Þjóðólfur - 10.07.1908, Blaðsíða 2

ii 6
ef eg viti annars hvað eg sé að fara með.
Hann kemst að þessari niðurstöðu af því
að í umsögn minni er komizt þannig að
orði: »Það eina fullveldi oss til handa,
sem vér getum látið oss nægja að fá með
samningi, er það, sem veitir oss rétt til
að ráða öllum vorum málum«. Eptir
sambandinu segir hann, að þetta geti
varla þýtt annað, en að það sé mitt álit,
að vér getum ekki gert oss ánægða með
minna, en það, að ráða einir öllum mál-
um vorum, »án þess að fela að nokkru
Dönum meðíerð þeirra«. Hér gerir grein-
arhöf. sér enn hægt fyrir með þvl að taka
það sem gefið, er hann þykist ætla að
sanna. Hann gengur nefnil. út frá því,
sem gefnu, að eg teldi íslendinga ekki
hafa rétt til þess, að ráða öllum sínum
málum, ef þeir fælu öðrum (Dönum) af
frjálsum vilja, að fara með einhver þeirra
fyrir sína hönd eða í umboði sínu um á-
kveðinn tíma, með ákveðnum og eðlileg-
um takmörkum.
Eptir frumvarps-uppkastinu fara Dan-
ir með hin svokölluðu óuppsegjanlegu
mál fyrir Island af sínu eigin fullveldi, en
ekki eptir neinu réttnefndu umboði af
Islands hálfu.
Danir hafa sem sé ekki viðurkennt, að
Islendingar eigi neinn löglegan rétt á, að
ráða þessum málum sjálfir, og af þeirri
ástæðu er það ómögulegt, að þeir líti
svo á, sem Islendingar veiti þeim umboð
til þess að fara með þau.
Frá sjónarmiði þeirra manna, sem telja
Island nú »de jure« (að réttum lögum) í
konungssambandi einu við Dani, felst
rétt skoðað í frumvarps-uppkastinu, ef það
verður að lögum, réttar-afsal af hálfu Is-
lendinga í hendur Dönum á hinum svo-
nefndu óuppsegjanlegu málum. En frá
sjónarmiði þeirra manna (Dana) sem álíta
að Danir nú þegar hafi þennan rétt, felst
rétt skoðað, í uppkastinu, viðurkenning
um það af Islands hálfu, að rétturinn yf-
ir þessum málum sé nú eða — hvernig
sem á það er litið — eigi að minnsta
kosti framvegis að vera í þeirra (Dana)
höndum á meðan þeim (Dönum) þókn-
ast, án þess að um neitt umboð sé að
ræða. Hvernig á að gefa löglegt umboð
til að fara með rétt, sem ekki er til og
ekki einu sinni er gert ráð fyrir að verði
til síðar?
Það er engin réttar-takmörkun í þvf
fólgin að mega ráðstafa rétti sfnum eptir
sinni eigin vild eða að mega fá hann
öðrum til meðferðar fyrir oína hönd; en
afsal réttarins er glötun hans, en ekki
það, að fá hann öðrum til meðferðar fyr-
ir sína hönd um ákveðinn tíma og með
vissum skorðum. (Niðurl. næst.).
Ranghermi hnekkt.
Vottorð þeirra Guðmundar Björnssonar
landlæknis og Lárusar H. Bjarnason í
slðasta blaði »Reykjavíkur«, þarfnast
nokkurra skýringa frá minni hálfu, úr þvf
farið var að gera málefni þetta að blaða-
máli, sem óþarft var. L. H. B. orðaði
ummæli sfn á Stokkseyrarfundinum miklu
ákveðnar en yfirlýsingin gerir, og hefði
hún þó átt að vera f fullu samræmi við
þau. En hann hefur líklega ekki fengið
landlækni til að fara lengra en þetta, að
eg hafi »tekið því fjarri« að taka sæti í
millilandanefndinni. En á fundinum tók
L. H. B. það aptur og aptur fram, með
mikilli áherzlu og reigingi, að eg hefði
ekki þ o r a ð að fara í nefndina. Þetta
lýsti eg helber ósannindi þá þegar, og
skýrði fundinum frá öllum aðdraganda
þessa máls, sem mér er eins kunnugt um
sem þeim tveimur herrum, G. B. og L.
H. B. En hann var þessi: Þá er afráð-
ið var að skipa nefndina í fyrra sumar,
var gengið út frá þvf sem sjálfsögðu, að
hinir 3 pólitísku flokkar, er þá voru í
1
ÞJÓÐOLFUR.
landinu, Heimastjórnarmenn, Þjóðræðis-
menn og Landvarnarmenn, fengju allir
fulltrúa í nefndinni, eptir réttri tiltölu við
flokksmagn, og rétt skipting talin 4 af
Heimastj.fl., 2 af Þjóðr.fl. og 1 af Landv.fl.
og þetta gerðu allir sig ánægða með. Nú
var kosningin bundin við þingipenn eina,
en Landv.menn höfðu ekki nema 1 þing-
manni á að skipa (Sig. Jenssyni) og
hann neitaði þverlega að taka sæti í
nefndinni, enda voru flokksmenn hans
ekkert áfram um að fá hann í nefndina,
en börðust fyrir því af alefli að fá bróð-
ur hans, Jón yfirdómara Jensson, kosinn
í stað hans. Því var neitað, með því að
hann væri ekki þingmaður, en til miðl-
unar var stungið upp á þvf, hvort þeir
mundu ekki vilja velja mig í nefndina, af
því að kunnugt var um, að eg stóð nær
skoðunum Landvarnarmanna í ýmsum
höfuðatriðum, en aðrir þingmenn í Heima-
stjórnarflokknum. Og þá var það, að
bæði G. B. og L. H. B., og enda fleiri,
töluðu um það við mig, að eg mundi
eiga kost á, að komast í nefndina, ef
Landv.menn vildu samþykkja. Eg tók
þessu ekki líklega í fyrstu, það er satt,
en neitaði því þó alls ekki. Mér var
einnig vel kunnugt um, að Landvarnar-
menn héldu enn stöðugt Jóni Jenssyni
fram og datt alls ekki í hug að troða
mér fram, því að eg sóttist ekkert eptir
þessari vegtyllu. En því lýsti eg yfir
skýrt og skilmerkilega, eins og ýrosir
Landv.menn geta borið vitni um, og G.
B. og L. H. B. mun einnig hafa verið
fullkunnugt, aðyrði egfyrirþessu
vali, þá teldi eg það skyldu
mína að taka á móti kosning-
unni, gæti ekki né vildi ekki
skorast þá undan þessu, þótt
eg vildi helzt vera laus. Þetta
hugði eg, að væri á vitorði flestra þing-
manna í fyrra sumar. En valið lenti
aldrei á mér, því að Landv.menn sögðu,
að eg væri ekki flokksmaður þeirrá, eins
og satt var, og héldu fast við Jón Jens-
son, vildu engan annan, en fengu hann
ekki kosinn, og þá var það, að Þjóðræð-
ismönnum var leyft að bæta 3. manni
við. Og þeir kusu Stefán Stefánsson. Eg
áttiþví aldrei kost á a ð k o m-
ast í nefndina, svo að yfirlýsing
þeirra G. B. og L. H. B. er bull eitt, og
hefðu þeir getað sparað sér að láta hana
á »þrykk út ganga« í »Reykjavík«, enda
höfðu þeir tveir ekkert vald til að skipa
mig í nefndina, og gat eg því vel svar-
að þeim út í hött. En mér datt ekki í
hug, að áfella Landv.menn fyrir þetta.
Þeir gerðu mér alls engan ógreiða með
þessu, því að eg var lítt sólginn í
þessa nefndarvegtyllu. En eptir því, sem
síðar hefur á daginn komið, er allhætt
við, að Jón Jensson hefði orðið þeim til
lítillar ánægju í nefndinni. Er auðvelt
fyrir mig, að fá vottorð nokkurra Land-
v.manna um, að hér sé rétt skýrt frá, ef
þeir herrar, G. B. og L. H. B. dirfast að
vefengja þessa skýrslu mína. Það hefði
ef til vill verið ástæða fyrir mig, að gera
þetta að blaðamáli, þá er »Sannsögli«
Jóns Ólafssonar hreytti svívirðingarum-
mælum til mín í sambandi við þetta mál
í fyrra sumar. En úr því að Landv.-
menn fundu þá ekki hvöt hjá sér til að
skipta sér neitt af ummælum blaðsins, þá
gat eg sannarlega leitt þau hjá mér sem
ómerk ómagaorð.
Hqnnes Porsteinsson.
Leiðrétting. Tvær villur hafa af vangá
í prófarkalestri slæðst inn í grein hr. Magn-
úsar Arnbjarnarsonar í síðasta blaði. í fyrstu
klausunni á 1. dálki er orðinu „véfengt" of-
aukið ; setningin á að vera: „ Að vísu hefur
það ekki verið, og er ekki ,neitt vafasamt í
mínum augum“ o. s. frv. I 2. klausu á 4.
dálki hefur orðið „engan“ fallið í burtu;
setningin á að hljóða 'svo: „Mun þá lítið
duga að slá því fram, að maður hafi gengið
út frá hinu og þessu, sem á sér engan stað
í hinum gildandi texta".
Lausn frá embætti
hefur fengið Jón A. Hjaltalín skóla-
stjóri við gagnfræðaskólann á Alureyri.
Sambanðsmálið.
Árnesingar mótmæla frumvarpinu.
Fundaskýrslur þaðan.
Dagana 28. júní — 2. júlí voru haldnir
í Arnessýslu 5 fúndir um sambandsmálið
eptir fundaboði frá ritstjóra þessa blaðs
og Sigurði Sigurðssyni ráðunaut, er báðir
bjóða sig þar fram til þingmennsku. Þá
er kunnugt varð þar eystra um fundahöld
þessi, gengust eiuhverjir meðmælendur
frumvarpsins fyrir því, að nokkrir kjós-
endur (flest prestar) óskuðu þess skriflega,
að einn eða fleiri fulltrúar úr sambands-
laganefndinni sæktu þessa fundi,til að skýra
málið, eptir því sem komist var að orði.
Hyggja menn, að þetta hafi verið gert að
undirlagi nefndarmanna sjálfra, er hafi
kunnað betur við, að geta sýnt einskonar
aðgöngumiða að þessum fundum. En
nefndarmönnum mun hafa skjöplazt í því,
að þeir sem undir þetta skjal rituðu, væru
allir á nefndarinnar bandi, því að nokkrir
þeirra voru það alls ekki, en kváðust hafa
skrifað undir þessi tilmæli til að sýna, að
Árnesingar þyrðu að horfast í augu við
nefndarmennina án þess að glúpna, og
þyldu að heyra meðmæli þeirra með frum-
varpinu, enda væri þá ekki unnt að segja,
að Árnesingar hefðu bægt nefndarmönn-
um burtu eða verið smeikir við návist
þeirra á fundunum og málflutning þeirra
þar. En nefndarmenn munu hafa verið
harla vongóðir um, að sigurinn væri þeim
vís þar eystra, ella mundu þeir tæplega
hafa lagt upp í þann leiðangur. Var nú
Lárus H. Bjarnason sendur af stað, til að
vera á fyrsta fundinum (á Stokkseyri) og
leggja þar undirstöðuna, þvf að miklu
þótti vitanlega skipta, að sá fundur tækist
vel. Ef til vill hefur hann og átt að sækja
fleiri fundi, ef vel gengi, en þar fór nokk-
uð á annan veg. Til fylgdar honum og
aðstoðar var fenginn Halldór Jónsson
bankagjaldkeri. En svo átti ráðherrann
að reka á smiðshöggið á síðasta fundin-
um við Ölfusárbrú 2. júlí og setja frum-
varpsinnsiglið á héraðið. En það fór einnig
nokkuð á annan veg, en ætlað var. Lftill
eða enginn pati fór af för þeirra Lárusar
og Halldórs, fyr en sama daginn og fund-
inn átti að halda á Stokkseyri, og ekki
var mönnum þar í nágrenninu kunnugt
um nokkra sendimenn að sunnan, fyr en
þeir L. H. B. og H. J. komu á fundinn.
Qg um enga smalamennsku gat verið að
tala af hálfu frumvarpsandstæðinga, eins
og »Reykjavík« gefur í skyn, því að það
var ekkert svigrúm til þess á Stokkseyri.
Ætti að tala um nokkra smölun á fund-
inn, mætti með miklu meiri rétti segja,
að sendimennirnir hefðu smalað með sér
í leiðinni flestum eða öllum meðmælend-
um frumvarpsins af Eyrarbakka, því að
þaðan voru einmitt atkvæði þau þrettán
að tölu, er frumvarpinu fylgdu. Þessir 13
| hefðu lfklega fæstir sótt fundinn, ef þeir
L. H. B. hefðu ekki »drifið« þá upp með
sér.
Vér birtum hér fundargerðina frá Stokks-
eyri í heilu lagi, eins og skrifari bókaði
hana:
Stokkseyrarfundurinn.
Ár 1908, sunnudaginn 28. júní kl. 4
e, hád. var fundur haldinn á Stokkseyri,
sarnkv. fundarboði frá Hannesi ritstjóra
Þorsteinssyni og Sigurði Sigurðssyni ráðu-
naut. Umræðuefni var sambandsmálið.
Á fundinum voru mættir margir kjósendur
Stokkseyrarhrepps og Eyrarbakka. Enn-
fremur voru þar staddir riddari Lárus H.
Bjarnason og bankagjaldkeri Halldór
Jónsson, sem voru ti) þess komnir, að
skýra uppkast það af lögum, er frá sam-
bandsnefndinni hefur komið, og að halda
uppi svörum fyrir því.
Fundarstjóri var kosinn kaupm. Krist-
ján Jóhannesson á Eyrarbakka og skrifari
Ivar Sigurðsson verzlunarm. á Stokkseyri.
FrummSelandi var Hannes ritstj. Lýsti
hann rækilega skoðun sinni á sambands-
málinu, taldi það athugavert í ýmsum
greinum og þurfa breytinga við.
Sig. Sigurðsson ráðun. tók í sama streng-
inn og taldi viðurhlutamikið að ganga að
uppkastinu, eins og það nú væri.
Lárus H. Bjarnason riddari talaði á
móti nokkrum breytingum við uppkast
sambandsnefndarinnar, og taldi það full-
nægjandi okkur til handa í öllum greinum.
I þann sama strenginn tók Halldór
Jónsson bankagjaldkeri.
Auk þessara töluðu á fundinum Jóh.
V. Daníelsson verzlunarm., Guðm. Sig-
urðsson verzlunarm., Helgi Jónsson sölustj.
á Stokkseyri, Gísli Gíslason á Ásgauts-
stöðum og Þorl. kaupm. Guðmundsson.
Allir þessir voru eindregið með breyt-
ingum á uppkastinu.
Ennfremur töluðu Guðni Jónsson verzl-
unarm. og Guðm. ísleifsson á Háeyri, og
voru þeir báðir ánægðir með uppkast
sambandsnefndarinnar.
Flestir ræðumennir töluðu tvisvar, sumir
þrisvar.
Eptir að umræður höfðu staðið rúma 3
klukkutíma, kom fram svo hljóðandi til-
laga frá H. J. sölustj:
tiFundurinn tjáir sig mótfallinn sam-
bandslagauppkastinu, eins og pað nii er
orðað, og telur bregtingar á pvi sjálf-
sagðar«. Samþ. með 42 atkv. gegn 13.
Viðaukatillaga: y>Fundurinn lýsir einnig
fallu trausli til fundarboðendanna í pessu
máli<(. Samþ. með 28 atkv. gegn 13.
Önnur tillaga frá P. Nielsen verzlunar-
stjóra á Eyrarbakka:
»Fundurinn lýsir þakklæti sínu til sam-
bandslaganefndarinnar fyrir unnin störf«
— »og heitir frumvarpinu fylgi sínu«.
Með fyrri lið tillögunnar voru 45 atkv.,
en seinni liðurinn fékk að eins 14 atkv.
Þá kom fram viðaukatillaga frá séra
Gísla Skúlasyni svo hljóðandi: »Eða hall-
ast að frumvarpi nefndarinnar«, og greiddu
22 atkv. með því. Mótatkvæða ekki leitað*.
Þétt fundargerð þessi sé fullglögg f
sjálfu sér, það sem hún nær, þarfnast hún
þó nokkurra skýringa. Um framkomu
L. H. B. á fundinum væri full ástæða að
geta nánar, en sleppa mun Þjóðólfur þvf
samt að sinni. En fæstum mun hafa
geðjast að ofsa þeim og óstillingu, er
lýsti sér í aðalræðu hans, enda mun hann
fljótt hafa komizt að raun um, að stór-
yrðin féllu máttlaus niður og höfðu gagn-
stæð áhrif við það sem ætlað var, enda
lækkaði hann allmjög seglin sfðar, er
hann sá ósigurinn vofa yfir. Urðu loks
engin önnur úrræðin, en að reyna að
klóra í bakkann með því að rugla at-
kvæðagreiðsluna, sem var því auðveldara,
þá er fundarstjórnin var í miklu ólagi og
fundarstjóri sýnilega öldungis ekki vaxinn
því itarfi, enda nýtti L. H. B. og vika-
drengur hans (séra G. Skúlason) sér það
ósleitulega. Tökum vér hér kafla úr bréfi
um þetta efni frá einum fundarmanni, ds.
1. þ. m., því að þar er rétt og hlutdrægn-
islaust skýrt frá. Þar segir svo:
»Eg skal geta þess helzta, sem mér
þykir nokkru skipta áhrærandi fund þenn-
an. Það er þá fyrst frekja sú, er lýsti
sér í ræðu L. H. B. óg þá það, hversu
hann svaraði sumu »út í hött«, t. d. því:
»Hvers vegna leggur nefndin svona mikið
kapp á, að halda uppkastinu að þjóðinni?«
Þá var það mjög óviðkunnanlegt af L.
hálfu, að vera að blanda sér inn í
atkvæðagreiðsluna og reyna til að rugla
hana. Eg og fleiri hugðum erindið ein-
ungis það, að skýra frá gerðum
nefndarinnar etc. Um atkvæða-
greiðsluna varðaði hann ekkert, að mér