuðstaðnum, þar á meðal bæði yfir-
og undirréttur, teldu það víst, að enginn
þyrfti að borga þennan tollauka, af því
að lögin yrðu ekki undirskrifuð í ríkis-
ráðinu. Það var myndað samsæri, bæði
þar og víðar, til þess að halda málinu
til dóms. En stjórnin og meiri hlutinn
fór eðlilega sínu fram. Og nokkrum dög-
um seinna slitu samsærismennirnir sam-
takasáttmálanum, og borguðu tollinn eins
og áður.
Svo fór um sjóferð þá, en þá var að
reyna fjórða vopnið, og þá fæddist
gufuskipamálid.
Það bar nú svo vel í veiði fyrir for-
göngu stjórnarinnar, að 2 kepptu um
styrkinn til millilanda- og strandferðanna,
Tulinius stórkaupmaður og »Sam. gufu-
skipafélagið«.
Tulinius bauð fram 36 ferðir á ári, en
af þeim áskildi hann sér að ráða 20 sjálf-
ur. Þing og stjórn átti að eins að ráða
16 ferðum, og af þeim áttu einar 9 að
vera milli Reykjavíkur og útlanda, og þó
ekki nema 7 beinar. Hinar 7 af ióáttuað
vera strandferðir vestur með landi og austur
og norður með. Endastöðin að vestan
átti að vera Isafjörður, en að norðan Akur-
eyri eða Sauðárkrókur. Svæðið milli
Isafjarðar og Sauðárkróks eða Akureyrar
hefði orðið alveg útundan.
»Kong Trygve« og »Kong Inge« áttu
að fara strandferðirnar, en svo vantaði al-
veg skip á borð við millilandaskipin, sem
við nú höfum. Tulinius hefði þvl orðið
að láta byggja 3 stór og vönduð skip í
viðbót við »Kongana«, en það þótti meira
en vafasamt, að það yrði komið 1 kring
fyrir árslok, enda félag hans ungt og efna-
lítið, og ekki nærri því komandi, að það
setti nokkra tryggingu fyrir því, að það
héldi það, sem hann hafði lofað.
Auk þess eru skip Tuliniusar eins og
kunnugt er, miklu lakar mennt eða fá-
liðaðri en skip »hins sameinaða«.
Fyrir þetta setti Tulinius upp 50,000
kr. á ári. Að vísu bjóst hann við að fá
40,000 kr. úr ríkissjóði, svo að landið
þyrfti ekki að borga nema 10,000 kr., en
þorði þó ekki að eiga það á hættu, áskildi
þvert á móti að fá allar 50,000 kr. úr
landsjóði, ef hitt brigðist. Meiri hlutinn
þorði hinsvegar ekki að eiga undir því,
vissi sem var, að þingið hafði engin tök
á dönsku fé, enda hafði ráðherrann enga
von fengið um það hjá dönsku stjórninni,
og hafði þó farið fram á það.
Móti þessu tilboði Tuliniusar, sem auk
»Konganna« áað eins »Pervie« og »Mjölni«,
skip, sem ekki gat koroið til mála að
brúka, stóð hinsvegar ágætt tilboð frá
»sameinaða gufuskipafélaginu*, semáii5
skip, og þannig alltaf getur sett skip í
skips stað, ef á þarf að halda. Það bauð
fram 30 ferðir með gamalreyndum skip-
um fyrir einar 30,000 kr. á ári, alveg án
tillits til þess, hvort það fengi nokkuð
eða ekkert frá Dönum. Það bauð með
öðrum orðum fram fleiri ferðir en nú
fyrir 45,000 kr. lægra gjald á ári en nú er.
Auk þessa stórkostlega afsláttar ávann
meiri hlutinn það, að enginn er skyldur
til að kaupa fæði á skipum félagsins
milli hafna, og að farþegar á 1. farrými
geta keypt fæði á 2. farrými milli landa,
og þannig ferðast ódýrara en með skip-
um Tuliniusar.
Út úr þessu gerði minni hlutinn, sér-
staklega blöð hans, dómadags hvell. Því
var haldið að þjóðinni, að meiri hlutinn
hefði hér metið meira danska hagsmuni
en íslenzka, hann hefði fleygt 40,000 kr.
á ári í danskt stórgróðafélag, bara af
Danasleikjuskap, og þar fram eptir göt-
unum. En svo þegar til kom, þorðu þeir,
sem hæst höfðu úthrópað þetta, ekki að
ympra einu orði á móti því á þingi. Lið-
urinn um þetta í fjárlögunum var sam-
þykktur í neðri deild með 23 samhljóða
atkv. af 25, forsöngvararnir báðir sátu,
þeir greiddu ekki atkvæði.
Svo fór líka um sjóferð þá. (Meira).
Útlendar fréttir.
Kanpniannahöfn 6. sept.
Sússland. Ný stjórnarskrá. 19. f.
m. báru þau merkilegu tíðindi til á Rúss-
landi, að Nikulás keisari lét birta lög um
breytingu á hinti núverandi stjórnarfyrir-
komulagi í ríkinu. Hin nýja stjórnarskrá
hefur inni að halda 63 greinar og höfuð-
atriði hennar er, að mynda skal ráðgef-
andi þing, er 412 þjóðfulltrúar hafi sæti á,
og skulu þeir kosnir til 5 ára í senn. Þing*
ið heitir r í k i s d u m a. Hlutverk þess er
fyrst og fremst, að fjalla um öll löggjafar-
og fjármál ríkisins og láta sér annt um
allt það, er rniðar að því, að styrkja og
efla stjórn þess. Það hefur einnig leyfi
til að koma fram ’með athugasemdir við-
víkjandi stjórninm og hegðun embættis-
manna ríkisins. Eptirað „ríkisduman" hef-
ur afgreitt málin, skulu þau ganga til rík-
isráðsins og loks ræður keisarittn sjálfur
úrslitum þeirra. Meðlimir þingsins (eða
„ríkisdumunnar") velja sér sjálfir forseta.
Þeir hafa allir fullkomið málfrelsi og það
er ekki hægt að varpa þeim í fangelsi fyr-
ir skuldir.
Sama dag, sem lög þessi kontu út, lét
keisarinn birta yfirlýsingu, þar sem hann
ákveður nákvæmar um stofnun og mark-
mið þingsins. Hann lyktaði yfirlýsingu
þessa þannig: „Það er sannfæring mín,
að meðlimir „ríkisdumunnar" muni nota
réttilega það vald og traust, er keisarinn
lætur þeim í té og að þeir með miklum
áhuga taki þátt í starfinu fyrir öryggi, ein-
ingu og efling rfkisins og hvetji þjóðina
til friðar og framtakssemi".
„Duman" skiptist f 4—8 deildir og má
ekki vera færri en 20 meðlimir í neinni.
Kjörgengisaldurinn er25 ára. Allirjarð-
eigendur og námaeigendur hafa kosning-
arrétt og í borgum og bæjum hafa allir
þeir kosningarrétt, ereigaisoo rúbla virði.
Fyrir andlegrar stéttar menn og vinnuveit-
endur gilda þó aðrar reglur.
Víðast hvar í hinu stóra ríki var stjórn-
arskrá þessari tekið með miklum fögnuði.
Var hún hátfðlega lesin upp frá kirkjum
og öðrum opinberutn stöðum. Frjálslynd-
ari mönnum á Rússlandi þykir þó litlar
stjórnarbætur 1 þessari stjórnarskrá og vald
þingsins of taktnarkað, þar sem það er
að eins ráðejafarþing. Aðrir lfta samt
þannig á sakirnar, að þetta sé góð byrjun
til að hnekkja einveldinu og harðstjórn-