Þjóðólfur - 15.04.1908, Blaðsíða 2

66
ÞJÓÐOLFUR.
þeir hlífi sér við slíkri aðferð, þeim mun
fremur sem þeir, sem mesta ullina eiga,
hafa hana optast lakari en þeir, sem minni
ull eiga, en á hinn bóginn gera mikinn
reikning við verzlunina, ef þeir eru kyrrir,
enda gcrir kaupmanninum þetta ekki svo
mikið til, það erum við, bændurnir, sem
bíðum skaðann, það erum við, sem fáum
þeim mun minna fyrir ullina, sem hún er
verri. Mikið af þeirri ull, sem lögð er
1 kaupstað hvít (að eg ekki tali um mis-
lita) að minnsta kosti i Reykjavík, — annar-
staðar er eg ekki svo kunnugur — er þannig
að allri verkun, að hreinustu undantekn-
ingar eru, ef nokkur kona í sveit léti
vinna úr henni í sokka heima eins og
hún er; og á meðan slík vöndun er á
henni, þarf maður naumast að vonast
eptir góðu eða jöfnu verði fyrir hana til
langframa, og má enda heita furða, hvað
hún hefur þó verið í verði. Nei, kaup-
menn bæta ekki ullarverkunina að neinu
liði, sú alda verður að koma frá okkur
bændunum, helzt með sameiginlegri verk-
un fyrir fleiri 'bæi. Eg vildi því skjóta
þeirri spurningu til rjómabúasambands
Suðurlands eða »Ingó!fsfélagsins« á Stokks-
eyri, sem er bændaverzlun, hvort það
vildi ekki taka þetta mál til athugunar,
áður en langt um líður. Þess væri full
þörf.
Srajörið frá rjómabúunum hefur í ár
verið yfirleitt með minna móti, sem eg
hygg að .stafi af því, hve sumarið var
stutt fyrir málnytupening, því eptir snjó-
inn (2. sept.) mátti heita að málnyt væri
að öllu leyti horfin, að minnsta kosti hér
um. Einnig var sala á smjörinu að mun
lakari en 1 fyrra frá þessu rjómabúi, sem
hér er, 5 a. til jafnaðar, og svo var víst
víðar, enda sumstaðar meir. — Þó virð-
ist keyra fram úr hófi hækkun á alls-
konar fiskæti og útlendri matvöru. Harð-
fisksvætt t. d. 28 kr., saltfiskur (stútungur)
14 kr. forugur og söndugur, og yfirleitt
öll soðning eptir þessu, eða með öðrum
orðum 1 pd. af harðfiski 35—40 a., 1 pd.
af saltfiski slæmum af trollurum 171/2 e->
en kjötið seljum við frá 18—26 a. pd.,
og verð eg að álíta það ekki góða verzlun.
Að þessu öllu athuguðu, ásamt sístíg-
andi kaupgjaldi ár frá ári til allra, sem
að einhverju leyti fást til að vinná að
landbúskapnum og auknum árlegum út-
gjöldum til allra stétta, virðist ekki ótrú-
legt, þótt bændur megi hafa gát á sér,
að verjast skuldum í hverju meðalári. —
En þó hef eg nú samt þá trú, að menn
mundu lengi klóra í bakkann, ef menn
hefðu nóg fólk eða nægilegt og ráð með
að fá fé til að vinna jörðum sínum eitt-
hvert verulegt gagn, sem yrði til þess, að
á sínum tíma gæti verið hægt að fram-
leiða sama fénað með færra fólki.
Það er aðalskilyrðið, ásamt allri vöru-
vöndun og batnandi verzlun, og eg þykist
vera viss um það, að það er allur fjöld-
inn af bændum, sem vita þetta, — en að
koma því í lag, það er þyngri þrautin.
Það sem mér finnst liggja allra næst þessu
viðvíkjandi, er að girða túnin og slétta
þau, og gera það vel. Og aldrei get
eg annað en sársaknað gaddavírsgirðinga-
laganna frá þinginu 1903, og trúað gæti
eg því, þótt mér væri sagt það, að þau
lög hefði alþingi samið, sem landbændur
á íslandi mættu bezt þakka, en því und-
arlegri þykir mér alltaf sú mótspyrna,
sem þau fengu hvaðanæfa að. En það er
trúa mín, að nú mundu þeir verða teljandi,
scm hefðu á móti þeim afsveitabændum,
en margir, sem vildu nota þau og þakka
fyrir. Þvl eins og eg tók fram, munu
flestir bændur sjá, hvað þetta tvennt er
þeim nauðsynlegt, að girða og slétta; þó
eru fæstir, sem geta komið því í fram-
kvæmd, og er bæði að bændur hafa ekki
fleiri mönnum á að skipa, en þeir þurfa
til vanalegrar vinnu, sem gera þarf, og
þá hitt ekki síður, að bændur geta ekki
fengið svo hentug peningalán, sem þeim
geti komið að verulegu liði. Því hvor-
tveggja, að girða túnin og slétta þau að
miklum mun á stuttum tíma, kostar mikla
peninga í byrjun, sem strax'þarf að borga,
en gefa ekki af sér slíkar upphæðir ( fljótu
bili, og verður ekki nema um það að
gera, eins og nú er, að vinna ekki nema
svo lítið árlega, að það geri bæði jörð-
inni og bóndanum lítið til, hvort það er
unnið eða ekki, eða þá að taka bráða-
birgðarlán til þess, ef það þá fæst, og svo
að reyna að borga það sem fyrst aptur,
með því að seija svo og svo rnikið af bú-
stofninum, og er hvorugt gott, og seint
verða jarðir bættar að stórum mun, með-
an að svo gengur. Og þótt okkur sé rit-
sími nauðsynlegur um sveitirnar, og því
skal alls ekki neita, þá álít eg að okkur
sé þó miklu nauðsynlegra að geta fengið
hentug lán til að geta bætt ábýlisjarðir
okkar, svo að á þeim sé lífvænt, ásamt
nauðsynlegum vegabótum um sýslurnar
og sveitirnar, þvf aukning allra vegabóta
getur átt drjúgan þátt í þvf, að viðhalda
og efla landbúskapinn.
2V3 ’o8.
Bjarki Arnesingur.
Söfnum voru afli í eitt.
Eitt af þeim málum, sem ættu að vera
efst á dagskrá hér austanfjalls, í Árnes-
og Rangárvallasýslum, er sameining verzl-
unarfjelaganna. Menn hafa almennt ekki
getað gert sér ljósa grein fyrir, af hvaða
orsökum hinir mörgu leiðandi menn þess-
ara héraða ekki hafa ennþá getað komið
sér saman um stofnun eins allsherjar-
verzlunarfélags fyrir sýslur þessar. Það
hefur þó verið brýnt fyrir mönnum nú
hin síðari árin, nytsemi slíks almenns fé-
lagsskapar — samvinnufélagshugmyndin.
— Mér finnst tilgangslítið, að lýsa hér
hinum ýmsu kaupfélögum og pöntunar-
félögum, er npp hafa þotið hér á nokkr-
um árum, stundum með stórt höfuð, en
rýrnað svo eða orðið að engu, í hönd-
um húsbænda sinna, og mætti eflaust
rekja ýmsar orsakir til þess. — En hitt
finnst mér meira vert, að athugað sé,
hvernig nú standa sakir. Nú er allmikið
af verzlunarmagni Suðurlandsundirlendis-
ins í höndum tveggja verzlunarfélaga,
»Ingólfs« og »Heklu« á Stokkseyri og
Eyrarbakka. Þar sem þessi tvö félög
virðast nú vera stofnuð f sama tilgangi,
nl. með sameignarkaupfélagshugmynd fyr-
ir markmið, er nú þykir áreiðanlegasta
trygging fyrir eðlilegu og heilbrigðu við-
skiptalífi, og þar sem nú stofnendur
þessara félaga búa á sama verzlunarsvæði,
þá kemur það illa út, ef þessi félög
sameina ekki krapta sína hið fyrsta. Það
virðist augljóst, að sllkur félagsskapur
sem sá, að Árnes- og Rangárvallasýslur
ættu eitt samvinnukaupfélag, er hefði í
höndum alla útlenda og innlenda verzl-
un, sem rekin verður, úr þessum sýslum,
á Stokkseyri og Eyrarbakka eða vlðar,
hefði mikla þýðingu. Eg er sannfærður
nm, að bændur í þessum sýslum legðu
óhikað fram nægilegt hlutafé til að geta
rekið slíka verzlun, þegar þeir vissu, að
kraptarnir væru sameinaðir 1 eitt. Þar í
liggur svo margt og mikið, er hér verður
ei talið. Meðal annars það, að í því fé-
lagi hlyti að verða svo mikið mannval,
að hægt væri að velja vel hæfa menn,
sem hefðu fyllsta traust almennings til
að stjórna því og reka verzlun 1 stórum
stýl. Og verzlunarmagnið yrði þá mjög
rnikið, svo hægra veittist að launa góð-
um starfsmönnum sæmiiega. Eg fæ ekki
betur séð, en að mestallir vöruflutningar
frá Reykjavík hér austur í sveitir á hest-
um og vögnum, gæti horfið með vel starf-
andi stórverzlun á Stokkseyri og Eyrar-
bakka, sem hefði ráð á góðum samgöngu-
færum á sjó fyrir suðurströnd landsins (og
sem ætti að fá styrk af landsjóði). Einn-
ig mundu þá öll rjómabú úr Árnes- og I
Rangárvallasýslum flytja smjör sitt til
nefndra verzlunarstaða. Bændur hér í
sýslum ættu að athuga vel, hvað ferða-
lög til Reykjavíkur kosta miklu meira, en
til Eyrarbakka, áhverjum tíma árs, sem er.
Þar sem fólkseklan í þessum héruðum er
talin mesta meinið, þá er vaninn of rík-
ur, að gera lítið úr vinnutapinu móts við
ímyndaðan hagnað af verzluninni við
Reykjavík, sem opt er lítill, en sem þó
tekur mikinn tíma. — Þegar maður virð- j
ir fyrir sér hið núverandi ástand og fyr- j
irkomulag verzlunarfélaga þeirra, er byggja !
hér búðir, er auðséð, að með því fyrir- {
komulagi, sem nú er, hafa fleiri menn j
stjórnarvöld og stöður, heldur en í
ef sameining ætti sér stað, og virðist
óheppilegt, ef að sú hlið tefði framgang
málsins. — Það er lítið vafamál, að ef
hinar háttvirtu stjórnir áðurnefndra fé-
laga fyndu köllun hjá sér til að koma í
umræddu nauðsynjamáli 1 framkvæmd, þá
mundu meðlimir þessara félaga, sem þau j
grundvallast á, kunna þeim beztu þakkir
fyrir, og hluthafatalan aukast stórkostlega;
þá kæmi eindrægni og traust, en sundr-
ung og vantraust hyrfi, og væru það
góðar afleiðingar.
Ormstöðum í marz 1908.
Jóhannes Einarsson.
t
Islandsförin 1907,
bókin um konungsleiðangurinn hingað, er
Gyldendal gefur út, verður eigulegust fyrir
myndir þær, er hún flytur, en textinn virð-
ist vera fremur lítilsháttar, því að auk
þess, sem bókin er rituð frá hádönsku
sjónarmiði, með afarvæminni konungstil-
beiðslu, sem Dönum er svo eiginleg, þá
bólar þar allvíða á sömu vanþekkingunni
á landi og þjóð, sem ávallt og alstaðar
gengur aptur f flestu, sem danskir mennta-
menn rita um oss. Eru nú komin út 9
hepti af bók þessari, og mun hún þvl
nærfellt hálfnuð. Er sögunni þar komið,
er konungsfylgdin er á leið til Þingvalla.
Allvíða eru íslenzku nöfnin afbökuð, t. d.
Are Jonssen prófastur (þ. e. Árni Jónsson),
prófessor Bjarnason, Steffensen landshöfð-
ingi o. s. frv. Guðm. Björnsson land-
læknirverður »Fysikus Björn Björnson«,
nema það eigi að vera Björn sýslumaður
á Sauðafelli, er höfundurinn kallar lækni(I).
Það verður ekki séð, hvort heldur er.
Sumar aðrar vitleysur eru þó enn kát-
legri, eins og þar sem dr. Jón Þorkelsson
er ekki að eins kallaður landskjalavörður,
heldur einnig leikhússtjóri Reykjavíkur(I).
Er hann látinn taka á móti konungi á
bryggjunni, er hann kemur fyrst í land,
ásamt dr. B. M. Ólsen. Reyndar kveðst
dr, Jón alls ekki hafa komið niður á
bryggjuna við þetta tækifæri, en það gerir
minna til. Höfundunum hefur fundizt
sjálfsagt, að leikhússtjóri(l) höfuðstaðarins
heilsaði upp á konung, auðvitað 1 embættis
nafni. — Með gleiðletri hafa höfund-
arnir prentað ávarpsorð ráðherrans til kon-
ungs, er hann stígur á land. Segja þeir,
að enginn hafi reyndar heyrt þau, nema
Haraldur prins, en þau hafi verið á þessa
leið: »Velkominn til þessa hluta af rfki
yðar, herra konungur (»Velkommen til
denne Del af Deres Rige, Herre Konge!«).
Þetta ávarp hefur heldur en ekki fallið í
kramið. En það er víst enginn vafi á,
að ráðherrann hefur alls ekki kom-
izt þannig að orði, enda hefur höf-
undunum þótt vissara að slá varnaglann,
að enginn hafi heyrt þetta nema prins-
inn(!). En þessi tilbúningur er í fullu
samræmi við þá stefnu höfundanna, er
lýsir sér svo berlega f öllu þessu riti, að
koma því alstaðar að og leggja áherzlu á
það, að Island sé að eins hluti úr Dan-
mörku.
Þá er bókin er öll komin út, verður ef
til vill minnzt nánar á hana í heild sinni.
„Sterling"
kom hingað í fyrra dag snemma morg-
uns. Farþegar með honum Th. Thor-
steinsson kaupm. og Aall-Hansen verzl-
unarm., Jón Brynjólfsson kaupm. og frú
hans, Ólafur Hjaltested kaupm., G. Zoéga
yfirkennari, Einar Markússon kaupm. frá
Ólafsvík, Matthías Ólafsson kaupm, frá
Haukadal í Dýrafirði, Nielsen verzlunarm.
frá Eyrarbakka, Þórður Lýðsson verzl-
unarm., Gunnlaugur Þorsteinsson umboðs-
sali, Friðrik Jónasson frá Hrafnagili, ung-
frú Helga Brynjólfsdóttir frá Engey, 2
Þjóðverjar og 1 dönsk frú, ennfremur
Gísli Johnsen konsúll frá Vestm.eyjum,
Þrjá botnvörpunga
hefur »Valurinn handsamað síðan í
byrjun þessa mánaðar. Fór hann með
tvo þeirra inn til Vestmannaeyja, en hinn
þriðja kom hann með hingað til Reykja-
víkur 8. þ. m. Einn þessara botnvörp-
unga var enskur, hafði hann verið f land-
helgi við Vestmannaeyjar, en ekki haft
vörpuna í botni, svo að hann slapp með
1200 kr. sekt, en fékk að halda afla og
veiðarfærum. Hinir fundust báðir við
veiðar fram undan Skaptalellssýslu. Var
annar þeirra þýzkur, en hinn franskur.
Voru þeir sektaðir um 1200 kr. hvor og
afli og veiðarfæri gert upptækt. Aflann
fengu þeir þó báðir keyptan aptur.
Rekstur landsimans 1907.
Samkvæmt skýrslu, sem landsímastjór-
inn hefur sent Þjóðólfi, hefur a r ð u r i n n
af rekstri landsímans síðastliðið ár orðið
tæpar 5000 krónur:
Tekjurnar hafa verið þessar:
Símskeyti innanlands . . kr. 5770,00
----til útlanda*) . . — 10047,30
----frá útlöndum . — 5256,49
Símasamtöl..................— 22482,00
Aðrar tekjur (viðtengingar-
gjöld, símnefni o. s. frv.) — 3614,41
Tekjur alls kr. 47,170,20
Gjöld símans hafa verið:
Laun starfsmanna (þar með talinn lands-
símastjórinn), þóknun til landsstöðva
o. s. frv..................kr. 22087,25
Viðhald á símanum ... — 10352,20
Önnur gjöld.................— 9737-32
Gjöld alls kr. 42,176,77
Tekjurnar hafa þannig farið fram úr
gjöldunum um 4993 kr. 43 au.
Esperantó
ryður sér æ meir og meir til rúms út
um heiminnn. Síðustu fregnir af því
segja meðal annars, að Belgíustjórn hafi
gefið út skipun um að taka npp kennslu
í esperantó í herforingjaskólanum þar í
landi, og skuli það verða skyldunáms-
grein. Hingað til munu fáir hafa lagt
stund á esperantó hér 4 landi, og mun
það einkum stafa af því, að engin kennslu-
bók hefur verið til á íslenzku. En nú
verður bætt úr þessu, því að í sumar er
von á kennslubók eptir Þorstein Þorsteins-
son cand. polit. Var hún fullbúin til prent-
unar í haust, er leið, en útgáfunni þá frestað
vegna þess, að til tals kom að gera nokkr-
ar breytingar á esperantó og óséð var um,
hvern árangur þær uppástungur mundu
íá. En með þvf að svo virðist nú, sem
engar verulegar breytingar muni verða
gerðar á málinu, hefur ekki þótt rétt að
fresta útgáfunni lengur.
Prestkosning
fór fram í Reykholtsprestakalli n.þ. m.
Kosinn var séra Einar Pálsson í Gaul-
verjabæ með 67 atkv. af 113, er atkvæði
*) Þar af eru 1200 kr.' fyrir veðursím-
skeyti til útlanda.