Þjóðólfur - 17.01.1908, Side 1

60. árg.
Reykjavík, föstudaginn 17. janúar 1908.
JB 3.
Bókmenntir.
Aaders Horden : Bóndinn. Ljódabálkur.
Matth. Jochumsson islenzk-
aði. Rvik. Prentsmiðja Östlunds
1907. 120 bls. 8. Með mynd höf-
undarins.
Anders Hovden er prestur á Sunnmæri
i Noregi, og er nú hálffimmtugur að aldri.
Hann var einn þeirra, er hingað komu i
dönsku og norsku kennaraförinni sumarið
1906 og leizt löndum vorum vel á mann-
inn, því að hann er fríður sýnurn og
gervilegur, eldheitur áhugamaður og að
öllu snyrtimenni. Hann er talinn meðal
hinna beztu yngri Ijóðskálda Norðmanna,
frægur kennimaður og fjölhæfur. Hann
hefur og ritað smásögur í óbundnu máli,
og hefur þótt mikið í þær varið. Er
kunnast sögusafn það, er »Hardhausar«
nefnist, og gæti það heitið á íslenzku:
»Harðjaxlar« eða »Hörkutól«. Er þar
einkum lýst lífi almúgans á vesturströnd
Noregs og víðast hvar með mikilli snilld.
Hinni erfiðu og hættusömu baráttu sjó-
mannsins fyrir lffinu er lýst með skýrum
dráttum, skáldlegu ímyndunarafli og næmri
samúðartilfinningu með hinum erfiðu lífs-
kjörum þeirra manna, er leita verða sér
lífsuppeldis á hinu breytilega, fláráða hafi.
Einna átakanlegust er sagan um Leiðólf
hafnsögumann, er á dánarbeð sínum, ní-
ræður að aldri, lýsti því yfir, að hann
vildi ekki lifa upp aptur einn einasta dag
af öllu sínu langa lffi. Það kvæðasafn
höf., sem nú er komið á islenzku í mjög
vandaðri þýðingu eptir séra Matthías, ber
öll hin sömu einkenni skáldlegrar snilldar,
sem smásögur hans, enda er þetta safn
»Bóndinn« talið meðal hinna beztu ljóða
Hovdens.
Efni ljóðabálks þessa er í stuttu máli
þetta: Fátækur, en ötull ungur maður,
Óli að nafni, ryður sér braut og byrjar
fátæklegan búskap á hrjóstugri jörð, en fyrir
dugnað hans og konu'i hans blómgast búið
smámsaman. Hann stundar ogjafnframt
landbúskapnum veiðiskap á bát sínum.
En þá er bezt gengur, hefst ólánið. Bónd-
inn lendir í skipreika og berst á land
dauðvona einn á kili. Verður hann við
það farlatna og hættir að geta unnið, en
búið er selt í skuldir. Þó réttir hann við
úr verstu vandræðunum aptur. Elztu synir
hans, Bárður og Þórir, fara til Ameríku,
græða far fé, en una þó ekki hag sínum,
þrá stöðugt ættjörðina oghalda heim apt-
ur til líknar og liðs foreldrum sfnum.
Annar þeirra bræðra (Þórir) gerist þroska-
rnaður hinn mesti og kvongast fríðri og '
tápmikilli stúlku. Allt leikur i lyndi fyrir I
þeim hjónum, en þegar vegur Þóris er j
með mestum blóma, týnist hann á sjó og i
synir hans, en yngsta son hans Odd rek-
ur á land einan á flaki í ægilegri nætur-
hríð. Hann er þá unglingur og verður
nú einkastoð og yndi móðtir sinnar. Heitir
hann henni að fara aldrei á sjó framar
En hún sér, að hann þjáist af sæþrá, og
leyfir honum að fara. Hann fer út í
lönd, en litlu síðar kemur sú fregn heim
til móðurinnar, að skip það er hann var
á, hafi sokkið og allir farizt. Þá grætur
hún höfgum tárum, hjarir allengi við sorg
og sút og verður að sfðustu blind. Eru
síðustu kvæði bókarinnar um þetta sálar-
sfríð móðurinnar og eru mjög vel ort. En
ekki leynir sér þar, að það er trúaður
kennimaðar, sem þau ljóð yrkir. I skauti
kirkjunnar er hina síðustu og beztu hugg-
un að finna.
Þótt efnið sé ekki margbreytt, þá hefur
það veitt höf. tækifæri til að slá á ýmsa
ólíka strengi hörpu sinnar með allmikilli
tilbreytni, svo að Ijóð hans verða ýmist
Ijúf og laðandi sem lækjarniður, einkum
í náttúrulýsingum hans, eða kraptmikil og
hrynjandi, sem beljandi árstraumur, ólg-
andi og sjóðandi. Sem sýnishorn hins
þýða og mjúka hreims 1 Ijóðum þessum,
eða sólskinshliðarinnar á þeim, birtum
vér hér tvö eptirfarandi kvæði:
S ó 1 i n.
Sólin kemur með geislaglóð
og gengur á himinboga,
hún brosir niður á byggðarslóð,
svo brúnir og tindar loga.
Svo blessuð og blíð,
svo fögur og fríð
mér fannst hún ei síðan á bernskutíð.
Og vorið lýkur upp blíðri brá
og bendir á fölva runna,
kveikir upp leggi, knapp og strá
og kyssir á hlæjandi munna.
Allt grænkar og grær
og fjör-ylinn fær,
festir sér rætur og þroska nær.
Og skógurinn dynur af dillanda brag,
en döggin sem smábarnsins auga
á stráinu hlær þenna dásama dag,
sem dýrðinni stráir á hauga.
En fjörðurinn blár!
og hve fríður og hár
í feldinum hvanngræna skógurinn stár!
Það ómar af gleði, það ymur af sorg,
það andar og niðar um vengi
af blandinni von yfir byggðir og torg,
sem bifar um allífsins strengi.
Ó þú skínandi tfð!
En öll skepnan svo fríð
hún skelfur af ltvfða við lífsins stríð.
Og samt verða hjörtun svo hress og létt
við himneska vorgæzku flóðið,
því geislinn, sem kyssir hvert grasstrá og klett,
með gleðina kemst inn í blóðið.
Það er lífið, sem á
hvert lifandi strá
og að lokuut reisir það duptinu frá.
K ve 1 di ð.
Ó þú sæla sumartíð!
Sól er enn á himinboga,
gullnir aptangeislar loga
yfir skóg og vötnin víð;
lækir niða, lindir vaka,
lóur blítt i heiði kvaka.
Fuglar leika lofnardans —
drekka sumardaginn langan
daggarilm og blómsturangan,
fagna blíðu lopts og lands.
Heiman frá í eyrum ómar
organspil og klukkna-hljómar.
Æskan er svo lyndis létt —
blóðið ört í æðum rennur,
ástar-þrá f hjarta brennur;
gaukar gella, svást og sett;
þrösturinn með þýðu hljóðin
þylur enn þa vöggu-ljóðin.
Foldin öll er fædd á ný;
faðminn breiða bakkar ljósir,
björk og heggur, lim og rósir,
angan lána landi og bý.
Njóttu, gleðstu, æskan unga,
áður nálgast brautin þunga.
Eitthvert tilþrifamesta og kraptmesta
kvæðið í allri bókinni, er kvæðið um of-
viðrið, nóttina, sem Þórir ferst, og næsta
kvæði á eptir, um drukknun Þóris, þá er
sonur hans verður einn eptir á kilinum.
Þessi tvö kvæði eru svo gott sýnishorn
þess, hversu skáldinu tekst vel að lýsa
ógnum Ægis í alveldi sínu, að vér hyggj-
um, að lesendum vorum þyki vænt um að
fá að sjá þau í hinni ágætu þýðingu séra
Matthfasar.
Voðanóttin.
Stormurinn harðnar í hamstolarok
og hringir inn lfksöngs-nótt;
vitar og blys er borið í kaf;
og bjargráð veit hvergi drótt;
bálviðrið veltir upp brimhvítum haugum,
und bárunum lýsir af hrævargs augum,
þær hamast um bátanna heljarsvið,
sem híðbirnir ólmist við lömb og kið.
Þá heyrast hljóð
á heljarslóð,
og hræin skolast um sollið flóð.
Þar og þar sézt á höfuð og hönd,
og hrifið er dauðatak.
Enginn er búinn við banastund,
hvert borð er hrifsað og flak;
glæpir og hrot í gleymnu minni
ganga nú aptur í fyrsta sinni,
og nú er beðið um náð og grið,
en náköld báran gefur ei frið.
Þá heyrast hljóð
á heljarslóð,
og hræin skolast um sollið flóð.
Húsfaðir hver einna harðast verst
með hendur negldar við kjöl,
að hugsa um kotið og hópinn sinn
er harðara’ en dauðans kvöl.
Hann heyrir kveinið í konu sinni,
köllin og veinið í bænum inni —
hátt yfir öskrandi hafsins geim:
„Hvenær kemur hann pabbi heim?“
Þá heyrist hljóð
á heljarslóð,
og hræin skolast um sollið flóð.
Svo rekur og hrekur þá heljarnótt
um hafsins gínanda flóð,
kolsvartur himinn og hvergi björg,
en hafrót og tryllandi hljóð.
Á kilinum hanga menn hópum saman,
heyrandi líksönginti kaldan og raman;
svo týna talinu, einn og einn,
unz eptir á kilinum sést ei neinn.
Þá heyrist hljóð
á heljarslóð,
og hræin skolast um sollið flóð.
Allt sem menn söfnuðu ár fyrir ár
með árvekni, þrautum og dáð:
afkoman, bærinn og elgriir og líf
og allt verður sjávarins bráð.
En svo rennur sól yfir svarrandi strendur
sýnandi valinn á báðar hendur:
brotin og flekana byrgjandi sand —
boðsending þeirra, sem fundu’ ekki land.
Þá heyrist hljóð
á heljarslóð,
og hræin skolast um sollið flóð.
Þá harðnar í byggðinni hryggðarfár,
svo heimilin bífast við grunn.
Svo gráta þá ekkjurnar biturt og beiskt,
að blóðalda sígur í munn;
svo gráta þær bóndann og blessaðan soninn,
á brott er nú yndið og hjálpin og vonin,
allt stóð á glóðum af þrá eptir þeim.
En þeir komu aldreigi — aldreigi heim!
Þá heyrist hljóð
á heljarslóð,
og hræin skolast um sollið flóð.
Smábörnin stara svo hremmd og hljóð
að heyra þau ópin og grát,
sem ungar í hreiðri, sem heyra í örn
og hræðast með ringlað fát.
Hvar er nú höndin, sem hjálpaði, saddi,
heimilið varðveitti, klæddi og gladdi?
Nú er allt farið, og norðan-bál
næðir í gegnum líf og sál.
Þá heyrist hljóð
á heljarstóð,
og hræin skolast um sollið flóð.
„Er úti, pabbi, um okkur nú?“
Er úti, pabbi, um okkur nú ?“
spyr Oddur þá skelfingar nóttu.
Á kjölnum hafa þeir haldið sér
og hangið fram yfir óttu.
I Þá espast veðrið, og allt er í róti,
sem öskrandi ljónið gín sjórinn í móti.
í algleyming komin er Ægis frú:
Erum við, pabbi, að farast nú!
„Við skulum biðja góðan Gu(S“,
gegnir hinn — meðan löðrið dutldi.
„Senn er búið —* Hann berst og ver.st
og biður og þylur allt hann mundi.
Þá kemur brotsjór og bónda fleygir.
En barnið hangir ; þar skildust vegir.
Við kjölinn blýfast hann krækir sig.
„Komdu nú Guð ! Það er úti’ um mig“.
Svo rekur hann inn við stormsins stríð
og stefnir til lands í þeim voða.
Og loks þegar sólin signir hlíð
og sér yfir strendur og boða:
Þá ylnar fjörið í ungum barmi,
og augað lifnar und sveinsins hvarmi.
Hann skimar á land með skúr á brá,
því skírnin var köld honum Gými hjá!
Stórhafið hljóðnar og dettur í dá,
dynur þó lognvarin bára.
Brosir nú sól yfir land og lá,
liðin er stundin hin sára.
Guð hefur fjötrað hið freyðandi haf,
fjörið sá tók, er lífið gaf;
léttir nú lindinni tára.
I I föðurhendur er farin önd
úr fárinu hérvistar bylja;
börnunum gleymist öll sút og sár,
því sorgirnar tímarnir hylja.
Drottinn mun þerra hvert þrautanna tár,
og þeir skulu finnast, sem burt svipti fár,
og aldrei að eilííu skilja.
Bókin er prýðisvel vönduð að pappír
og prentun og á skilið aö seljast vel.
Getur þýðandinn þess í formálanum, að
honum hafi einkum gengið það til að
þýða ljóð þessi á íslenzku, að þar sé svo
átakanlega vel lýst eðli og æfikjörum
þeirra frænda vorra í Noregi, er líkastir
séu og líkast á sig komnir íslendingum,
að því er örlög og atvinnu snertir, eink-
um í torsóttum sjávarbyggðum. Sýnis-
horn þatt, er hér hafa verið valin, geta
gefið mönnum ofurlitla hugmynd uut kosti
ljóðasatns þessa, trá tveimur óllkum
hliðum. _____