Þjóðólfur - 27.11.1908, Blaðsíða 1

60. árg. Reykjavík, föstudaginn
Velkominn, svanur!
Velkominn, svanur, sunnan yfir hafið
með söngbrjóstið flekklaust enn af borgareimnum —
vængfangið breiða, dulardjúp i hreimnum,
drápunnar gull ur frónsku bergi grafið.
Velkominn, svanur! er sönginn þinn eg hevri
sólbráðið þiðir fannir andans hliða,
söngþrestir líða um hugarhlyninn víða —
himininn býður unað hvergi meiri.
Velkominn, svanur! söngstu vel og lengi,
svifhár sem norðurljóssins töfrabogar.
Vegljóst er ætíð anda, er sjálfur logar —
upploptið frjálst, þótt jarðarkjörum þrengi.
Velkominn, svanur! lljúgðu frjáls til stjarna.
Fyrr, en þú mæðist, hverf til stöðva þinna.
Víst er hér kalt, en vakir muntu finna
og vini, er syngja á skörum hlárra tjarna,
Sigurður Sigurðsson.
Bókmenntir.
Itóndinu á Hranni. Leikrit í fjór-
um páttum eptir Jóhann Sigur-
urjónsson. Rvík. Kostnaðarmað-
ur Sigurður Kristjánsson. 1908.
115 bls. Svo.
Höfundur leiks þessa, Jóhann Sigur-
jónsson frá Laxamýri, vakti fyrst eptir-
tekt á sér, þá er Gyldendal gaf út leikrit
hans, »Dr. Rung«, 1905. Þótti það nýlunda
mikil, að leikrit eptir Islenzkan náms-
mann kæmi út hjá Gyldendal. Og það
fréttist um leið, að Pétur Nansen o. fl.,
er vit höfðu á skáldskap, hefðu mjög
hælt þessari frumsmíð höfundarins, enda
var hennar lofsamlega getið í dönskum
blöðum. Og nokkur íslenzk blöð minnt-
ust og leiks þessa og luku á hann lofs-
orði. Hann hefur að eins verið prentað-
ur á dönsku, og ekki verlð leikinn. Það
var laglega af stað farið hjá jafnungum
höfundi með »Dr. Rung«, og hann hef-
ur ekki látið vonir þær, er menn gerðu
sér um hann, til skammar verða, því að
þessi nýi leikur hans, »Bóndinn áHrauni«,
stendur ekki hinum að baki, heldur fram-
ar að því leyti, að hann er fjölbreyttari
°S hemur víðar við. Auk þess gerist
þessi leikur á íslandi, með íslenzka nátt-
úru og íslenzk náttúruöfl að undirstöðu,
en hinn var að eins leysing eða leysing-
artilraun á einu sálfræðilegu vafamáli, og
alþjóðlegs eðlis. Þessi nýi leikur höfund-
arins snertir þvj tilfinningar íslendinga
miklu meir en hinn, enda verður^ þeim
kunnugri, með þVí að hann er ekki að
eins prentaður á dönsku á forlag Gyl-
dendals, heldur einnig á íslenzku, og
verður leikinn hér af Leikfélagi Reykja-
víkur í vetur, auk þess, sem hann sam-
tfmis kvað verða leikinn í Dagmarleik-
húsinu í Höfn og Þjóðleikhúsinu (Natio-
naltheatret) í Kristjaníu. Er það mjög
gleðilegt og uppörfandi fyrir hinn unga
höfund, að leik hans er svo vel tekið, og
vonandi, að sýningar leiksins á leiksviði
'yöji höfundinum nægilega greiða braut
til að halda því áfram, sem svo vel er
byrjað.
Aðalefni leiks þessa er í stuttu máli
þetta, að hjónin á Hrauni, Sveinungi og
fórunn, eiga eina dóttur barna, Ljót að
nafni, er þau vilja gipta efnuðum bónda-
syni þar í sveitinni, og á hann að taka
jörðina Hraun til ábúðar, svo að hún
haldist í ættinni. En Ljót er ekki um
þetta mannsefni gefið, hefur rennt hýru
auga til annars pilts, Sölva að nafni, er
verið hafði erlendis, en var nú nýkom-
inn heim aptur og vildi fá hana til við-
tals einslega úti í hrauni ákveðinn dag.
Engu lofaði hún um það, en varð þó
eitthvað annars hugar, og fannst, að hún
gæti ekki annan elskað. En faðir henn-
ar vildi hvorki heyra Sölva þennan eða
sjá, og svo var það úr, aðallega fyrir for-
tölur móður hennar, að Ljót lofaði að
giptast þessum bóndasyni, er foreldrar
hennar höfðu ætlað henni. En nærri sér
tók hún það loforð. En svo ber það við,
að fólkið flýr úr bænum á Hrauni vegna
jarðskjálpta og hefst við í tjaldi úti á
túni, en Sveinungi bóndi vill ekki vera í
tjaldinu um nóitina, heldur í bænum, og
fær konu sína með sér. Kemur þá enn
jarðskjálpti og hrynur mikið af bænum,
en bóndi og húsfreyja komast þó út ó-
skemmd, með því að ein stoð bilaði ekki.
En þessa sömu nótt hafði Ljót hitt4Sölva
úti í hrauninu. og þar rauf hún loforð
sitt til foreldranna og hét Sölva eiginorði.
Fóru þau svo bæði til fundar við for-
eldra hennar um morguninn, og ber þá
Sölvi upp bónorðið, en við það var ekki
komandi, og vildi bóndi jafnvel ginna
Sölva til að ganga inn í rústirnar, og
játaði það á eptir, að hann hefði þá
ætlað að kippa burt stoðinni, er uppi
hélt. Svo reynir hann að telja dóttur
sinni hughvarf, fá hana til að sleppa
Sölva, en taka bóndasoninn (Hálfdan),
en hún fellur á knéQyrir honum og seg-
ist aldrei hafa elskað nokkurn mann fyr
en Sölva, og hún geti ekki annan átt,
faðir sinn verði að gefa sér gleðina líka,
eins og hann hafi gefið henni allt sem
27. nóvember 1908.
hún eigi. En hann skipar henni þá, að
velja milli sfn og hans, og ef hún velji
Sölva, þá eigi hann enga dóttur. Og
Ljót segir þá þessi úrskurðarorð, að hann
eigi þá enga dóttur. Þá vill móðir henn-
ar miðla málum og fá mann sinn til að
slaka til og láta dótturina fá vilja sinn,
en Sveinungi tekur það svo, að kona
hans sé einnig orðin á móti honum, seg-
ir henni þá að fara til dóttur sinnar, en
gengur svo þögull inn í rústirnarog grfp-
ur höndunr um stoðina. I sömu svipan
hrynur þakið og Sveinungi verður undir.
Er þá leiknum lokið.
Hér er örstutt og ófullkomlega yfir
sögu farið, að eins aðaldráttanna getið.
I i. þætti er t. d. ágæt lýsing á sveita-
lffinu, þá er komið er úr kaupstað og
farið er að taka upp varninginn. Bygg-
ing leiksins er traust og samfelld heild,
engin óþarfa-mælgi, sem truflar höfuð-
áhrifin, og sýnir það, að höf. hefur gert
sér far um, að gera hann svo úr garði,
að lýtalaust eða lýtalítið væri frá sdrama-
tisku* sjónarmiði. Það er auðsætt, að
leikur þessi er ekkert flaustursverk, en
það er ekki spurt að því, hversu lengi
sé verið að verkinu, heldur, hvernig það
er af hendi leyst. Ibsen var t. d. ekki
ákaflega fljótvirkur. Hann hafði leiki
sína lengi í smíðum, eins og kunnugt er.
Það er einmitt þetta, sem oss þykir vænt
um hjá Jóhanni Sigurjónssyni, að hinar
góðu viðtökur, er »Dr. Rung« fékk hafa
ekki leitt hann til að hraða sér ákaflega
mikið með næsta ritið, og reyna að hafa
það sem flestar arkir, meira að vöxtum
en gæðum, heldur tekið sér nægan tíma
til að vanda sig sem bezt, og hafa leik
sinn meiri að gæðum, en minni að vöxt-
um. Og það hefur líka tekizt ágæt-
lega. Skáldleg tilþrif eru meiri í leik
þessum, en vér eigum að venjast í íslenzk-
um sjónleikum, að öðrum leikritahöfund-
um ólöstuðum. Mætti nefna þe*s ýms
dæmi. Þá er Jón vinnumaður er að
skera torf í jarðskjálptanum, segir hann,
að það hafi verið eins og hann væri að
rista í lifandi skepnu, sþað var eins og
eg væri að flá lifandi hold. Og rústirn-
ar frá því í fyrra voru eins og ljót ör«.
Og síðar leggur höf. öðrum í munn, þá
er hann sá heita gufuna leggja upp úr
jarðskjálptasprungunum, að jörðin drægi
andann með opnum munninum, »og eins
Og jörðin skalf — hún hafði ekka —
gráturinn er erfiður gömlum«. Þetta allt
um jarðskjálptana er bæði frumlega sagt
og vel sagt. — Þá er Sölvi er að lýsa
því, að líf hans sé í höndum Ljótar, seg-
ir hann henni draum sinn, að hann hafi
hrapað niður á hraungjáarbotn, og hvorki
getað hreyft legg né lið, »og dauðinn
kom og saug lífið út úr augunum á mér,
hann hélt því á milli handanna eins og
svolitlum loga« o. s. frv. Og þá er hann
er að telja henni hughvarf, að hún þurfi
ekki að efna loforð sitt við foreldrana,
segir hann, að það sé til önnur skylda,
margfalt stærri.og það sé skyjldan við
gleðina, það sé ekki til nein stærri
skylda, það sé tilgangur lífsins. Og síð-
ar játar hann hiklaust, að hann sé hug-
laus, þá er faðir Ljótar vill fá hann til
að ganga inn í rústirnar, því að þau
Æ 55.
megi ekki deyja frá gleði lífsins — sam-
vistarunaðinum, ástinni. Lengsta tilsvar-
ið (repliken) í öllum leiknum, eru orð
Sveinunga, þá er kona hans biður hann
utn að vera ekki inni í bænum um nótt-
ina, það væri að freista guðs. I þeim
orðum bóndans (á bls. 68) er einmitt
fólgin þungamiðja leiksins, og tökum vér
þau hér upp. Hann segir svo:
»Það er öllu heldur hann (o: guð)
sem freistar mín! Ef eg flýði, þá verð-
skuldaði eg að bærinn hryndi. Þarna
hefur hann staðið og beðið mín kvöld
eptir kvöld, síðan eg man eptir mér. Eg
het séð rúðurnar rauðar af sól og eg hef
séð þær votar af regni, eg hef séð þær
hvítar af frosti — við höfum verið sam-
an síðan eg var barn, eg klifraðist upp á
vegginn, eins og eg klifraðist upp á öxl-
ina hans pabba ndns, eg stóð upp á
barstinni og fannst bærinn lypta mér, til
þess að eg sæi betur yfir. Nei, Jórunn,
þótt eg vissi að jarðskjálptinn kæmi,
þá færi eg heim, það er heldur ekki
furða, þó að mig langi til að fara að
hátta niður í rúmið mitt, eg er orðinn
gamall, og þar hef eg yaknað má heita
hvern morgun alla mína æfi, eg hef lagt
mig út aí svo þreyttur, að eg gat varla
staðið á fótunum og vaknað ungur og
fjörugur, eg hef legið veikur og séð sól-
argeislana færast yfir gólfið«.
Hér er alt tekið fram, sem taka þarf,
til að skýra skapferli og hugsunarhátt
Sveinunga. Og það er enginn viðvanings-
bragur á þessari lýsingu. Betur að átt-
hagaástin, ást einstaklingsins til blettsins,
sem hann er fæddur og uppalinn á, væri
hér á landi svona öflug í veruleikanum,
en væri ekki skáldskapur.
Það eru svo margir fínir þræðir í leik
þessum, að það verður að fara listfeng-
lega og smekklega með hann á leiksviði.
Annars nýtur hann sfn ekki. Von-
andi gerir leikfélagið það sem t þess
valdi stendur til þess að leikurinn verði
því til sóma. En þá verður það að
vanda sig, ekki síður en höfundurinn,
enda á hann heimtingu á, að svo sé gert,
og að verki hans sé ekki spillt með ófim-
legum leik.
Ofviðri og manntjón.
I fyrrakveld fórst í ofsaroki enskt botn-
vörpuskip út af Aðalvík vestra með áhöfn
allri, 12—14 manns. I gærkvöldi voru
þrjú líkin rekin. Fjórtán ensk botn-
vörpuskip þar vestra náðu höfn á Dýra-
firði og lágu þar öll inni í gærkveldi,
sum allmjög brotin og menn stórmeiddir.
Var þá saknað tveggja skipa »Paragon«
og »Queen Alexandra«, beggja frá Hull,
og er talið víst, að annaðhvort þeirra
hafi verið það, er (órst 1 fyrra kvöld út
af Aðalvík, og um hitt eru menn hrædd-
ir, úr því það var ekki komið til hafnar
f gærkveldi. Veðrið hafði verið mesta
forráðsveður þar vestra með fannkomu
allmikilli.