Þjóðólfur - 25.05.1906, Side 2

Í>J ó Ð ó LFU R.
92
sjálfstæðis, þótt ekki væri gerð önnur
breyting á þessu en sú, að við Islend-
ingar kostuðum mælingarnar sjálfir, þótt
danskir menn mældu eða framkvæmdu
mælingarnar, að minnsta kosti svona fyrst
um sinn, það sem vandamest væri 'og
þangað til hinn nýi Björn Gunnlaugsson,
— sem höfundurinn talar um, — væri
»ef til vill« orðinnfærum, að taka að sér
forustu fyrir flokki íslenzkra mælinga-
uranna, NB. ef honum væri veitt fé til
þess, að beina þekkingu sinni í þá átt.
Mælingaskyldan hvíli á okkur, og oss
sæmi ekki að kasta þeirri skyldu yfir á
annara bak, o: Dana. Auk þess verði
öll vísindaleg rannsókn á náttúru landsins
miklu auðveldari, þegar góður uppdráttur
sé af þvl fenginn o. s. frv., o. s. frv.
Eins og flestum mun kunnugt, hafa
Danir haft og hafa enn, sem samþegnar
vorir, sama rétt og vér Islendingar til
allskonar fiskiveiða kringum strendur
landsins innan landhelgi, og þótt þeir
ekki, svo teljandi sé, hafi notað þennan
rétt sinn, þá ráku þeir, eins og allir vita,
nær að segja frá því landið gekk undir
konung Danaveldis urn 1388, og þar til
verzlunin var gefin frjáls við allar þjóðir
um 1855*), hina verstu einokunarverzlun
hér á landi með ýmsu móti ti.l stórtjóns
fyrir land og lýð, en til stórra hagsmuna
fyrir sjálfa sig. Eptir þann tíma og allt
fram á þeunan dag, hefur verzlunin að
miklu leyti verið í þeirra höndum, þann-
ig að verzlunararðurinn, mörg hundruð
þúsundir króna, hefur að miklu leyti lent
í höndum Dana, auk þess sem flest af
þeim skipum, sem fram undir þennan
tfma hafa siglt hingað með vörur og
nauðsynjar landsmanna, hafa verið dönsk
eign með dönskum mönnum, sem í raun
og veru hafa verið kostaðir af hinni ís-
lenzku þjóð, þótt þingið eða landsjóður
hafi ekki lagt fé þar til, að undanteknu
því, sem nú upp á síðkastið hefur greitt
verið til póstskipanna. En hvað hafa
svo Danir gert fyrir þessi sín eigin skip
hér við land? Harla lítið, eptir því að
dæma, er nefndur greinarhöfundur skýrir
frá. Óteljandi menn hafa farizt fyrir or-
sakir rangra og ónákvæmra uppdrátta,
segir hann. Þetta er líka satt. Mesti
fjöldi verzlunanskipa hafa strandað hér
við land, og sum farizt með áhöfn allri,
að eins fyrir þessar sakir. En hvað um
það. Verzlunararðurinn borgaði allt sam-
an. Skip kom í skips stað og maður í
manns stað. Það varð að sækja peninga-
virðið til íslands þrátt fyrir hættuna,
sjúga merginn án þess að brjóta beinið,
án þess að kosta nokkru til hér við land,
og það tókst. Kaupmennirnir, hinir svo
kölluðu »reiðarar« í Kaupmannahöfn,
urðu stórríkir af verzlunararðinum, en
mergurinn minnkaði að því skapi í ís-
lenzku þjóðinni. Skipaeign vor Islendinga
hefur verið sára lítil fram á síðasta ára-
tug 19. aldarinnar, og má ennþá lítill
heita, og þau fáu, sem til voru, fóru
sjaldnast langt frá landi, nema á sumrum
og vorum.
Með framanritað fyrir augum, verður
ekki svo erfitt að svara spurningunni:
»Hverjum hefur til þessa tíma staðið
næst og borið siðferðisleg og lagaleg
skylda til þesk að mæla að minnsta kosti
strendur þessa lands ?«
Vér þykjumst vita, að svarið muni verða
hjá flestum hið sama, það er: Dönum.
En þar sem þeir nú ekki enn hafa
gert þessa skyldu sína, þá látum þá gera
hana í friði. Oss sæmir ekki að hindra
þá með sjálfstæðismonti frá skylduverkum
*) Vér teljum allan þann tíma sem ein-
okun, þótt venjulega sé svo kallað tíma-
bilið frá því landið var selt á leigu um 1602
af Kristjáni konungi fjórða, og þar til það
var gefið laust við alla danska þegna frá
I. jan. 1788.
sínum. Því mega þeir ekki með þessu
bæta landinu upp nokkuð af því tjóni,
er þeir fyr og síðar hafa gert því? Vér
verðum aldrei minni menn fyrir það, að
taka það sem vér eigum hjá öðrum, né
fyrir það, að vér varðveitum vorn rétt í
hvívetna •, en það lætur oss nokkuð und-
arlega í eyrum, að heyra þennan sjálf-
stæðisgorgeir einmitt frá þeim manni,
sem á fyrirfarandi þingum hefur af alefli
sínu — þótt veikt hafi ef til vill verið —
barizt fyrir því, að ráðherra Islands yrði
búsettur í Kaupmannahöfn og 1 a u n a ð-
ur af dönsku fé, frá sama manninum,
sem árið 1901 vann að því með öðrum,
að selja útlendu félagi seðlaútgáfurétt ís-
lands á nokkurskonar leigu um 90 ára
tíma, til stórskaða og tjóns fyrir hina ís-
lenzku þjóð, saman borið við það, að
hún hefði notað þennan dýrmæta rétt
sinn sjálf á hyggilegan hátt, Ukt og aðr-
ar siðaðar þjóðir gera. (Niðurl. næst).
„Landstjóri“.
»Lögrétta« flytur í 23. tbl. sínu stutta
sögulega skýrslu um eldri stjórnarbaráttu
vora. Höf. greinarinnar kemst þar með-
al annars þannig að orði um landstjórann:
»Hugmyndinni(!) um að hafa hér
landstjóra eða ábyrgðarlausan umboðs-
mann konungs með innlendum ráðgjöf-
um, í líking við stjórnarfyrirkomulag í
ýmsum nýlendum Englendinga, virðist
fyrst hafa komið fram í grein einni í
Berlingsku tíðindum, sem eignuð hefur
verið Monrad biskup«.
Þetta er ekki rétt hermt. Monrad bisk-
up er ekki faðir »hugmyndar« þessarar.
Hún er miklu eldri. Jón forseti Sigurðs-
son hefur, að því er mér er kunnugt, orð-
ið fyrstur til að hreyfa henni í hinni á-
gætu »Hugvekju til Islendinga« í 8. ári
Nýrra Félagsrita 1848. Á 17. bls. farast
honum þannig orð:
»Ef menn vildu haga þessu [þ. e.
landstjórninni] svo, að í stjórnarráðinu
væri ávallt fjórir: einn landstjóri eða
jarl og þrfr meðstjórnendur, en einn af
þessum þremur væri til skiptis í Kaup-
mannahöfn sem forstöðumaður hinnar
íslenzku skrifstofu, sýnist sem það mætti
allvel fara........þeir ætti . ... og
yfirhöfuð að tala [að] hafa ábyrgð stjórn-
arinnar á hendi fyrir þjóðinni«.
Þótt auðsætt sé, að J. S. hefur ekki
hugsað sér ábyrgð landstjórans og með-
stjórnenda hans eins farið, kynni einhver
að koma með þá viðbáru, að hann hafi
ekki hugsað sér landstjórann ábyrgðarlaus-
an oghnekkti því mótmælum mínum. En
nú ber svo vel 1 veiðar, að eg hef með
höndum bréf frá J. S. um stjórnmál vor
til eins þjóðþingmanns 1 Kaupmannahöfn
dags. 4. nóv. 1870. Leyfi eg mér að
tilgreina orð J. S. á dönsku, svo að ekki
verði sagt, að þau hafi skekkst hjá mér
í þýðingunni. Þau hljóða svo:
»Den ene praktisk mulige Bestyrelses-
maade under de nuværende Forhold sy-
nes mig at maatte være den, sem jeg
allerede foreslog 1848 og D—d (Monrad)
nu i Sommer har slaaet paa, at Kongen
udnævnte en Mand (kun ansvarlig for
Kongen) til at staa i Spidsen for Landets
Bestyrelse, og at denne Mand dannede
en ansvarlig Regjering i Landet selv, under
de almindelige constitutionelle Former, og
Ansvar ligeoverfor Althinget, derved vilde
den hele Bestyrelse ordne sig saa godt
som af sig selv«.
Af þessu er bírt, að J. S. er réttnefnd-
ur faðir landstjóra hugsjónarinnar, eins
og flestra annara landsmála- og stjórnmála
skoðana vorra, er stjórnmálamenn vorir
hafa lifað á til þessa. Hitt er annað
mál, hvort slík stjórnarskipun með land-
stjóra, er b'æri að eins ábyrgð gagnvart
konungi, væri til frambúðar nokkru á-
byggilegri en fyrirkomulag það, sem við
eigum nú við að búa, að eg ekki nefni
aukinn kostnað, er hún hlyti að hafa 1
för með sér.
En við íslendingar eigum svo fátt
manna með þroskaða skoðun á stjórn-
málum, að við megum ekki við því, að
stjórnspekingar okkar eða blaðamenn
eigni útlendingum þær pólitisku hugsjón-
ir, sem mætustu menn okkar hafa alið í
brjósti sér. Fyrir þvl hef eg talið mér
skylt að andmæla hinum háttvirta höfundi
1 »Lögréttu«. Ýmislegar smærri skekkj-
ur eða ónákvæmni í grein hans mætti
enn til nefna, en eg læt hér staðar num-
ið að þessu sinni.
Þorleifur H. Bjarnason.
„Kreyr“
og Rælttunarsjóður íslandw.
Þótt leiðinlegt sé að eiga orðastað við
þá, er eigi skilja það sem þeir fara með,
eða rita um, til að selja alþýðu, þá er eg
þó neyddur til að bera fram yarnir, ef
einhver af lesendum „Freys" skyldi vera
svo grunnhygginn, að taka mark á þeirri
lokleysu, er blaðið setur fram í svari sínu
móti grein minni um »Frey« og Ræktunar-
sjóðinn.
Aðalkjarninn í svarinu er það, að al-
þingi hafi gert sig sekt í ósæmilegum
„hrossakaupum", að þvl er frumvörpin
um þjóðjarðasölu og Ræktunarsjóðinn
snertir, og að eg hafi „flett ofan af hrossa-
kaupunum, sem aldrei hafa fyr komið
opinberlega fram, og eflaust hafi átt að
geymast og gleymast að tjaldbaki".
í fyrsta lagi eru það ósannindi, að leynt
hafi verið farið með málið, eða þingið
spilað bak við tjöldin. Bæði í nefndar-
álitum og umræðum kemur það ljóslega
fram. Meðal annars segir 2. þ.m. G.-K.
(V.G.)þegarRæktunarsjóðurinn var til um-
ræðu í sameinuðu þingi: „Það er vitan-
legt, að þetta frumvarp stóð 1 sambandi
við frumv. um þjóðjarðasöluna. Það var
einnig vitanlegt í N.d. og tekið fram í
nefndarálitinu, að sumir greiddu atkv.
með frv. að eins af því, að N.d. tæki til-
lit til þess, en N.d. hafði aðra aðferð,
hún afgreiddi þjóðjarðasöluna fyrst, en
geymdi þetta frumv. En frumv. (þjóð-
jarðasölufrumv.) hefði verið fellt í E.d.,
ef hún hefði vitað þetta" (Alþt. d. 1799).
Og þ.m. Borgf. (Þ. B.) segir í sama sinni:
„Eg vissi, að þjóðjarðasalan var því að
eins samþykkt í E.d., að það ákvæði
deildarinnar fengi að standa, að meiri
partur vaxtanna gengi til landsjóðs; þess-
vegna mælti eg með því um daginn, að
það yrðu 3% og rnæli með því enn".
(Alþt. d. 1807).
Önnur fjarstæðan er sú, að hér hafi ver-
ið um „hrossakaup" að ræða, enda myndi
enginn leyfa sér að segja slíkt, er þekkti
hvað meint er roeð þessu orði. Afstaða
E.d. 1 þessu máli er mjög skiljanleg. Hún
vill, að eins og afgjöld þjóðjarðanna
ganga i landsjóð, og undir umráð þings-
ins, eins sé með vexti af andvirði hinna
seldu þjóðjarða. Meiri hluti E.d. hélt
þessu svo fast fram, eins og sést á um-
ræðunum, að annaðhvort varð N.d. að
slaka til eða láta frumv. falla. Þetta á
því ekkert skylt við það, sem kallað er
„hrossakaup", og ekkert ósæmilegt við
það, sem þyrfti að vera hulið.
Þá segir „Freyr", að ef þjóðjarðasölu-
frv. hefði fallið, þá sé „llklegra að salan
hefði aukizt". Þetta er svo stórt gat, að
öll axarsköpt „Freys" rúmast í því. Eg
hef haldið, að allir, sem um landsmál rita,
mundu vita að þjóðjarðir mætti eigi selja
án lagaheimildar, og þar sem um ekkert
fé er að ræða, þar séu heldur engir vextir
greiddir. En af þ'eSSu Ieíðir, að það vár
rétt, sem eg sagði, að vaxtagreiðsla Rækt-
unarsjóðsins hefði „alls enga þýðingu", ef
þjóðjarðasölufrumv. hefði fallið. Þetta
mundu og hinir heiðruðu útg. »Freys« hafa
skilið sjálfir, ef þeir hefðu lagt á sig þá
miklu áreynslu að hugsa um málið áO-
ur en þeir skrifuðu um það.
Ennfremur segir »Freyr«, að eg gefi þeim
af útgefendum hans, sem eru ráðanautar
Búnaðarfél. Isl., „bending um að varast að
styggja eða ráðast á formann félagsins —
húsbónda sinn". — Þetta er alt tilbúning-
ur. Eg hef hvorki sagt né hugsað nokk-
uð í þá átt. Enda lætegmigengu skipta,
hvaða kurteisi eða ókurteisi þeir sýna for-
manni sínum, og hvaða „skoðanafrelsi"
hann sýnir þeim á móti. En eg sagði
og s e g i það enn, að það sé »einkenni-
legt«, að þeir af útg., sem eru starfsmenn
Búnaðarfél. ísl., þess félags, er frá því
fyrsta befur starfað fyrir Ræktunarsjóðinn,
og sem nú hafa látið blað sitt flytja dóm
um þá breytingu, sem gerð var á lögum
sjóðsins, skuli eigi fylgjast svo vel með
málinu, að þeir hafi lesið ræður formanns
Búnaðarfél. ísl. (þm. Borgf.), þegar Rækt-
unarsjóðurinn kom aftur til Nd. og síðan
í sameinað þing. Form. fél. gerir þar
fullnægjandi glögga grein fyrir því, hvers-
vegna hann var knúður til að fylgja því,
að Ræktunarsjóðurinn greiddi landsjóði
vexti. Enginn, sem þær ræður les, mun
brígsla form. Búnaðarfél. Isl. um »óhæfi-
legt ósjálfstæði og fljótfærni« í því máli.
Hermann Jónasson.
Aths. Þess skal getið, að útgefendur
»Freys« hafa ekki viljað birta al-
menningi þessa örstuttu leiðrétt-
ingu á axársköptum þeirra. Höf.
Lárus H. BJarnason
sýslumaður hefur nú fengið styrk þann,
er síðasta þing veitti til »lögfræðings til
þess að búa sig undir að verða kennari
við lagaskólann«, að upphæð 2500 kr.
hvort árið 1906 og 1907. Auk hans
sótti að eins Magnús Jónsson cand. jur.
f Kaupm.höfn. Styrkurinn veittur frá 1.
júlí þ. á., og þá gert ráð fyrir að laga-
skólinn verði kominn á laggirnar fyrir 1.
júlf 1908.
Guðm Eggerz cand. jur., yfirréttar-
málfærslumaður, verður settur sýslumaður
í Snæfellsness- og Hnappadalssýslu með-
an Lárus sýslumaður er að búa sig und-
ir hið nýja embætti sitt.
Jón Sveinbjörnssen
cand. jur., aðstoðarmaður í stjórnarráð-
inu fór með „Ceres" í gærkveldi alfarinn
með konu og börn til Kaupmannahafnar.
I stað hans er Karl Einarsson cand. jur.
settur aðstoðarmaður á 3. skrifstofu stjórn-
arráðsins.
Arnór Árnason
málmhreinsari frá Chicago, er hingað
kom næstl. haust, og hafði í hyggju að
setjast að hér í bænum til fulls, fór héð-
an í gær með „Ceres". Félag það, sem
hann hafði unnið hjá í Chicago vildi endi-
lega fá hann aptur. Hr. Arnór ráðgerir
samt að koma hingað aptur innan skamms
ef til vill að ári og setjast hér að, eink-
um ef góðar horfur verða á því, að nám-
urnar í Eskihlíðarmýrinni svari kostnaði.
Mun stjórn félagsins „Málms“ hafa í hyggju
að fá hann hingað aptur, þá er vissa er
fengin fyrir, að eitthvað verði úr námu-
greptri hér. En með því að enn er óvíst,
hvenær byrjað verður á borunartilraunum
og rannsóknum — gengur illa að komast
að samningum um það, — gat hr. Arnór
ekki beðið eptir því. Hann er nijög vel
að sér í sinni mennt, ötull og áhugasamur
og hefur kynnt sig hér mjög vel. Það
var því mjög leitt, að hann varð nú að
HVerfa a'ptúr vestur Um haf, eij vonaUdi