Þjóðólfur - 20.08.1909, Blaðsíða 2

I1 J O Ð O L F U R.
136
verið boðið stórfé í vélina, en hann hefur
ákveðið að selja hana blaðinu »Matin«
fyrir 10,000 franka, eins og hann hafði
kostað til hennar. Svo á að setja vélina
á sýningu, og því næst ætlar blaðið að
gefa frakknesku þjóðinni vélina, og láta
setja hana á eitthvert safn. Mælt er að
Blériot ætli að keppa við bræðurna
Wright um 90,000 kr. verðlaun, og sömu-
leiðis að hann muni ætla sér að vinna
verðlaun þau (180,000 kr.) erblaðið »Daily
Mail« hefur heitið fyrir flug milli Lund-
úna og Manchester, þ. e. milli aðalskrif-
stofu blaðsins í Lundúnum og útibús þess
f Manchester.
Aðrar loptfarir.
Orville Wright hefur nú fullnægt skil-
yrði Bandarlkjastjórnar fyrir kaupi á vél
hans, því að eptir því sem »Times« segir
6. þ. m., hefur hann flogið 5 enskar
mílur í beina stefnu fram og aptur með
einn fnrþega. Stjórnin kaupir því af hon-
um vélina fyrir 90,000 kr. auk 18,000 kr.
uppbótar fyrir að hafa flogið hraðar, en
sem svarar 40 enskum mflum á klukku-
stund. Vélin verður nr. 1 í loptskipa-
flota Bandaríkjanna.
Zeppelin gamli hefur nýlega flogið með
7 farþega frá Friedrikshafen til Frank-
furt am Main, um 200 enskar mílur, og
hreppti þó andviðri á leiðinni.— Hinn 5.
þ. m. flaug hann alla leið frá Frankfurt
til Köln.
Edison spáir því, að loptsiglingar taki
svo miklum framförum á næstu 10 árum,
að loptskipin fari að flytja póst, farþega
og annan flutning landa á milli, með
ekki minni en 100 mílna hraða á klukku-
stundinni, það sé enginn efi á því.
í »Times« frá 13. þ. m. er skýrt frá
því, eptir símskeyti frá Breslau í Slésíu,
að kl. 5 að morgni 12. þ. m. hafi rúss-
neskir landamæraverðir skotið mörgum
skotum á þýzkt loptfar með 4 farþegum,
um leið og það sveif yfir landamærin. 3
loptsiglingamennirnir biðu bana, en hinn
4. særðist hættulega. Þetta er ekki í
fyrsta skipti, sem Rússar hafa skotið á
loptför, haldið að þau væru í njósnar-
ferðum, en sjaldan hefur verið talað um,
að manntjón hafi hlotizt afþessu heimsku-
æði þeirra. Naumast láta Þjóðverjar
Rússum haldast þetta ódæði uppi refsinga-
eða bótalaust.
Yertfallið í Svíþjóð.
Það hófst um síðastl. mánaðarmót, og
er hið stórkostlegasta verkfall, sem gert
hefur verið á Norðurlöndum. Tilefnið
ekki annað en hærri kröfúr frá hálfu
verkamanna, er vinnuveitendur hafa ekki
viljað sinna. Hinn 11. þ. m. voru það
285,762, er lagt höfðu niður vinnu, að
þvl er segir í »Times« á föstudaginn var
(13. þ. m.). P'réttaritari »Times« í Stokk-
hólmi skýrir frá því, að 7. þ. m. hafi
konungur haft ráðstefnu við fulltrúa beggja
aðíla: vinnuveitenda og verkamanna, en
um kveldið var prentuð almenn yfirlys-
ing, að hvorugir óskuðu eptir, að stjórnin
skipti sér nokkuð af þessu máli, og hætti
þá stjórnin allri málamiðlun. Mánudag-
inn h. 9. lýstu öll blöð í Stokkhólmi yfir
því, að þau yrðu að hætta að koma út
að sinni, vegna þess að prentarar hefðu
gert verkfal). A þriðjudagsmorguninn
kom ekkert blað út í Stokkhólmi nema
að eins eitt einasta: málgagn verkmanna- |
félagsins, en á miðvikudaginn komu þó
flest önnur blöð út í einskonar ágripi.
Fréttaritari »Times« segir, að 11. þ. m.
sé þó verkfallið heldur í rénun, og sum-
staðar sé tekið smátt og smátt til vinnu,
svo að menn séu að vona, að hið versta
sé um garð gengið.
Jarðskjálftar
miklir hafa orðið 1 Mexíkó, og borgin
Acapulco nær gereyðst. Þar komu 70
jarðskjálptarykkir hver eptir annan, með
allstuttu millibili. Ekki eitt einasta hús
á jarðskjálftasvæðinu er uppi standandi,
ogflóðalda skall þar á land 31. f. m., og
gerði mikið tjón. Vfða annarstaðar í
Mexfkó hafa og hús hrunið, og alls kvað
manntjónið af jarðskjálftum hafa orðið
þar svo hundruðum skipti.
Eldsvoði
hefur eytt að miklu leyti bæinn Osaka í
Japan. Eldurinn sópaði öllu burt á 4
ferhyrningsmílna svæði og margir menn
fórust. Talið að 11,000 hús hafi brunnið,
og skaðinn metinn um 9 miljónir króna.
Nýjar ginisteinanátnur
kvað vera fundnar í Suður-Afriku vestan-
til, í landeignum Þjóðverja þar.
Látnir merkismenn.
Þjóðverjar hafa misst 22. f. m. eítt
höfuðskáld sitt, Detlev von Lilien-
cron, hálfsjötugan að aldri. Hann var
af ýmsum talinn bezta ljóðskáld Þýzka-
lands nú á tímum. — Látinn er og
Gustav Karpeles, þýzkur fagurfræð-
ingur og rithöfundur, einkum kunnur
fyrir útgáfur sínar af skáldritum Heines
og mörgum ritum um hann. Ennfremur
er látinn Adolf Hausrath háskóla-
kennari í Heidelberg, nafnkunnur kirkju-
sögufræðingur, 72 ára gamall.
Nýdáinn er og Wilhelm Wexel-
sen biskup í Þrándheimi (sfðan 1905)
sextugur að aldri, áður kirkjumálaráð-
herra. Hann vígði Hákon konung 7.
undir kórónu í Þrándheimsdómkirkju.
Af dönskum mönnum nafnkunnum eru
nýlátnir: Leopold Rosenfeld tón-
skáld, tæplega sextugur og J. N. G.
Forchhammer, fyrrum rektor við
Herlufholmsskóla, 82 ára gamall.
Þeir Daníel Bruun höfuðsmaður og
dr. P’innur Jónsson prófessor hafa í sum-
ar fundið merkilegar fornmenjar í landi
jarðarinnar Brimness f Svarfaðardal, yzta
bænum þar í dalnum að vestanverðu,
skammt upp frá Dalvík. Hefur þar fund-
izt grafreitur, sem notaður hefur verið í
heiðni, og í honum leifar af 13 beina-
grindum af mönnum, körlum og konum,
7 beinagrindur af hestum og 4 af hund-
um, er heygðir háfa verið með fólk-
inu. Leifar fundust og af litlum bát (sex-
æring?), er einn mannanna hafði verið
heygður í, en ekkert eptir af fleytunni,
nema nokkrar spýtur. Eitthvað fannst og
af spjótaleifum, leiktöflur úr beini o. s.
frv., ennfremur nokkrir skrautgripir, er
kvennfólk hefur borið og látið hefur ver-
ið í grafirnar með þeim, t. d. hálsfesti,
glerperlur o. fl.
Mestan hluta þessara rnuna flutti D.
Bruun með sér nú til Knupmannahafnar,
þóttist þurfa að fara með þá til að láta
rannsaka þá nákvæmiega, mæla hross-
beinin o. s. frv. En að lokinni þessari
rannsókn á allt að sendast hingað á
í’orngripasafnið, því að samkvæmt nýju
fornmenjalögunum, má ekki forngripi af
landi flytja, án leyfis stjórnarráðsins. Það
leyfi mun og Bruun hafa fengið, auðvit-
að með því skilyrði, að mununum yrði
skilað aptur. En reglulega skrá yfir fund-
inn hefur hann víst ekki skilið eptir, svo
að það er eingöngu undir áreiðanleik
hans komið, að öllu verði haldið til skila,
sem ekki er ástæða til að efast um. Þeir
D. Bruun og Finnur hafa haft styrk af
Karlsbergssjóðnum næstl. 3 ár til rann-
sókna á sögustöðum hér. — Fornmenja-
fundur þessi virðist vera einhver hinn
merkilegasti, er fundizt hefur hér á landi.
OÉ-ögtaosiáirlerii
eptír &. T. Zoega.
Eg sé sárfáa minnast að nokkru ráði
á þessi þörfu og vel sömdu rit. Mun
það mest því að kenna, að bæði er það
vandaverk, að rita röklega um enska
málfræði,'og svo eru þeir ekki ýkja-margir
enn hér á landi, sem þykjast vera til þess
færir; er og betra að þiggja og þakka
þegjandi, heldur en að dæma um verkið
með lítilli þekkingu. Orðabækur útheimta
þar að auki langan lestur og notkun rit-
dómarans. Nú á það heima hjá mér, að
eg hef ekki nálægt þvf notað eða lesið
bækur G. T. Z. sem þyrfti, til að meta
þær rétt, og skal þvt einungis kveða upp
yfirlits-dóm um þær. Og dómurinn er
sá, að rit þessi öll, og einkum orðabæk-
urnar, virðast vera samdar með hinni
mestu vöndun og samvizkusemi. Villur
engar að marki nokkursstaðar, en um
hitt mætti lengi deila, hvernig orðin hafa
verið valin, því að þar á jafnan sá kvöl-
ina, sem á völina. Setjum svo, að enska
orðabókin hafi nál. 50,000 orð (sem mun
láta nærri), þá hefur orðið að skilja meiri
hlutann eptir, ef málið á hátt á annað
hundrað þúsund orð, eins og fróðir menn
hafa talið. Þar hlýtur sitt að lltast hverj-
um. Sama gildir um íslenzk-ensku orða-
bókina. En yfirleitt finnst mér hin jafna
heilbrigða greindargáfa höf. hafi verið hon-
um góður ráðanautur, hversu mýmörg
orð, sem þann kann að vanta eða sakna,
sem les 1 sífellu bók eptir bók. En mest
ríður á þýðingum orðanna f svo auð-
ugu og þaulmenntuðu máli. Þar reynir
mest á bæði kunnáttu höf. og aðgætni;
er til þess óumflýjanleg hin mesta kunn-
átta 1 þvf máli, sem þýtt er á, svo og
æfing og trútt minni, að ekkert af völd-
ustu orðunum gleymist. Eg vil minna á
orð (í enskunni) eins og character,
mind, personality o. fl. sálfræðis-
leg orð, sem vort mál vantar að meira
eða minna leyti. Svo er og um ótal hug-
gripsorð og orðtök sérlegrar merkingar
(teknisk orð). Mörg orð verða alls ekki
þýdd, nema með málsgrein. Þegar um
sllk orð og þýðingar er að ræða, má
finna nálega öllum orðabókum, og einkum
hinum minni, ýmislegt til foráttu. Ogeins
gæti eg gert smá-aðfinnslur við þessi rit.
T. d. ef eg slæ upp orðinu: sjálfs-;
þar stendur: sjálfs-lýsing, autobio-
graphy. Enbetraværi: self-description,
því antobiogr. þýðir eiginlega = sjálfs-
I æfisaga. Yfir sjálfs-menning kann eg
betur við orðið self-culture, en self-
education. S j á 1 f-kj ö r i n n er rétt
þýtt (hjá höf.) self-chosen, en líka
þýðir það: the rightnianinthe
right place. Þetta eru þó optast
smámunir. Orðasambönd allskonar í báð-
um orðabókunum vanta óvíða, eptir því
sem rúmið leyfir, svo sem málsgreinir
venjulegustu sagnorða með forsetningum
og atviksorðum á eptir, eins og go, ganga,
fara, put, setja (setja) o. s. frv. En slíkar
setningar er nemandinn venjulega lengst
að nema svo vel sé. Framburð enskrar
tungu, og sérstaklega réttar áherzlur, er
og erfitt að nema, og verður ekki til
til hlítar, nema við menn af viðtali. Yfirleitt
mun flestum reynast enskan að sama skapi
erfið til þrautar, sem hrafl málsins og
hneigingar skilst auðveldlega. Eins
og kunnugt er, er meginhluti tungunnar
af engilsaxneskri rót, og þar næst róm-
versk-franskri. En mýmörg orð á hún
úr keltneskum málum. Handa vísindum,
iðnaði og sérfræðum allskonar hefur og
enskan viðað að sér ógrynni orða og heita
úr miðaldamálum, velsku, grísku, latínu,
spænsku o. fl. Spencer, sem ekki kunni
fornmálin, útvegaði sínum ritum nokkur
hundruð nýyrði, sem lærðir vinir hans
bjuggu til eða fundu eptir aðra. Ein ein-
asta kolagufuvél á 5—6 þúsund parta,
hvern með sínu nafni. Dýra- og jurta-
fræði, svo og lyfjafræðin, eiga aptur
sömu heiti á öllum Evróputungum. Og
margt í raffræðinni á eða ætti að eiga
sömu heiti á sem flestum málum, því að
( vísindin eru alþjóða eign. Nýyrðasmíði
smáþjóða er bernskulegt.
Þá eru ekki svo fá ensk orð, sem hvorki
hafa breytt formi né þýðing (einungis
framburði), svo hver Islendingur skilur
þau. Eg hef einu sinni talið 1 lítilli orða-
bók sllk orð í nokkrum stöfum, í B-kafl-
anum t. d. nálægt 50. Svo höfum vér
og eignazt nokkur orð úr ensku, og flest
líklega frá 15. öldinni og fram á hina
16., þegar Englendingar verzluðu hér við
land; eru það og helzt orð úr verzlunar-
og veiðiskaparmálinu, t. d. kóð, cod (nú
um smáfisk), uxahöfuð, hogshead,
o: áma (ætti að vera: galtarhöfuð,
því hog er = göltur, nema orðið sé yngra
og eptir dönsku og þýzku, sbr. Okse-
hoved, Ochskopf. En þetta var nú útúr-
dúr. Þó vildi eg leyfa mér að skjóta
því að hinum heiðraða höfundi, að hann
léti fylgja nýrri prentun nefndra bóka
dálítinn lista eða safn, er teldi helztu
nöfn og heiti í ensku, er geymt hafa að
mestu form og þýðingu vorrar forntungu.
Hafi hann svo heiður og þökk fyrir
gott starf.
M. J.
Markaðsskýrsla
um íslenzkt smjör.
Hr. konsúll Jes Zimsen hefur sent
oss eptirfarandi markaðsskýrslu frá J.
V. Faber & Co. í Newcastle on Tyne:
„Eftir skýrslu vora frá30. júlí höfum
vér fengið sendingu á s/s „Laura",
en því miður voru gæðin misjöfn frá
smjörbúunum yfirleitt.
Orsökin er vafalaust sú, hve langt
líður frá því smjörið er tilreitt; elzta
smjörið var t. d. meira en mánaðar
gamalt, þegar vér fengum það, og
allir geta séð, að jafnvel bezta smjör
missir nýjabragðið á þeim tíma.
Þegar frá eru talin elztu ílátin, var
smjörið þó gott og seldist á stutt-
um tíma föstum viðskiptavinum.
Verðið var misjafnt — sakir mik-
ils munar á gæðum, en bezta teg-
und var seld með sama verði og
vikuna á undan, svo að verðið verð-
ur 83—86 kr. (100 pd.) á skipsfjöl,
íyrir lakari tegund var verðið frá 75
—70 kr. (á skipsfjöl). Þó er gleði-
legt að sjá, að nú er mestur hlut-
inn bezta tegund, þar sem smjörið
var áður að mestu leyti lakari teg-
undar, — vér vonum að sá tími
komi, að allt verði bezta smjör.
Markaðurinn hefur verið daufur, en
sýnist nú vera að batna, og oss virð-
ist sem smjörið muni nú fara að
hækka í verði“.