Þjóðólfur - 23.08.1907, Blaðsíða 2

138
ÞJÓÐÓLFUR.
hverja kennara sem menn hafa, þá hafa
þessir kennarar flestir eflaust einhver trúar
brögð, og nokkrir, ef til vill, engin, eða
verða trúlausir, sem svo er kallað. Ef nú
gert er ráð fyrir einhverjum trúarbrögðum
hjá flestum alþýðukennurum, segjum t. d.
katólskum, adventista, Mormóna, Muhameds^
Budda, Brama o. s. frv.; mun þá vera
minni ástæða ttl að óttast trúarleg áhrif
slikra kennara, en evangelisk trúaðra frjáls
lyndra presta? Nei. Eða setjum svo, að
kennarar væru trúlausir; mundu þá ekkj
peir hafa nein áhrif í trúleysisáttina ? Eða
mundi pað betra lýð og landi, að trúleysis'
andinn næddi yfir og um uppvaxandi kyn-
slóðina frá kennarastólnum, en andi kristi-
legra trúarbragða frá vel menntuðum mönn-
um? Nei og aptur nei. Sannleikurinn er
og verður sá, að hvort sem kennarar hafa
nokkra trú eða enga, þá hafa þeir áhrif
beint eða óbeint á stefnu þeirrar trúar eða
þess trúleysis, sem þeir sjálfir ganga með,
og því viðsjárverðari eru og verða þessi
áhrif, sem mennirnir eru eða verða lakar
menntaðir, þ. e. a. s. ef trúarbrögð þeirra
eru varhugaverð. Læt eg svo úttalað um
þessa grein, og vísa að öðru leyti til ástæðna
minna í áðurnefndu Fjallkonublaði.
En þá kemur 4. atriðið, um niðurskipan1
sveitalýðs í kennslufylki. Blasir þá fyrst
við allmikil fjölgun prestanna utan kaupstaða
og sjóþorpa. Eins og stendur, og lfklega
lengi enn, mun landslýður utan kaupstaða
og sjóþorpa ekki fara fram úr 60 þúsundum;
og sé nú einn prestkennari settur á hver
300 þessa mannfjölda, þá verða söfnuðimir
og prestkennarar þar 200. Eptir því þyrfti
að fjölga prestum frá því, sem nú er, h. u. b.
65, því nú eru prestaköll talin alls hér á
landi 142. En með þessari fjölgun presta
til sameinaðs prests- og kennarastarfs má
aptur fœkka um alla sveitakennara, sem
þegar nú munu vera um 300 eða meira, og
taka nú þegar upp um 57,000 kr. í kanp. í
söfnuði hverjum eða kalli, sem eg vil kalla
kennslufylki, virðist mér hæfilegust fólkstala
300 alls handa einum manni til prestsþjón-
ustu og lýðfræðslu. Eg hef áætlað, eptir
þeirri reynd, sem eg hef haft, að hver 300
manns hafi að jafnaði 25—30 unglinga á
aldrinum frá 12—20 ára og tel það hæfilega
nemendatölu handa einum manni, sem vel
á að geta kennt og jafnhliða staðið vel í
prestsstöðu. Eg hef eigi tíma né tækifæri
til að reikna allt þetta nákvæmlega út, en
er sannfærður um, að f ekkert er of frekt
farið. Að eg legg til, að hvert kennslufylki
sé einnig hreppsfélag fyrir sig, er af því,
að eg þekki dæmi þess, og tel eínnig eðli-
legt, að meiri og betri ánægja og eining sé
um hvað eina, sem eitt hreppsfélag hefur
út af fyrir sig, heldur en um það, sem
fleiri slík félög eiga að vera um, ef til vill
að ýmsu leyti ólík félög með ólíkum ástæð-
um. Og yfir höfuð held eg því fram, að
þeir, sem saman eiga að vera um eitthvað
mikilvægt, eins og t. d. prestkennara og
lýðfræðslumál, þeir eigi og purfi að vera
saman út af fyrir sig, einnig um sem flest
annað, og þá eigi sízt um fjármálin, sem
hér koma mikið til greina. (Niðurl. næst).
„Fátt er of vandlega hugað“.
Eitthvert athugaverðasta frumvarp, er
nýlega hefur komið fyrir þing vort, er
læknaskipunarfrumvarpið. Þar er ekki
einungis farið fram á að leggja nýjar
byrðar á landssjóð — eptirlaun 23 læknis-
embætta — heldur einnig að gera öll
læknisverk miklu dýrari en verið hefur
fyrir þá, sem úrskurðaðir verða efna-
menn, líklega helzt af læknunum sjálfum>
því að hvernig ætti annars að greina
milli efnaðra og fátækra? Það cr óhætt
að segja, að mörgum alþýðumönnnm
blöskra þessar kröfur læknastéttarinnar
eða höfðingja hennar, og þykir þær
keyra fram úr öllu hófi. Læknastaðan
er þó sumstaðar hér á landi mjög arð-
söm staða, eins og nú er ástatt, og ekk-
ert læknisembætti er eins illa launað og
sum önnur embætti, sem skólagengnir
menn verða að sætta sig við. Hins veg-
ar er víða vor á meðal leitun á þeim
mönnum, er heitið geti meir en bjarg-
álna, eða hafi nokkuð afgangs nauðsyn-
legum útgjöldum til fæðis og skýlis; að
minnsta kosti er því svo háttað 1 ýmsum
útkjálkasveitum, að þar eru þeir, sem kall-
aðir eru efnamenn, að eins vel sjálfbjarga.
Nú virðist það eiga að vera aðaltilgang-
ur frumvarpsins, að útvega lækna í þau
héruð, sem enginn vill nú sækja um, en
það eru helzt útkjálkahéruð, og geta þau
að vísu orðið aðgengilegri en nú með því
að veita öllum héraðslæknum jöfn laun
og eptirlaunarétt, en hitt væri til lítilla
bóta, að gefa læknum þar heimild til að
rýja eptir geðþekkni sinni þá fáu menn,
sem sköruðu fram úr öðrum að framtaks-
semi, reglusemi og áræði, og væru eigi
þrælbundnir fjötrum örbirgðarinnar. Slíkir
heimilisfeður hafa áður ærin gjöld til
lands og sveitar, og eiga nú flestir svo í
vök að verjast, er kaup verkafólks er
alltaf að hækka, að þar er ekki feitan
gölt að flá, en um verkamennina er það
að segja, að þeir græða margir ekki að
því skapi, sem kaup þeirra hækkar, og
séu þeir fátækir þrátt fyrir allt, geta
þeir ekki heldur talizt til þeirra, sem eiga
að fylla pyngju læknanna með þreföldu
gjaldi. Eigi sanngirni og réttlæti að ráða
í viðskiptum lækna og alþýðu, verður
læknum því ekki mikill tekjuauki 1 hækk-
aðri borgun fyrir læknishjálp í ýmsum
þeim sveitum, þar sem helzt má búast
við læknaskorti, en hinsvegar kynni þetta
að auka til muna tekjur kaupstaðarlækna,
sem er hreinn óþarfi, því að slík embætti
hafa jafnan gengið út — færri feng-
ið en vildu — og munu enn þykja
útgengileg, jafnvel Reykvíkingum þessara
tíma, sem fæstir virðast geta fellt sig við
að vera læknar í sveit. Það mun varla
reynast vel ráðið að gera lækna að nokk-
urskonar smá-guðum, sem ætlað sé að
líkna fátækum á kostnað hinna, sem þeir
kunna að kalla ríka, og getur slíkt fyrir-
komulag orðið hættulegt vopn í höndum
ráðríkra manna, til að gera menn sér
háða og hepta sjálfstæði þeirra á ýmsan
hátt. Mannúðarskyldu við fátæklinga
hafa fleiri en læknar, en henni gegnir
hver eptir því sem hann er skapi farinn,
og er ekki hægt að setja um sllkt neinar
lagareglur.
Það er næsta merkilegt, að svona
frnmvarp skuli koma fram á þessum tíma,
þá er útgjöld landsmanna fara sívaxandi,
og fyrirsjáanlegar eru nýjar álögur til
landsþarfa á hvern þann, sem er að
nokkru nýtur. En vera kann að það fái
betri byr en ella myndí sökum sambands-
málsins, er virðist hafa gagntekið svo
hugi manna, að smærri málum sé lltill
gaumur gefinu, að minnsta kosti hefur
lítið verið hreyft við þvl á mörgum þing-
málafundum. Þingmenn mega þó búast
við, að alþýða vakni við vondan draum,
ef búið er að snúa slík höpt að fótum
henni fyr en hana varir.
Alpýðuvinur.
Alþingi.
VI.
Lög frá alþingi:
1. Um löggilding verzlunarstaðar að
Bakkabót við Arnarfjörð.
2. Um breyting á lögum 10. febr. 1888
um Söfnunarsjóð íslands 20. gr. a.:
(»og sömuleiðis það, sem, að því búnu,
kynni að vera umfram 4% af höfuð-
stólnum* falli burt).
3. Um breyting á lögum 27. sept. 1901
um fiskiveiðar hlutafélaga í tandlielgi
við ístand. (Staðfest 31. f. m., sjá
35. blað).
4. Um ákvörðun tímans. (Hvarvetna á
Islandi skal telja eyktir eptir meðal-
sóltíma á 15. lengdarstigi fyrir vestan
Greenwich).
5. Um breyting á lögum 8. okt. 1883 um
bœjarstjórn í ísafjarðarkaupstað.
6. Um vernd ritsima og talsima neðan-
sjávar.
7. Um breytingá lögum um manntal íRvík
13. sept. 1901. (Manntalið skal fara
fram 20.—30. nóv. ár hvert).
8. Um löggilding verzlunarstaðar að
Kirkjuvogi í Hafnahreppi í Gull-
bringusýslu.
9. Um framlenging á gildi laga um hœkk-
un á aðflutningsgjaldi frá 29. júlí 1905
og skipan millipinganefndar. (Stað-
fest 31. f. m., sjá 35. blað).
10. Um breyting á tögum 13. apríl 189ú
um útflutningsgjald. (Staðfest 31. f.
m., sjá 35. blað).
11. Um forstjórn landsímanna.
1. gr. Skipa skal forstjóra fyrir síma-
málefni landsins; hann stendur beint und-
ir stjórnarráðinu. Ráðherrann ákveður
starfsvið hans. Hann hefur í árslaun
3500 kr. Konungur veiti það embætti.
Verði embætti þetta veitt þeim manni,
sem nú hefur forstjórn landsímanna á
hendi, veitist honum persónuleg launa-
viðbót 1500 kr. á ári. — 2. gr. Til
aðstoðar á aðalskrifstofu landssímans veit-
ast 3000 kr. á ári. Tölu starfsmanna við
landssíma ákveður stjórnarráðið. Laun
þeirra eru ákveðin með fjárlögum.
12. Um gjafsóknir m. m.
1. gr. Stjórnarráðið veitir gjafsókn
bæði fyrir undirrétti og yfirrétti.
2. gr. Gjafsókn má veita kirkjum,
sjúkrahúsum og stofnunum, sem ætlaðar
eru fátækum til framfærslu, og ennfremur
snauðum mönnum, sem fátækravottorð
hafa frá hlutaðeigandi sveitarstjórn og
sóknarpresti.
3. gr. Þá er beiðst er gjafsóknar,
kemur málstaður beiðanda til álita.
4. gr. Gjafsókn nær eigi einungis til
aðalmálsins, heldur og til vitnaleiðslu og
annara dómstarfa, er af því leiða.
5. gr. Kostnaður af gjafsóknarmálum
sem eptir fullnaðardómi á að greiða af
almannafé, lúkist úr landsjóði.
6. gr. Stjórnarráðið má og veita öðr-
um en þeim, sem taldir eru í 2. gr., gjaf-
sókn að því er snertir borgun til setu-
dómara fyrir störf hans og ferðakostnað.
Slíka gjafsókn má því að eins veita, að
gjafsóknarbeiðandi færi fram líkur fyrir
því, að málstaður hans sé góður, að mál-
efni það, er deilt er um, sé áríðandi fyrir
hann, og að ekki verði eða hafi orðið
hjá því komizt að fá setudómara skipað-
an, ef málið skyldi fram ganga.
Að öðru leyti fer um gjafsókn þá, er
um ræðir í þessari grein, eins og urn al-
menna gjafsókn samkvæmt 1. gr. til 5. gr.
þessara laga.
7. gr. Lög 12. júlí 1878 um gjafsókn-
ir og tilskipun 27. septbr. 1799 um tak-
mörk prentfrelsisins, 10. gr. 1. og 2. lið-
ur og 11. gr., eru úr gildi numin.
13. Um breyting á lögum 4. marz 190í
um stofnun lagaskóla.
1. gr. 2. gr. laganna orðist þannig:
Við skóla þennan skulu vera tveir fastir
kennarar, skipaðir af konungi. Annar er
jafnframt forstöðumaður skólans og hefur
að launum 4000 kr. á ári. Hinn hefur
að launum 2800 kr.
2. gr. Aptan við 3. gr. laganna bætist:
Og skal þar, auk hins venjulega prófs yfir
nemendum skólans, skipa fyrir um auka-
próf fyrir fsllnuma frá Kaupmannahafnar-
háskóla, sem öðlast vilja rétt til embætta
hér á landi.
3. gr. Þegar lög þessi eru staðfest,
skal færa breytingar þær, sem með þeim
eru gerðar, inn í texta laganna frá 4.
marz 1904, og getur konungur þá gefið
lögin, þannig breytt, út sem lög um stofn-
un lagaskóla á íslandi.
14. Um löggilding verzlunarstaðar að Bœ
á Höfðaströnd.
Felld frumvörp.
I fyrra dag slátraði neðri deild tveim-
ur frumvörpum: um sölu einstakra þjóð-
jarða (Árbakka í Húnavatnssýslu, Kornsár
í Vatnsdal og Hólms í Seltjarnarneshreppi)
og frv. um lögreglumannsaðstoðarsýslan
í Reykjavík, er fellt var eingöngu vegna
þess, að það mundi ekki verða bænum
til léttis (mann þann átti að launa með
1400 kr. úr landsjóði) heldur bæjarfóget-
ann, sem í ráði er að losa við mikinn
hluta starts síns og fá þau í hendur sér-
stökum bæjarstjóra með 4500 kr. laun-
um úr bæjarsjóði og 1500 kr. í skrifstofu-
fé, og er það eptir tillögu bæjarstjórnar,
að bæjarbúum fornspurðum, en ekki nærri
því komandi í neðri deild, að lækka þaui
laun að neinu leyti.
Sighvatur Borgfirðingur.
Það er allskrítið, að vér fslendingar skul'-
um eiga — tvo Borgfirðinga (með því viður-
nefni), sem báðir eru nytsamastir og nafn-
kenndastir alþýðufræðimenn hér á landi,
enda eiga þeir sammerkt með fleira. Báðir
eru þeir og hafa verið fátækir menn, enda
látið fræðimannaköllun sína sitja í fyrirrúmi
fyrir ytri hagnaði, eins og þeim var framast
unnt; hvorugur hefur starfað fyrir kaup eða
laun með pennanum né beiðst styrktar (það
eg veit) af landsfé. Annar er kominn á ní-
ræðisaldur, en hinn, Sighvatur, er á sjötugs-
aldri. Fróðleiksmenn og fræðasafnarar eru
þeir framar öllum núlifandi löndum vorum^
og afkastamenn miklir mega báðir heita.
Hvorugur hafði verið til mennta settur, og
eru því báðir enn lifandi dæmi þess, hvað
lengi lifir í hinum fornu mennta- og fræði-
kolum þessa sagnfræga lands, — báðir lif-
andi dæmi þess, hvað hin gamla heimilis>
menntun hefur orkað, þar sem sjálfsmennt-
unareljan bættist við. Eitt skilur þessa báða
heiðursmenn. Sighvatur Grímsson er ein-
stæðingur, er engan efnaðan ættingja á að,
en Jón Borgfirðingur er faðir háttsettra
og mikils metinna barna. Þarf því eigi land-
stjórnin honum að leggja fé til Iífsuppeldis
úr þessu, en fyrir 20—30 árum þurfti hann
bæði fjárstyrks við og viðurkenningar, en
hlaut hvorugt. Lukkan, eða hvað það heitir,
er keipakind, og mjög eru henni mislagðar
hendur; og ef hún þykist hafa farið fullvel
við Jón B., þá hefur hún verið neyðarleg
nápína við Sighvat B., því hann hefur unnið
bókstaflega fyrir gíg.
Víst er um það, að fleiri berast beiðsl-
urnar til þings vors um bitlingana, en þeim
verði öllum sinnt, en raunalegt mundi þeim
sem til þekkja það finnast, ef Sighvatur
Grímsson fengi enga ásjá hjá þinginu, ef
hann bæði um úrlausn. Nýlega ritaði hann
þeim, sem þetta skrifar, og segir svo: „Enn
hef eg ýmislegt fast í huga að skrifa, en eg
hef svo lítinn tíma frá því sem eg er knúður
til að basla fyrir ltfinu. Mætti eg vera
áhyggjulítill um magann, með ofur einfalda
þörf hans, þá mundi enn fleira eptir mig
liggja, og verð eg þó að segja, að eg hef
unnið miklu meira en nokkur líkindi eru
til af mér í minni stöðu, enda er eg orðinn
ófær til allrar erfiðisvinnu. — Að presta-
æfum mtnum hef eg unnið t 36 ár, og eru
þær nú orðnar 17 bindi (meir en 1100 arkir).
f 4'fsmjög þétt ritaðar, auk allra ættatölubóka,
svo og alls annars, sem mér dettur ekki í
hug að telja upp, þýðingar úr dönsku, af-
skriptir o. fl., sem enginn veit um sumt, fyr
en eptir minn dag. En það hlægir mig, að>
sá tími kemur, þótt seinna verði, að hreint
óhjákvæmilegt verður, að leggja sumt af
ritum mtnum til grundvallar, þegar sagn-
íræðingar seinni ttma fara að fjalla um sögu
vorra tíma, og ekki kæmi mér á óvart, þótt
einhverjum yrði þá að orði, að illa og ómak-
lega hefði mér verið launað, meðan eg
lifði".
Enn fleirum átakanlegum orðum fer hann.
um hin staklega bágu kjör sín, og satt að
segja, mundi mörgum verða að spyrja:
Hvaða smábitlingum ætti þlngið að gegna,
ef það lætur slíkan mann synjandi frá sér
fara.
Að eyða fleiri orðum um þetta, álít eg til
lítils koma: orð Sighvats eru nóg, enda
hygg eg að varla geti frómlyndari mann
eða ráðsettari.
Malth. Jochumsson.