Þjóðólfur - 06.10.1905, Blaðsíða 2

i8o
ÞJÓÐÓLFUR.
lögleg og réttmæt tilraun til að afstýra
þeim voða, sem hér vofir yfir« segir
bréfið.
Það er hér verið að fara fram á það,
að konungsvaldið taki ráðin af þinginu.
Það er farið fram á það, að stjórnin
gjöri sig að formyndara þjóðarinnar.
Það er farið fram á það, sem hingað til
hefur verið kvartað mest undan. Það er
farið fram á lagasynjun.
Og þetta gjöra menn, sem þykjast vera
að halda uppi þjóðræði í landinu, þykj-
ast vera að berjast fyrir valdi þjóðarinn-
ar til þess að ráða sjálf málum sínum
fyrir milligöngu hinna einu löglegu um-
boðsmanna sinna, þingmanna sinna.
Það er hér verið að leika sama sorg-
arleikinn og höfðingjar vorir léku í lok
Sturlunga-aldarinnar.
Þeir lögðu deilur sínar undir úrskurð
konungs.
Nú er verið að fleka þjóðina til að
biðja konung að ónýta gjörðir þingsins.
Afrýjun höfðingjanna kom landinu und-
ir ok Noregskonunga. Afleiðingarnar af
þessu nýja tilræði gætu orðið lfkar. Þær
gætu leitt til þess, að þjóðin yrði svipt
sjálfsforræði slnu, eins og hver annar óviti.
Annars sýnir þetta tilræði Ijóslega, að
hér býr annað undir, en uppi er látið.
Eins og drepið hefir verið á, fékkst
Marconifélagið með engu móti til að
gjöra tilraunir fyrir stjórnina um lopt-
skeyti innanlands fyrir minna en 36,000
kr. á ári.
Það er alveg óhugsandi, að minni
hlutinn hafi fengið félagið, eptir að rit-
símasamningurinn var gjörður, og þannig
í rauninni öll von úti fyrir félaginu, til
að setja loptskeytastöðina við Rauðará
upp fyrir ekkert.
Sú tilraun hlýtur að hafa kostað mik-
ið, og þá peninga hlýtur minni hlutinn
að hafa lagt fram eða ábyrgst félaginu.
Enda komu líkur fram fyrir því á þingi,
mjög sterkar líkur, meira að segja.
Minni hlutinn bar í þinglok fram þá
tillögu, að þingið veitti 25,000 kr. til að
»framhalda loptskeytasambandi því, sem
nú er komið á milli Reykjavíkur og út-
landa, og til þess að undirbúa hraðskeyta-
málið til næsta þings«.
Fjárveitingin til undirbúnings málsins
var óþörf, ekkert annað en fóður á hitt.
Leiðin milli Rvíkur og Seyðisfjarðar er
ranrisökuð til fulls. Og sérstök fjárveiting
í fjárlögunum, 4000 kr., til að rannsaka
leiðina til Isafjarðar.
Fjárveitingin var því eingöngu ætluð
Marconi. Hann hefur líklega sett þá upp-
hæð upp, fyrir að lána minni hlutanum
stöngina um þingtímann.
Það hefði óneitanlega verið góð borg-
un fyrir ekki merkilegra áhald en raptur-
inn inn við Rauðará er.
En hvað gerði það til, úr því að land-
sjóður átti að borga gildið.
Meiri hlutinn var svo harðbrjósta að
fella þessa tillögu. Og þá var strax farið
að amast við ritsímalögunum, eða lögun-
nm um einkarétt landsins til ritsíma og
talsímasambands innanlands og vernd á
þeim tækjum.
Áður hafði minni hlutinn barizt gegn
fjárframlögum úr landsjóði til ritsíma- og
landsímalagningar.
Nú fór hann að berjast gegn því, að
landsjóður fengi tekjur af ritsímanum og
talsímanum, sem hann gat ekki komið
fyrir kattarnef.
Og af hverju?
Það er fullyrt, að Marconifélagið hafi
langað mikið til að fá að halda lopt-
skeytastöðinni hér.
Það er sagt, að félagið hafi boðizt til
að slá eitthvað af kröfunum fyrir gabbið,
ef minni hlutin gæti hindrað framgang
laganna um einkarétt landsins til hrað-
skeytasambandsins.
Þetta * er sagt, og það er líka lík-
legasta ráðningin á því óyndisúrræði, sem
minni hlutinn hefur nú gripið til.
Með því móti bregður birtu yfir kapp-
ið í smölunum og ferðalag fyrirliðanna
um nágrannahéruðin, enda er orð á því
gert, að fyrirliðarnir séu að smala fé, jafn-
framt undirskriptasmöluninni, til þess að
hafa það á hraðbergi til vara, ef tilræðið
við ritsímalögin kynni að stranda.
Mennirnir eru þá jafnframt að vinna
fyrir sig sjálfa, vinna fyrir lausn undan
þungri, persónulegri fjárheimtu af hendi
Marconifélagsins.
Þeir hafa skákað í því skjóli, að al-
menningur sæi ekki andlitið fyrir innan
grímuna, »þetta hið nauðljóta höfuð«, eins
og þar stendur.
Nú er grímunni svipt frá andliti þeirra.
Vefurinn er rakinn.
Að eins eptir að vita, hvort þeim verð-
ur kápan úr því klæðinu.
Reynist það svo, hefurísland ofsnemma
eignast sjálfstjórn. ***
Nýjasta áskorana-hneykslið.
Ósvifnislegar blekkingar.
Það er nú orðið heyrum kunnugt af
valtýsku blöðunum, að ráðherranum
hafa áður en hann sigldi, verið afhend
áskoranaskjöl með hér um bil 2400 nöfn-
um undir. Skjöl þessi eru flestöll á gul-
um pappír frá »ísafold«, og á þessa gulu
snepla er letruð svolátandi speki:
„Undirskrifaðir kjósendur skora hér með
alvara1) á ráðherra Islands:
að hann rdði hans hátign konunginum
til pess að fresta staðfesting á logum um
ritsíma, talsima 0. fl., par tiL pjóðin hefur
átt kost á að láta uppi vilja sinn í hrað-
skeytamálinu með kosningum til alpmgis.
Komi þessi áskorun ekki til ráðherrans
fyr en staðfesting nefndra laga er um garð
gengin, eða verði henni ekki sinnt, þá skora
undirskrifaðir kjósendur hér með alvarlega
á stjórn landsins að t júfa ping sem fyrst
og stofna til nýrra kosninga til þess að
þjóðin eigi kost á að girða fyrir það nú
þegar, að hún sæti annari eins meðferð af
fulltrúum sínum efirleiðis2)".
1) Á líkl. að vera: alvarlega.
2) ----------- eptirleiðis.
Vér skulum nú athuga áskorun þessa
dálítið nánara. Það er þá fyrst að at-
huga um hvað lögin hljóða, sem skorað
er á að láta vera að staðfesta. Hljóða
þau um, að leggja skuli ritsíma um land-
ið og frá landinu og veita fé til hans?
Nei, alls ekki. Ef einhverjir af þeim,
sem undir hafa skrifað hafa haldið það,
þá hafa þeir verið illa sviknir. Þau
hljóða einungis um það, að 1 a n d i n u
sé áskilinn einkaréttur til þess að stofna
og reka hraðskeytasambönd innanlands.
Er þetta nú svo fjarskalega ósanngjart?
Er það nokkuð ósanngjarnara heldur en
að landið hafi einkarétt til póstferða ?
Eða er þ a ð líka ófrelsi, kúgun, óhæfa,
skaðræði, voði o. s. frv. ? Ekki þarf
heldur að óttast, að landið fari að meina
mönnum, að koma upp hjá sér hrað-
skeytasamböndum, þar sem þörf er fyrir
það; menn verða einungis að sækja um
það til landstjórnarinnar. — Ennfremur
segja lögin, að hver landeigandi sé skyld-
ur að leyfa, að ritsímar og talsímar land-
sjóðs séu lagðir um land hans og efni
það er þarf t. d. grjót, möl sé tekið þar
sem næst er. Þó skal tekið svo mikið
tillit til óska landeigandans, sem unnt er.
Er þetta ófrelsi, kúgun, óhæfa, skaðræði,
voði? Flestir munu víst játa, að ritsím-
ar og talsímar, líkt eins og vegagerðir,
brúagerðir ó. s. frv. miði til almennings
heilla, og er þá nokkuð ósanngjarnt, að
skylda menn til að leyfa, að þeir liggi
yfir land þeirra? — Þá hljóða lögin enn-
fremur um, að allir starfsmenn við rit-
síma séu skyldir að leyna fyrir öllum út
í frá efni hraðskeyta þeirra, sem þeir
senda eða taka við. Einhver kynni að
segja, að þetta væri ófrelsi fyrir þá, en
að það væri kúgun, óhæfa, skaðræði, voði
mundi þó enginn vera nógu vitlaus til að
játa. Þetta og ekki annað hljóða lögin um.
Hvað væri nú unnið við það, að kon-
ungur léti vera að staðfesta þessi lög?
»ísafold« segir, að með þessu sé komið
í veg fyrir ritsíma til landsins. En hvern-
ig má það ske? Landið er jafnt eptir
sem áður bundið við þann samning, sem
ráðherrann hefur gert í fullkominni laga-
heimild við »Mikla norræna ritsímafélag-
ið« um sæsíma til landsins og fjárveitingin
bæði til hans og landsímans helzt óbreytt
eptir sem áður í fjárlögunum.
Það er jafnskylt ’ að leggja ritsímann,
hvort sem þessi lög verða samþykkt eða
ekki. Þau koma einungis í veg fyrir, að
aðrir geti J^sett upp hraðskeytasambönd
jafnhliða til þess að keppa við landið og
draga þannig úr tekjum landsjóðs af sfm-
anum.
Eina vonin um, að þetta gæti eyðilagt
ritsímann væri því sú, að einhverjir kynnu
að sýna þá dæmalausu óskammfeilni, að
banna að ritsíminn yrði lagður yfir land
þeirra. En hvað margir ætli vildu ger-
ast þeir ódrengir, að tálma þann veg lög-
legum framkvæmdum á vilja löggjafarvalds
þjóðarinnar ? Vér segjum, að það séu óhæfi-
legar getsakir, að ætla nokkrum Islend-
ingi slíkt.
Það hlýtur því hverjum manni að vera
ljóst, að frestun á staðfestingu þessara
laga getur ekki orðið til þess að hindra
framgang ritsímans. Þó að frestað væri
að staðfesta lögin þar til næsta þing kæmi
saman og það vildi ekki fallast á þau,
þá stæði ritsíminn óhaggaður eptir sem
áður. Þeir, sem skrifað hafa undir á-
skorunina af því að þeir hafi ver-
ið mótfallnir ritsímanum, hafa því ann-
aðhvort gert sig seka í óskiljanlegri
hugsunarvillu eða þeir hafa haldið,
að lögin um ritsíma og talsíma hljóð-
uðu um ritsímalagninguna. Sömu hugs-
unarvillunni hafa þeir gert sig seka í,
sem ekki hafa verið beinlínis mótfallnir
ritsímanum, en hafa ætlað að með þessu
yrði frestað framkvæmdum á ritsímalagn-
ingunni og hægt yrði því að taka málið
upp aptur til nýrrar meðferðar, nema þeir
hafi líka haldið, að hér væri að ræða
um lög um ritsímalagningu.
Og það er enginn efi á þvl, að margir
af þeim, sem undir hafa skrifað, hafa ver-
ið svo skýrir menn ög greindir, að þeir
hefðu séð, hvílík hugsunarvilla þetta er,
ef þeim hefði verið það Ijóst, hvað efni
laganna var.
Þetta sýnir, hve varkárir menn mega
vera í því að skrifaundir það, sem menn
ekki hafa gert sér sjálfir ljósa grein fyrir,
og að valt er að treysta fortölum slíkra
leiðtoga sem þjóðræðis-generalsins eða
þeirra, sem honttm þjóna, svo sem sjá
má á þessu. Naumast getur »ísafoldar«-
Björn verið svo einfaldur, að hann viti
ekki, að þetta getur alls ekki valdið frest-
un á ritsímamálinu, þó að hann sé alltaf
að hatnra það fram í »ísafold«, en hann
heldur náttúrlega, að þessar undirskriptir
geti verið góður undirbúningur undir kosn-
ingar, því aðþarþykist hann hafa svart á
hvítu, hvað mikið sé til af ósjálfstæðum
mönnum, sem leiða tnegi út í gönurmeð
tómum blekkingum, en á því byggjast
auðvitað allar hans vonir um kosninga-
sigur. Nei. Þessi áskorun beinist því
alls ekki á móti sjálfum ritsím-
a n u m, þó að »Isafold« vilji gefa það í
skyn, heldur einungis gegn einkaleyfi
1 a n d s i n s til hraðskeytasendinga innan-
lands, en hvernig menn geta álitið það
óhæfu, skaðræði, voða, er umfram allt
verði að afstýra, er öldungis óskiljanlegt,
nema þeim sé það fyrir öllu, að landið
bíði fjártjón af símalagningu sinni, svo
að hrakspár minni hlutans á þingi rætist
og haldi að einhver útlend félög mundu
fást til að hjálpa til þess með því að
setja á stofn ritsímasambönd til samkeppni
við landið, en að ætla tnönnum s v o ó-
göfugan tilgang, það viljum vér ekki að
minnsta kosti.
Ollu Hklegra væri það, að menn væru
svo hræddir við einkaleyfi yfirleitt, að
menn héldu, að það hlyti að vera ófrels-
ishapt. Ekki viljum vér þó ætla undir-
skrifendum það, að þeir séu almennt svo
vitgrannir, að þeir hugsi sllkt og geri eng-
an greinarmun á hvert einkaleyfið er.
Það er t. d. töluverður munur á því, að
veita landinu einkarétt til hraðskeytasend-
inga eða að veita útlendu gróðafélagi
einkarétt til seðlaútgáfu í go ár og ekki
var »ísafoldar«-Björn að minnsta kosti
neitt sérlega hræddur við þ a ð einka-
leyfi.
Þá er ennfremur skorað á stjórnina að
fresta staðfesting laganna, »þar til er þjóð-
in hefurátt kost á að láta uppi vilja sinn
í hraðskeytamálinu með kosningum til al-
þingis*. Þetta mun eiga að skiljast svo,
að skorað sé á stjórnina að rjúfa þingið
og leggja lögin um ritsfma og talsíma o.
fl. aptur fyrir hið nýkosna þing. Mikið
kappsmál má það vera orðið, að landið
fái ekki einkaleyfi til hraðskeytasendinga
iunanlands, ef næstu alþingiskosningar
eiga einungis að snúast um það atriði.
Én verði áskoruninni um staðfestingar-
frestunina ekki sinnt, er samt skorað á
stjórnina, »að rjúfa þing sem fyrst og
stofna til nýrra kosninga til þess að
þjóðin eigi kost á, að girða fyrir
það núþegar, að húnsætiann-
ari eins meðferð(!) af fulltrúum
sínum eptirleiðis«. Hvaða skyn-
samleg meining getur nú falizt í öðru
eins og þessu. Hvort sem stjórnin fer
eptir vilja þingsins eða á móti honum,
þá á hún að leysa upp þingið. Burt
með þingið, hverju sem tautar I Við vilj-
um girða fyrir, að við sætum annari eins
meðferð(l) af fulltrúunum eptirleiðis. Og
hver er þá þessi makalausa meðferð ? Hún
er sú, að fulltrúar þjóðarinnar hafa eptir
beztu sannfæringu, svo sem skylda þeirra
var, áskilið lnndinu einkarétt til hrað-
skeytasendinga innanlands. Ja, þvílík
meðferð! Að áskilja ekki heldur Mar-
conifélaginu slíkan rétt! Og hvernig á
svo að fara að girða fyrir slíka meðferð(I)
eptirleiðis? Með því að senda nýja rnenn
á þing, sem f stað þess að spyrja sann-
færingu sína til ráða eiga líklega að fara
á fund »ísafoldar«-Bjarnar og spyrja hann
hvað gera skuli. Þá þarf þjóðin ekki að
sæta slfkri meðferð(I) eptirleiðis.
Það er á þessu, sem það sést, hver er
meining frumkvöðlanna með áskorun þess-
ari. Mundu þeir ekki hugsa sem svo:
Við verðum fyrir hvern mun að fá nýjar
kosningar. Það er lífsspursmál fyrir okk-
ur. Við getum engu tapað við það, því
að við erum hvort sem er svo á rassin-
um, sem við getum verið, en hinsvegar
er ekki ómögulegt, að við kunnum að
geta uppskorið einhvern ávöxt af öilu því
ryki, sem við höfum dreift út síðan nýja
stjórnin settist á laggirnar og skeð getur,
að ýmsir fáráðlingar, tem ekki hafa haft
svo skýra sjón áður, hafi blindazt svo af
því, að þeir villist yfir í okkar hóp. En
einhverja ástæðu verðum við að færa fyr-
ir slíkri kröfu um þingrof. Bezt væri að
nota hraðskeytamálið, því að þar höfum
við bezt róið, enda fyrir mestu að vinna,
en þar er sá gallinn á, að það mál er
nú útkljáð og ekki unnt að koma í veg
fyrir það, nema ef fjárlögunum værisynj-
að staðfestingar, svo að fjárveitingín félli