Þjóðólfur - 20.04.1906, Blaðsíða 1

58 árg.
Reykjavík, föstudaginn 20. apríl 1906.
M 18.
„Úr dularheimum“ ?
Svo nefnast (þó ekki me<!' spnrnarmerki!)
fimm æfmtíri, er Guðmundur nokkur Jóns-
son þikist hafa »rita(3 ósjálfrátt« og Björn
ritstjóri Jónsson hefur gefið út og ritað
eftirmála við.
Umiir einu af þessum æfiritírum standa
nöfn eins dansks ritsnillings, H. C. And-
ersens, og tveggja íslenskra, Jónasar Hall-
grímssonar og Snorra Sturlusonar, líklega
»rituð ósjálfrátts eins og æfintírið sjálft.
Er þar með greinilega gefið í skin, að
þessir snillingar hafi skotið æfintírinu í
brjóst Guðmtindi Jónssini, er hann ritaði,
þó að Ísafoldar-Björn segist að vísu ekki
vilja fullirða neitt um það í eftirmálanum.
Af því að nafn H. C. Andersens stend-
ur first undir æfintírinu, virðist mega ráða,
að honum sje eignað efni þess, enn Is-
lendingarnir, Jónas og Snorri, sem eru
ritaðir undii' samsíða, skör lægra enn
Andersen, eigi að eins íslenska búning-
inn, með öðrum orðurn, að Andersen
hafi frumsamið æfintírið, enn Jónas og
Snorri fslenskað það.
Lftum þá first á efnið. Er það nokk-
uð sviplíkt Andersen?
Æfintíri þetta er eða á að vera beisk
heimsádeila, napurt háð gegn þeim, sem
vilja ekki taka fegins hendi við hinum
níja fagnaðarboðskap, andakreddunni.
Þeir eru »þegnar« í ríki »Heimsku drotn-
ingar«. Þ^ir taka sig saman um að reina
borðdans til að ná sambandi við anda-
heiminn og Heimska drotning stendur
hjá og hjálpar til. Enn auðvitað »liftist
ekki matborð Heimskunnar«. Tilraunin
mistekst, og er gefið í skin, að það sje
Heimsku drotningu að kenna, eða vantrú
þegna hennar á þetta spáníja náðarmeð-
al, borðdansinn. Skáldið kallar til þeirra,
sem ekki trúa : »Þið eruð heimskingjar;
við hinir, sem trúum, hofum höndlað
viskusteininn!«
Er nú þetta líkt Andersen ? Að vísu
kemur oft fram heimsádeila í æfintírum
hans. F.nn hún er altaf brosmild, aldrei
beisk eða nöpur. Allur trúarofsi, alt of-
stæki við menn, sem eru á annari trú,
er mjög fjarri honum. Meinlaus góð-"
menska, bjartsfn mannúð, barnsleg hjarta-
gæska og umburðarlindi skín út úr hverri
línu, hverju orði hjá honum. Tökurn til
dæmis söguna um »Níju fötin keisarans«.
Það er heimsádeila, sem andakreddumenn
hefðu gott af að lesa. Andersen gerir
þar gis að auðtrúa mönnum, sem taka
alla vitleisu góða og gilda, og þeim sem
tala þvert um hug sjer af hjegómaskap
að eins til að tolla í tískunni. Enn hann
gerir það svo góðmótlega, að engttm get-
ur dott'ð í hug að reiðast. Og einkenni-
legt er, að hann iætur- saklaust barnið
fletta ofan af heimskunni, og svo endar
æfintírið með góðmótlegu brosi. Miklum
vonbrigðum hlítnr Andersen að hafa orð-
ið firir í öðru iíh, nukiö mótlæti og aö-
kast af óhlutvöndum öndum hefur hann
hlotið að þola, að hann skuli nú vera-
orðinn svona þveröfugur við það, sem
hann var áður í lifanda lífi, svona harð-
ur og óvæginn í dónium sínum um aðra.
Nei! Þetta efni er svo ó-andersenskt
sem hugsast getur.
Og þaí við bætist, að hugmindin um
»Heimsku drotningu« er bersínilega tekin
til láns hjá Hannesi_ Hafstein úr hinu al-
kunna Lofkvæði hans til Heimskunnar.
Hugmindasnauður má Andersen vera orð-
inn, ef þetta er eftir hann.
Enn er eitt. Á titilblaði æfintírisins er
sagt, að það sje ritað 19. mars T906, og
f upphafi þess sver skáldið og sárt við
leggur. að »sjáatburðrgerisk nú
(o: 19. mars 1906), es getrumþetta
æfintýr«. Þetta er ekki f sem bestu
sarnræmi við það, sem á eftir fer. ÖIl
lísingin á hinum itra aðbúnaði í ríki
Heimsku drotningar er með fornaldarblæ.
Atburðurinn, sem frá er sagt, gerist í
veisluskála Heimsku drotningar. Þar sit-
ur hún »í ö n d u g i« og skipar gestum
sínum á báða bekki »ok þó flestum á
enn æðra bekk«. Þar lætur hún
»skjót a upp skutlum fyri gesti
sína« til að matast við, þ. e. að segja:
menn matast við mörg smáborð, eins og
títt var í fornöld. Nú má að vísu segja,
að ímindunarafli æfintíraskáldsins sjeu
ekki settar þröngar skorður. Enn samt
eru æfintíraskáldin, eins og hver önnur
skáld, bundin við eitt lögmál, við lög-
mál listarinnar. Er líklegt, að Andersen
hefði gefið þeirri frásögtr, sem hjer erum
að ræða, annan eins forneskju-blæ, þar
sem þó beint er sagt, að atburöurinn ger-
ist 19. mars 1906? Andersen er þvert
á móti vanur að færa æfintíri sín í nú-
tíðarbúning, jafnvel þau, sem hann hugs-
ar sjer að gerist í forneskju. Svo er t.
d. í sögunni um eldfærin; þar fer her-
maðurinn á sjónleiki og ekur vagni sfn-
um í »Kongens Have« og kóngur og
drotning drekka tevatn að morgni dags
o. s. frv., o. s. frv. Og slíkt er ofureðli-
legt í æfintírum, sem eru ætluð börnum.
Frásögnin læsir sig betur í huga barns-
ins, verður öll ljós og lifandi, ef hún er
máluð með litum sem það kannast við,
ef sagt er frá því, sem ber firir augu
þess á bverjum degi. Nei 1 Aldrei hefði
Andersen klætt þetta efni í svo forn-
eskjulegan búning. Og svo kemur borð-
dansinn, þetta fóstur nútímans, eins og
skollinn úr sauðarleggnum inn í alla
forneskjuna ! I Merkilegt er og, að höf-
undurinn getur ekki einu sinni að sjer
gert að firna, þar sem hann minnist á
andaheiminn. Hann talar um »anda
manna dáinna ok þeira es Valliöll
byggja«!! Rjett eins og þeir, sem
Valhöll biggja, sjeu ekki dánir !
Það er þvf ljóst, hvar sem á efnið er
litið, að það getur ekld verið frá Ander-
sen runnið.
Lítum þá næst á málið, íslenska bún-
inginn, sem þeim Snorra og Jónasi er
eignaður.
Höfundurinn, hver sem hann nú er,
hefur bersínilega gert sjer far um að
rita fornt mál. Hann hefur ekki haft
vit á aðv sjá, hve illa slíkur forneskjubún-
ingur íer á æfintírj. Æfintíri eru ætluð
börnutn fremur öðrúm. Forneskjulegt orð-
færi er börnum óskiljaniegt og drepur al-
veg alt hið barnalega, sem einkennir
Meðal alls þess „sælgætis" sem fæst í
Verzi, EDlNBORGIReykjavík
má meðal annars nefna:
Cadbury’s Creara CHoeol. í kössum á 0,10, 0,25, 0,35 o. s. frv.
do. milJt Choeol. í plötum 0,50.
Kirsebær (kandiseruð 1,10
og allskonar ávexti ferska og í dósum o. m. fl.
Nóg til af hinum annáluðu
svínslærum »-
Einnig nýmjólkurostar bráðfeitir á o,7S, 0,85 og 1,00 svo
og thebrauð og kaffibraisð margskenar.
Sitron sodavatn og Mörk Carlsberg til að skola
matnum niður með, o. m. fl.
Þrátt fyrir hina miklu
aðsókn að vefnaðarvörubúðinni í Ingólfshvoli
er þar eigi nein rýrnun á hinu mikla vöruúrvali, því með hverju póstskipi
koma alltaf nýjar og fáséðar vörur. — Jafn margbreytt og stórt úrval af
Sjölum, kj öla- og
svuntutauum
er aJveg eins dæmi hér í Reykjavík. — Þar verður bezt að kaupa
Sumarsj ölin.
æfintírið. Þetta skildi Andersen. Enginn
ritar einfaldara, bnrnslegru daglegt mál
enn hann. Enn úr því að þetta æfintíri
sem hjer er um að ræða er eignað Snorra,
hefur höf. ekki þótt annað duga enn að
firna málið sem mest. Samt hefur honum
þótt varlegra að skrifa Jónas undir með
Snorra, því að þá má kenna Jónasi um,
ef einhver sletta úr níja málinu kinni að
finnast einhvers staðar f æfintírinu. Og
slíkar slettur koma firir þegar í upphafi
þess. Þar segir svo: »Nú skulu þér
menn heyra, fyrir ykkar góðar tilgorn-
ingar, þat es vér kölium æfintýr". Hjer
er þér rjett haft eftir venjn fornmálsins,
þegar um marga (fleiri en tvo) er að ræða.
Enn í ykkar felst tvöföld villa frá
sjónarmiði forntungunnar; first og frernst
er ykkar þar aldrei haft nema um tvo,
og þar næst ætti hjer að standa ykkrar,
þolf. fleirt. í kvennkini af eignarfornafn-
inu ykkarr. Enn frenutr er orðið
ú h á ð r f sömu merkingu og danska orð-
ið »uafhængig« mjögnítt, mun varlafinn-
ast í bókum fir enn á þessari ö!d ; nokkru
eldra er háður, »alhængig«, (kemur
firir í orðab. Björns Halldórssonar), enn
í fornurn ritum finst það hrergi, svo að
jeg viti. Þetta og því Ifkt mun þvl vera
Jónasi að kenna, og er ekki vert að fást
um það.
Hitt er miklu verra viðíangs, þar sem
höfundurinn gæt,ir ekki hófs í forneskj-
unni, og eignar þeim* Snorra og Jónasi
orðmindir, sem vóru orðnar úreltar á
dögum Snorra. Hjer getur Jónas ekki
borið blak af Snorra. Bæði Jón rektor
Þorkelsson og Konráð Gíslason hafa sann-
að það firir löngu, að Snorri hefur ekki
sagt es, heldur er (nút. af vera, eldra
vesa), enda er Snorri sjálfur órækastur
votturinn um það í Háttatali sínu. Þar
stendur þetta erindi (82.):
Slíkt er svá
siklingr á —
öld þess ann —
orðróm þann :
jarla er
austan ver,
skatna skýrstr,
Skúli dýrstr.
Hjer eru alstaðar aðalhendingar í hverj-
um vísufjórðungi, < þriðja fjórðungi e r:
ver. Nú hefur ver altaf verið frambor-
ið með r, og hlítur þá sá, sem þetta orti,
Snorri Sturluson, að hafa sagt er, enn
ekki es. Sama kemur fram, enn þá
ljósara, í 87. erindi. Það er svo:
Drífr handar hlekkr,
þar er hilmir drekkr;
mjök er brögnum bekkr
blfðskálar þekkr.
Leikr hilmis lier
hrein gullin ker —
segi ek allt sem er —
við orða sker.
Hjer gerir er aðalhending við þrjú
o r ð (her, ker, sker), sem öll hafa r, og
er þá Ijóst, að höf. hefur sagt er. I
æfintírinu hefur sá, sem það hefur sam-
%