Þjóðólfur - 20.10.1905, Blaðsíða 1

57, árg.
Reykjavík, föstudaginn 20, október 19 05.
Jt° 44.
Skór, stlgvél og legghlífar
er hverjum manni nauðsynlegt í haust-vætunum og vetrarbyljunum, en opt á
það ekki saman nema nafnið, — og því hefur nú verzlunin Edinborgr
leitað fyrir sér með því að kaupa skófatnað frá flestum helztu þjóðlönd-
um heimsins, svo nóg sé um að velja, enda hefir hún nú betri og meiri
birgðir af honum, en dæmi eru til á voru landi, og bráðlega er von á mesta
kynstri í viðbót, og þar á meðal alveg nýjar tegundir. — — Á vinnustofunni
er og allt af smíðaður nýr skófatnaður og gert við gamlan.
Hvar skyldi vera betra að gera kaup en í
E d i n b o r g?
Ættjarðarást.
Eptir U r s u s .
Hvað er ættjarðarást ?
Eg líki henni helzt við samvizkuna,
álit að hún sé eins og samvizkan, tilfinn-
ing, sem ósjálfrátt vaknar og gerir vart
við sig hjá öllum mönnum og geti eins
og samvizkan verið þrennslags: vond, góð
eða sterk og sofandi. Yms atvik geta
haft mikil áhrif á hana, þannig álít eg,
að fjarvera frá fósturjörðinni hafi mikil
áhrif í þá átt, að efla og glæða ættjarð-
arástina, en ekkert verki eins öflugt í þá
átt eins og ef einhver háski ógnar henni.
Með því að líta til sögunnar sést, að ætt-
jarðarást hefur aldrei gert eins öfluglega
vart við sig eins og á ófriðartímum sér-
staklega hjá smærri þjóðum, sem hafa
átt við ofurefli að etja.
Vond ættjarðarást er sem betur fer
sjaldgæf, en þó til. Eg tel vonda ætt-
jarðarást hjá þeim mönnum, sem í orðum
og athöfnum láta stjórnast af öðrum sterk-
ari hvötum eða tilfinningum en ættjarð-
arástinni t. d. eigingirni, öfundsýki eða
persónulegu hatri. Sem betur fer eru
slíkir menn sjaldgæfir, en eru þó því
miður til hjá þjóð vorri og eru okkar
mesta þjóðarplága og þjóðarskömm. Já,
ættjarðarástin er öllum meðfædd, en sof-
andi er hún hjá þeim, er hugsunarlítið
fylgja þeim er hrópa hæst og spara hvorki
lýgi eða annan ósóma til að villa mönn-
um sjónir. Að gera grein fyrir sterkri
og góðri ættjarðarást ætla eg ekki að
leggja út í, því henni hefur svo víða ver-
ið kröptuglega lýst.
Eg hef áður tekið það fram, að ófrið-
artfmar séu eitthvert öflugasta meðalið
til að vekja ættjarðarástina eða yfir höf-
uð sérhver voði, er ógnar ættjörðinni;
við höfum þannig dæmi þess úr sögunni,
að þá er flokkadrættir og yfir höfuð innan-
fands óvild eða sundrung hafi verið hin
megnasta hjá einhverri þjóð, þá hefur
utanaðkomandi voði sameinað allra hugi
og gert alla að bræðrum, sem knúðir af
ættjarðarástinni hafa gleymt öllum deilum
og starfað sem einn maður að því, að
vernda fósturjörð sína.
Yfir okkur vofir ekki nein styrjöld við
aðrar þjóðir, en okkur er samt búin hætta,
hætta, sem verst er að veita eptirtekt,
hætta, sem er nógu alvarleg til þess, að
ástæða er fyrir alla sanna Islendinga að
hugsa sig alvarlega um í stað þess, eins
og suraa hefur hent, að láta skeytingar-
lausa æsingaseggi leiða sig í gönur með
»slagorðum« ýmsum, sem láta vel í eyrum,
en eru f raun og veru hreinasta fjarstæða.
Við erum fáir og fátækir, en framgjarn-
ir, já, ef til vill ekki fátækari en marg-
ar aðrar þjóðir, en af því við erum svo
miklu strjálari en aðrar framfaraþjóðir,
þá verður okkur allt miklu dýrara; hjá
okkur þarf einstaklingurinn að leggja meir
1 sölurnar til þess að, við getum fylgst
með tímanum, en erfiðleikarnir hvorki
eiga, mega né geta hindrað okkur. Þjóð-
in er orðin svo »civiliseruð«, að hún get-
ur ekki látið heimsmenninguna fara fyrir
ofan garð og neðan hjá sér, hún verður
að tileinka sér hana; en til þess við get-
um það, er eitt skilyrði nauðsynlegt, skil-
yrði, sem við ættum að geta haft fyrir
hendi, en sem okkur samt sem áður vant-
ar, því það er að við vinnum saman.
»Enighed gör stærk« segir danska mál-
tækið, og það mun öllum Ijóst bæði af
sögu og reynd, hve mikill sannleikur felst
í því, en þá ætti líka öllum að vera jafn-
ljóst, hversu mikið þjóðarböl það er hjá
okkur, að hver höndin skuli vinna á móti
annari »einn rífa niður það sem annar
byggir«. Til þess að finna þeim orðum
mfnum stað, að þjóðin hafi náð því
þroskastigi, að hvorki eigi, megi eða sé
hægt að hindra hana frá, að tileinka sér
heimsmenninguna, skal eg benda dálítið
aptur í tímann. Við skulum fyrst athuga
einstaklinginn og sfðar heildina.
Þegar vér lítum á lifnaðarhætti ein-
staklingsins — sérstaklega bændanna —
fyrir 100 árum og berum það saman við
yfirstandandi tíma, þá sjáum vér hve mun-
urinn er feikilega mikill. — Sá bóndi,
sem tæki upp ioo ára gamlar venjur hvað
mataræði, húsakynni, kaupgjald o. fl.
snertir, mundi blátt áfram ekki fá nokk-
urt hjú, nei, kröfurnar hafa aukizt hjá
öllum stéttum stórkostlega, og að andi
tfmans því ekki hefur algerlega sprengt
okkur sem þjóð er af þvf, að framleiðsl-
an hefur vaxið og vex að sama skapi.
Það er því afarskaðleg kenning þeirra,
sem halda því fram, að vérgetum ekkert
og húkum alltaf á sömu hundaþúfunni,
því hún miðar að eins til að vekja van-
traust á sjálfum sér og þjóðinni í heild
og styður að því, að menn alveg leggi
»árar í bát« og helzt yfirgefi landið, enda
hafa þegar sumir blaðaskúmar okkar stutt
að útflutningi fólks úr landinu með því
að benda mönnum á, að flótti úr land-
inu hlyti að verða eðlileg afleiðing af
ýmsum framfarafyrirtækjum, sem efst eru
á blaði hjá þjóðinni.
Hvar er ættjarðarást þeirra manna ?
Hafa þeir sýnt hana í verkinu ? Er það
að vinna fyrir þjóð sína að stuðla að út-
flutningi úr landinu? Nú skat eg einnig
athuga heildina dálítið. Árið 1874 feng-
um við stjórnarbót. Stjórnarbót, sem var
svo frjálsleg, að hún hindraði okkur ekk-
ert að komast áfram. Stjórnin sat að
vfsu út í Kaupmannahöfn, en við gátum
óátalið yrkt landið, dregið fisk úr sjón-
um, hlaðið vegi, byggt brýr o. s. frv. o.
s. frv., en þrátt fyrir það eru ekki liðin
nema 7 ár, þegar menn eru farnir að
finna svo sárt til þess, að þessi stjórnar-
bót var ekki nægileg, að ný stjórnarbar-
átta var hafin.
Framfaraþráin var svo rík, að þjóðin
hafði það á meðvitundinni annaðhvort
sjálfrátt eða ósjálfrátt, að henni var það
ekki nóg, að hafa fengið stjórn, sem lít-
ið gerði, jafnvel þó hún lofaði henni að
brjótast áfram að mestu óhindruð — hún
fann að hún þurfti að fá öfluga, fram-
kvæmdarsama stjórn f landinu sjálfu, sem
gerði meira en horfa á framfaraviðleitn-
ina, sem þá eðlilega opt strandaði á sam-
takaleysi. Það þurfti að vera stjórn, sem
s t a r f a ð i fyrir þjóðina. — Slíkt stjórnar-
fyrirkomulag þurfti að fá til þess að hægt
væri við að una, því þá fyrst var hægt
að vonast eptir, að þjóðin gæti fullnægt
framfaraþrá sinni, eptir þeim möguleik,
sem efni hennar leyfðu.
Nú er þetta fyrirkomulag fengið. Við
höfum stjórn í landinu sjálfu. Stjórn sú
er að vísu ung enn, en þó nógu gömul
til þess að vera búin að sýna, að hún er
starfsöm, sterk og framkvæmdarsöm,
stjórn, sem uppfyllir þá drauma — þær
vonir — sem menn eflaust hafa gert sér
um hana, löngu áður en hún var til.
En »fátt er svo gott að gatli né fylgi«.
Óskir okkar hafa nú ræzt, hváð stjórnar-
fyrirkomulag og stjórn snertir. En til
þess að góð stjórn geti komið að notum,
þarf þjóðin að vinna með henni.
Þar sem okkur vegna strjátbyggðar,
verður allt svo dýrt, en gerum kröfur til
svo margs, þá er það skilyrði nauðsyn-
legt, að við vinnum saman — stjórn og
þjóð leggist á eitt. — Við skulum Iíta
til þess, hvað af því leiddi, ef á einhverju
heimili ynnu sumir að því af kappi, að
gera að engu það sem hinir ynnu. Eg
vil þá víkja að því aptur, að benda á þá
hættu, sem eg tel að vofi yfir þjóð vorri,
og sem eg tel, þegar hún er vandlega að-
gætt, ætti að gefa tilefni til að vekja
ættjarðarástina hjá hverjum góðum Is-
lending, því eg álít að innanlands óvild
geti ef til vill verið eins mikið þjóðarböl,
eins og dálítil áflog út á við. Styrjöld
kostar fólk og fé, en sameinar venjulega
hugi manna.
Innanlands óvild sundrar kröftunum og
sundurgreinir hugi manna. Eg veit að
vísu, að hverri stjórn á að segja rækilega
til syndanna, slfkt er nauðsynlegt og sjálf-
sagt, en það á ekki — og má ekki gera
það — nema þegar hún vinnur til
þ e s s, en þegar það gengur »eins vítt«
eins og hér á sér stað, að þegar stjórnin
snýr sér til hægri, þá fær hún stórskamm-
ir fyrir að hafa snúið sér til hægri, en
snúi hún sér til vinstri, þá er hún sví-
virt fyrir að hafa ekki heldur snúið sér
til hægri. Þegar útásetningarnar verða
svo öfgafullar og jöfnum höndum beitt
sannleika og lýgi, eða öllu heldur, nær
eingöngu lýgi, þá er engri stjórn unnt að
taka nokkurt tillit til þess.
Við að athuga ofsóknirnar, sem hér er
beitt gagnvart stjórn vorri, þá get eg ekki
komizt á aðra niðurstöðu, en þær séu
sprottnar eingöngu af samvizkuleysi ein-
hverra manna, sem svo hafa gengið grenj-
andi og ljúgandi og með þeim gauragangi
— og með því haldið mönnum frá því,
að sjá og kynnast sannleikanum — tekist
að mynda einkennilega stóran flokk —
eg segi einkennilega stóran — því mér
þætti hann vera það, þó hann væri ekki
nema 10—12 manns, en megnið af þeim
flokk munu vera fjörugir unglingar og ó-
stýrilátir, sem athugalaust hlaupa í flokk
þeirra, sem mest láta á sér bera, svo og
»hysteriskt« kvennfólk — en svo kemur
það sorglega við þetta allt saman, að 1
flokk þennan skuli einnig hafa villst nokkr-
ir góðir bændur og fleiri hugsandi menn;
en hvers er að vænta, þegar öðrum eins
ósköpum er beitt — þegar ósannindum
og öfgum er jafn ósleitilega beitt og
haldið að þeim, sem ekki hafa nægileg
tök á að kynna sér málavexti.
Jafnvel góðar hetjur geta fallið í stríði;
eins er það að jafnvel skynsamir menn
getalátið blindast af fortölum annara; en
sem betur fer, hefur þetta ekki fest djúp-
ar rætur, eins og eg benti á í pistlinum
um hinn smikla alvöruþunga«, svo eg get
ekki annað en alið þá von f brjósti, ad
þetta uppþot, sem stjórnféndur og frið-
varnarmenn hafa vakið í svipinn, verði
ekkert annað en bóla, sem brátt hjaðnar,
enda hljóta þeir, sem lesa blöð stjórn-
fénda, bráðlega að sjá hvað öll þeirra póli-
lík er rotin, því þau sannarlega bera vitni
um sig sjálf, og hefði eg því viljað koma
þeim inn á öll heimili landsins á meðan
að þjóðin væri að kynnast þeim vandlega,
því við að sjá það, sem þar er hrúgað
saman og hvernig það rekur sig hvað á
annað, hljóta alira augu að opnast.
Þegar eg hef komist svo langt, að fara
að leiða getur að, hverjir þeir samvizku-
lausu menn eru, sem hafa stofnað og við-
halda þessum flokk, þá hef eg komist al-
gerlega í vandræði, þvl eg álít það meiri
svívirðing en svo, að eg geti ætlað það
neinum Islending. Að minnsta kosti
mundi eg bera kinnroðu fyrir að ætla
nokkrum Islending þá þjóðarskömm.
Að ala innanlands ófrið, álít eg að
ekki geti stjórnast af öðru en annaðhvort
tilraun til að brjótast til valda, eða vilja
eyða landið.
Með því nú að mér er svo óljúft að
að vilja ætla nokkrum íslending, að hann