Þjóðólfur - 11.10.1907, Side 1

4
59. árg.
Reykjavík, föstudaginn 11. október 190 7
M 44.
er
Það er ávallt verið að klifa á því i sum-
um blöðum, hversu illa og óskynsamlega
1 a n d i n u sé stjórnað, hversu landstjórn-
in sé óhagsýn, eyðslusöm og hlutdræg, að
landið sé komið eða sé að komast í al-
ger fjárþrot og verði þá og þegar gjald-
þrota, landsbúið þrotabú o. s. frv. Vitan-
lega eru þetta ýkjur, þótt ekki verði því
neitað, að fjárhagur landsins sé ekki sem
glæsilegastur, en stjórninni verður ekki
eingöngu um það kennt. Það hefui ekki
orðið komizt hjá því, að leggja í mikinn
og margvíslegan kostnað á síðustu tímum,
og hefði stjórnin látið undir höfuð leggj-
ast ýmsar nauðsynlegar framkvæmdir og
haldið sem fastast utan um pyngju land-
sjóðs, þá hefði hún eflaust einnig fengið
skammir, og að mörgu leyti þá með
réttu. Hins vegar kemur blöðum þeim,
sem ávallt eru að knésetja landstjórnina
fyrir flestar eða allar gerðir hennar, aldrei
til hugar að finna nokkurn skapaðan hlut
að því, hvernig höfuðstað Iandsins —
Reykjavíkurbæ — er stjórnað, nema ef
vera skyldi í hæsta lagi einhver eins at-
kvæðis athugasemd með upphrópunar-
merki aptan við allra stærstu lokleys-
urnar, um leið og fundargerða bæjarstjórn-
arinnar er getið. Aldrei er t. d. minnst á
það, að Reykjavíkurbær sé illa sskild-
ingaður«, og þó er víst flestum kunnugt,
að fjárhagur bæjarsjóðs getur naumast
verið aumari en hann er, þar sem segja
má, að hann eigi naumast til næsta máls,
enda er sjón sögu ríkari, því að fágætt
mun vera að sjá það beinlínis tekið fram
1 auglýsingu í opinberu blaði, að bær-
inn sé í fjárþröng, um leið og hann
er að krefja menn um ógreidd bæjar-
gjöld. Þetta stóð nýlega með feitu letri
1 »Reykjavíkinni« hvað eptir annað, og
stórhneykslaði það bæði mig og eflaust
marga aðra. Það eru að minnsta kosti
dálítið einkennilegar ástæður fyrir rétt-
mætum skuldakröfum frá bæjarsjóði sjálfs
höfuðstaðarins. Enginn skuldheimtumað-
ur, þótt kominn sé á heljarþremina, fast
að gjaldþroti, mundi hnýta öðrum eins
hala aptan við skuldakröfur sínar. Eða
skyldi bæjarsjóður ætlast til þess, að menn
greiði skuldir sínar til hans af einskærri
meðaumkvun og komist við af hreinskiln-
inni: að bæjarsjóður sé fjárþurfi? Eg
hygg naumast, að menn borgi nokkurn
tíma skuldir sínar af þeirri ástæðu, ekki
einu sinni prívatmanni, hvað þá heldur
bæjarsjóði. En hversvegna mæltist ekki
bæjarsjóður til þess við efnaða borgara
. bæjarins, að þeir gæfu honum fáeinar
krónur, því að hann hefði ekkert til að
borga verkamönnum sínum þennan mán-
uðinn! Svona lagaðar auglýsingar eins
og þessi með feita letrinu í »Reykjavík«,
eru sannarlega ekki vel til þess fallnar, að
efla lánstraust bæjarins út á við. En það
er auðvitað hverju orði sannara, sem í
auglýsingunni stendur. Að eins er sá
munurinn, að það er ekki að eins nú,
sem bærinn er í fjárþröng, hann er það
stöðugt. Það er orðinn »króniskur« sjúk-
dómur, þótt minna beri á honum vissa
tíma ársins, meðan gjöldin streyma mest
inn. En hann hverfur aldrei og verður
alvarlegri og alvarlegri með ári hverju,
svo alvarlegur, að það er fullkomið á-
hyggjuefni hverjum bæjarbúa, er lengra
hugsar en til morgundagsins.
Og hverju er þessi fjárþröng og bágu
fjárhagsástæður bæjarsjóðs að kenna?
Engu öðru en illri og óhagkvæmri stjórn.
Þar verður því ekki um kennt, að bæjar-
stjórnin hafi hingað til ráðizt í nokkur
stórþýðingarmikil nauðsynjafyrirtæki fyrir
bæinn, er hafi haft mikinn kostnað í för
með sér. Síður en svo. Hér er allt
ógert, sem gera hefði átt fyrir löngu, og
höfuðstaðurinn aptur úr flestum smákaup-
túnum annarstaðar á landinu í flestu eða
öllu. Þau framfarafyrirtæki fyrir bæjarins
hönd, er nokkru skipta, eru enn sem
komið er mest allt bollaleggingar eða í
býgerð, og kostnaður við þau því ekki
enn fallinn á bæjarbúa. En sjálfsagt verða
þeir þess varir síðar, og ekkert und-
legt, þótt talað verði þá um fjárþröng, þá er
hún er svo tilfinnanleg nú þegar, meðan
svo nauðafátt er gert að gagni fyrir bæinn.
Það er sannarlega ekki glæsileg tilhugs-
un, að leggja út í afarkostnaðarsöm fyrir-
tæki með tóma féhirzlu eða réttara sagt
með stórskuldir á baki. Gjaldþol flestra
bæjarbúa er þó takmarkað, og að því
getur rekið, ef forsjá alla skortir,
að ástandið hér verði t. d. engu betra en
í Kristjaníu, þar sem menn hafa neyðst
til að flýja úr bænum vegna óbærilegra
skattaálaga. Og af því að gjöld til ríkis-
sjóðserueinnigafarhá í Noregi, vegnaskulda
ríkissjóðs, þá hafa margir Norðmenn bein-
línis flúið land sitt vegna þessara geysi-
háu skatta, er yfirstigið hafa gjaldþol
manna. Astandið hér g e t u r orðið svip-
að, en vonandi, að svo verði þó ekki.
En þá þarf sannarlega að verða gagnger
breyting á stjórn bæjarins að minnsta
kosti. Oddviti bæjarstjórnarinnar, sá sem
nú er, og hefur verið næstl. 20 ár, á auð-
vitað drýgstan og mestan hlut í óhagsýn-
um og óheppilegum ráðstöfunum bæjar-
stjórnarinnar fyr og síðar í fjárhagslegu
og stjómlegu tilliti, en ekki er honum
e i n u m um að kenna ólagið. Bæjar-
stjórnin í heild sinni á þar sinn drjúga
skerf, því að ekki verður sagt, að þar hafi
jafnan setið nátthúfur einar og jábræður
oddvita. En eg get ekki neitað því, að
mér hafa fundizt margar ráðstafanir og
ályktanir bæjarstjórnarinnar þvf líkastar,
sem almennt hyggjuvit og ráðdeild skip-
uðu ekki öndvegi í þeirri samkundu.
Augu bæjarstjórnarinnar virðast optast
hafa verið gersamlega Iokuð fyrir »tjár-
þrönginni* í bæjarsjóði. Þeir vísu feður
hafa úthlutað fénu til ýmissa óþarfra sýsl-
ana og bitlinga, eins og þeir hefðu úr
óþrjótandi nægtabrunni að ausa. Þá hefur
bæjarsjóður ávallt verið nógu ríkur.
Eg hef ekkert á móti því, að mönnum,
sem unnið hafa vel og lengi f bæjarins
þarfir, séu veitt einhver eptirlaun úr bæj-
arsjóði í hlutfalli við efnahag hans. En
eg kann ekki við, að sllku fé sé stungið
að mönnum undir öðru yfirskini, og þá
látið vera margfalt hærra, en nokkur hæfa
er á. Eg viðurkenni t. d., að Ólafur
gamli f Lækjarkoti sé einhverrar þókn-
unar verður á gamals aldri fyrir margra
ára starf sem fátækrafulitrúi. En eg get
ekki verið samþykkur þeirri aðferð, að
láta hann hafa 800 kr. árslaun sem heil-
brigðisfulltrúa bæjarins.(II) Það er blátt
áfram skoplegt og gengur enda hneyksli
næst. Allir vita, að þetta svo-
nefnda heilbrigðisfulltrúastarf er hégóminn
einber og algerlega þýðingarlaust og gagn-
laust fyrir bæinn, svo að því leyti má
einu gilda, hver því gegnir. En það á
ekki að launa þetta »humbug« með 800
kr. Miklu réttara hefði verið að veita
Ólafi gamla svo sem 200 kr. ellistyrk ár-
lega, ef bæjarstjórninni hefur fundizt, að
hún yrði að láta það eitthvað heita.
Annars dettur mér ekki í hug, að fara að
telja hér upp vanhugsaðar fjárveitingar og
bitlinga bæjarstjórnaiinnar á síðustu árum
að eins, því að það yrði langa rollan.
Ráðsmennska hennar ætti að vera bæjar-
búum svo kunn, að þess þyrfti ekki. Það
væri vitanlega nógu fróðlegt, að rifja
einnig upp hitt og þetta af fleiri gerðum
hennar, t. d. lóðarkaup dýrum dómum
af einstökum mönnum til að breikka göt-
urnar við hús þeirra(II), dýr kaup á lóð-
arspildum, sem bærinn hefur áður gefið
o. fl. o. fl. En það syndaregistur yrði
oflangt til að rúmast í einni blaðagrein.
Sú er bót í máli, að nú má eflaust
vænta nýrri tíma með nýja bæjarstjór-
anum, sem bærinn á að launa með 6000
kr. (laun og skrifstofufé). Hann verður
væntanlega ekkivalinn af verri endanum, úr
því að bæjarstjórnin á að gera það, sjálfsagt
nýja bæjarstjórnin karla og kvenna, sem
á að setjast á rökstóla eptir nýárið. Þá
má segja: sjá allt er orðið umbreytt, allt
er orðið nýtt. Raunar hef eg litla trú á
því, að bænum verði skynsamlegar stjórn-
að en áður, þótt kvennfólkið komist í þá
vegtyllu. Það mun Varla kippa gamla
sleifarlaginu mikið í lag. Það er nýi
bæjarstjórinn, sem það á að gera, en þá
má hann ekki ganga í fótspor hins nú-
verandi oddvita, heldur þvert úr vegi frá
þeim förum. Hann verður að vera ör-
uggur, einbeittur, framkvæmdarsamur,
hagsýnn, hraðvirkur og mikilvirkur, stjórn-
samur og úrskurðargóður, Ijúfur og lítil-
látur við allan almúga, en ómjúkur við alla
stórbokka og ribbalda. En framar öllu
öðru verður hann að hafa gott verksvit
og kunna vel að segja fyrir verkum á
höfuðstaðarbúinu, svo að hann geti í öll-
um greinum talizt ötull ráðsmaður, er
bærinn stórgræði á að hafa í þjónustu
sinni, þrátt fyrir há laun.
En hvar fær bærinn slíkan ráðsmann ?
Þessari spurningu þyrftu borgarar bæj-
arins að geta svarað sem fyrst.
Civis.
Bókmenntir.
Ó I öf í Ás i.
Fœrt hefur til betra tndls sögti sjdlfrar
hennar: Guðrn. Fridjónsson.
Ólöf í Ási heitir nýútkominf skáldsaga.
Það er æfisaga konu einnar, og segir
hún sjálf frá. Byrjar hún á æskudögun-
um og rekur svo æfina allt til ellidag-
anna.
Bernska og æska hennar eru gleði-
snauðar mjög og þegar fullorðinsári*
færast yfir hana, á hún fáar eða engar
bjartar endurminningar frá þeim dögum;
þær beztu eru tengdar við ömmu henn-
ar, sem dó þegar ÓlÖf var barn að aldri,
og þá gekk gleðisól æsku hennar að viði,
því amma hennar var eina manneskjan,
sem var góð við hana.
Fátt ber til tíðinda á uppvaxtarárun*
Ólafar. Eitt hið helzta er það, að um-
ferðakennari er tekinn á heimilið, helzt
til að kenna bræðrum hennar. Ólöfu
varð hlýtt til manns þessa, upphaflega
vegna þess að hann lét sér annara ura
að segja henni til í ýmsum greinum, en
hún hafði að venjast. Hún fór að hugsa
öðruvísi og optar um hann en aðra unga
pilta, hún þóttist mundi eiga vin þar
sem hann var, og í sambandi við hann
tók hana að dreyma bjarta æskudrauma.
En hún vaknaði fljótt frá þeim. Vinnu-
konurnar fóru að öfunda hana af því, að
kennarinn leit hana hýrra auga en þær,
og svo komst móðir hennar á snoðir ura
þetta. Kennarinn var sagður laus í ásta-
málum og hneigður fyrir vín, og foreldr-
um Ólafar þótti ráðlegast að aðskilja
þau, áður en lengra kæmi sögunni. Var
það og gert. Hún var send í aðra sveit
til móðurfrænda síns. Kvöddust þau
kennarinn og hún og sáust eigi framar.
Hann lofaði henni að skrifa henni, en
hún beið árangurslaust og vonaði eptir
bréfum hans — þau komu aldrei, og er
kennarinn svo úr sögunni.
Ólöf dvaldi hjá frænda sínum, en átti
þar litlu meira ástríki að fagna en fyrr-
um á æfinni; verður hún við það dul í
lund og þunglynd. Svo kemur Sveinn í
Ási til sögunnar. Það er efnaður bónda-
son og einbirni. Hann biður Ólafar en
hún ann honum eigi og vill ekki þýðast
þann ráðahag. Sveinn hafði og fátt það
til að bera, er laðað fær unga stúlku.
Ófríður sýnum og leiður í lund — hugs-
ar mest um peninga. Þann veg kemur
hann fyrir sjónir. Frændi Ólafar búmað-
ur í húð og hár, talar máli Sveins og
telur kosti hans, auðvitað þá mesta hvað
ríkur hann er og gott búmannsefni; hami
leiðir Ólöfu fyrir sjónir, hvað hún, um-
komulítil stúlka, sem ekki eigi aptur-
kvæmt heim, eigi fárra úrkosta, og svo
hins vegnar hverra gæða hún fái notið
sem efnuð kona Sveins í Ási. Og Ólöf
lét tilleiðast hún sselur sig mansali* og
hefst nú »jökulganga« hjónabands henn-
ar. Lýsir hún tilfinningum sínum brúð-
kaupsdag sinn og finnst henni þá vera
fokið 1 flest skjól fyrir sér.
Þau Ólöf og Sveinn setjast svo í Ás-
búið. Næg voru efnin, en Ólöf sá aldrei
glaðan dag, og var sfzt furða, því lítið
var um kærleika og samhygð á milli
hjónanna, og lýsir hún mjög hinum döpru
dögum sínum.
Eina dóttur eignast þau hjóniu. Birtir
þá ofurlítið yfir lífi Ólafar, og finnst
henni nú, að hún hafi eitthvað til að lifa
fyrir. Óþarflega mörgum orðum er eytt
til þess að lýsa tilfinningum hennar um
það leyti, sem hún er að eiga þetta