Þjóðólfur - 01.10.1909, Síða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 1. október 19 09.
•W 41.
Bókmermtir.
Jón Trausti: Heiðarbýlið.
Annar páttur. Grenjaskyttan.
231 bls. 8vo.
Þetta er þriðja framhald sögunnar af
Höllu eptir sama höfund(Guðmund Magn-
ússon), en annar þáttur af Heiðarbýlinu,
sem aptnr er annar þátturinn 1 sögu
Höllu. Þetta ætti því í rauninni að heita:
þriðji þáttur. En höfundurinn hefur Kklega
ekki hugsað sjer i upphafi að skipta sög-
unni í jafnmarga þætti, sem nú er útlit
fyrir. SKkar framhaldssögur sem þessi
eru almennar hjá erlendum skáldum, þótt
aðferð þessi sé fremur ný hér á landi.
Það þykir nfl. reynsla fyrir því, að slíkar
sögur seljist betur, en einstök saga, vegna
þess að flestum lesendum er svo háttað,
að þá langar stöðugt til að heyra meira
og meira um söguhetjuna, einkum ef sag-
an er vel sögð, og bíða óþolinmóðir eptir
framhaldinu. Það hefur og stundum komið
fyrir, ef einhver skáldsaga hefur fallið
mönnum sérstaklega vel í geð, að lesend-
urnir hafa beinlínis heimtað framhald,
þótt höf. hafi ekki ætlað sér það 1 fyrstu
og skilið við söguna sem heild. Og hefur þá
opt teygst töluvert úr þeim »seríum«, þá
er höf. hafa verið komnir á lagið með
að halda forvitni lesendanna vakandi bók
eptir bók. En ekki er það allra meðfæri,
að rita slíka sagnaflokka á þann hátt, að
hver einstakur þáttur verði samsvarandi
heildinni, og heildaráhrifin fari ekki í mola,
sagan verði brotasilfur. Um þessa sögu
Jóns Trausta verður enn ekki sagt, hvernig
h o n u m teksl þetta, af þvf að henni er
ekki enn lokið. En eptir því sem komið
er, má vænta þess, að honum takist þetta
sæmilega, ef til vill ágætlega. Vér
viljum ekki spá neinu um, hvernig
skáldið fer með efnið, það sem eptir er,
hvort hann lætur þau Þorstein og Höllu
giptast, eiga »börn og buru, og grafa
rætur og muru«, eða hann Iæturþauekki
ná saman og annaðhvort eða bæði bera
örlög þung til æfiloka. Hér er ekki allt
komið undir því, h v e r endirinn verður,
heldur h v e r n i g, hversu haglega hnút-
urinn er leystur að lokum í samræmi við
alla heildina, og að þaðségertmeð þeirri
iist, að lesandinn verði að játa fyrir sjálf-
um sér, að öðruvísi hefði þetta ekki getað
farið, eptir öilum gangi sögunnar og lund-
erni höfuðpersónanna. Þá kemur það
fyrst fram, þegar litið er yfir alla söguna
í heild sinni, hvort skáldinu hefur tekizt
að semja samsteypt listaverk eða ekki.
Sögur Jóns Trausta, bæði þessi sagna-
flokkur og aðrir, hafa notið allmikilla vin-
sælda meðal alþýðu og eiga það skilið,
því hann ritar við alþýðuhæfi og á létt
með að setja sig inn í hugsunarhátt al-
þýðu og lýsa íslenzku sveitalffi, svo að
trútt sé nokkurn veginn.
Þessir sömu kostir höf. koma fram 1
þriðja þætti Höllu-sögunnar, »Grenjaskytt-
unni«. Það var tekið fram í rítdómi um
»Heiðarbýlið« í þessu blaði 1 fyrra, að
náttúrulýsingarnar þar væru flestar ágætar.
Það er minna af þeim í þessum þætti,
en þó nóg til þess að sýna, að höf. hefur j
mjög glöggt auga fyrir því, sem einkenni- |
legt og fagurt er í íslenzkri náttúru, ein-
mitt það sem mörgum dylst, og allajafnaer
ekki veitt eptirtekt. Það er auðheyrt, að
höf. hefur alizt uppi í sveit og tekið vel
eptir mörgu.
Samdrætti Þorsteins og Jóhönnu er sér-
staklega vel lýst. Einkum er kaflinn frá
miðri bls. 22 út að þankastrykunum ofar-
lega á bls. 24, ágætur. Orðunum svo
stillt í hóf, að þau geta engan hneykslað,
en allt er sagt, er sagt verður, og sagt
vel, ekkert of eða van. 'Og svo hreinn
blær yfir öllu, innileikur og þýðleikur í
hverri línu, er gæti bent á persónulegar
minningar, persónulega reynslu. En í því
er listin fólgin, að hún komist sem næst
veruleikanum, sé sönn list, en ekki hug-
smíð ein, undirstöðulaus og heimilislaus
í veruleikans ríki. Það yrði oflangt
að taka hér upp þann kafla í heild sinni,
því að þar má ekkert missast. En vér
höfum viljað benda á þetta sem dæmi
þess, hve góða spretti Trausti tekur. Og
hann tekur þá marga í þessari bók, og
svo góða suma hverja, að þar fara hinir
eldri og æfðari ekki fram úr honum.
Fundi þeirra Þorsteins og Jóhönnu við
Alfakvíar er og vel lýst, en í samanburði
við kaflann á undan er það þó nokkru
daufara og verður að sumu leyti að eins
endurtekning, er má sem sjaldnast eiga
sér stað, því að skáldið verður jafnan að
varast sem heitan eld, að endurtaka sjálf-
an sig, endurtaka sömu hugmyndina með
sömu eða svipuðum orðum, þótt honum
hafi einu sinni tekizt það vel. Annars er
Þorsteini yfirleitt ekki lýst svo Ijóst sem
æskilegt væri, sem aðalhetju sögunnar,
er á að bera hana uppi öðrum þræði að
minnsta kosti. Höf. tekst ekki að vekja
næga samúð lesandans með honum, ekki
einu sinni þá er hánn lætur alveg bugast
af augnablikssorg við dánarbeð Jóhönnu.
En hann er vitanlega ekki ver gerður eða
lakari en karlmenn gerast upp og niður,
og ef til vill nokkurnveginn sönn mynd
af ístöðulitlum, hverfulum ungling, sem
gleymir fljótt. Og þótt það sé ekki sem
eðlilegast, hvernig ást þeirra Þorsteins og
Höllu kviknar fyrst og verður brátt að
allheitum eldi, þá hefur höf. samt furðu-
vel tekizt að lýsa hinum fyrstu kennslum
þessara óleyfilegu ásta, einkum frá Höllu
hlið. Hún er svo samvizkusöm, svo var-
færin, svo hikandi og á báðum áttum,
að hún veit ekkert, hvað hún á að gera.
Ástin til Þorsteins og skylduræknin við
Ólaf bónda hennar berjast hvort á móti
öðru, og 1 niðurlagi bókarinnar verður
naumast séð, hvort beri sigur úr být-
um, en það virðist nokkurn veginn auð-
velt að spá því, að ástin muni á öllu
sigrast, öllu ura koll varpa, öllum stíflum
burtu ryðja. Yrði það ekki, eptir því sem
á undan er farið, væri Höllu undarlega
varið og öðruvísi én flestum konum, jafn
vargipt sem hún er Ólafi, þessu búra-
menni, er hún hafði aldrei unnað. En
það kemur allt 1 næsta þætti, og verður
ef til vill á allt annan veg, því að vegir
skáldanna eru órannsakanlegir.
Það er enginn efi á, að þessi þáttur,
»Grenjaskyttan«, sem nú er nýútkominn,
verður lesinn með eptirtekt og ánægju af
fjölda manna. Og þótt finna megi að
einstökum atriðum sögunnar hitt og þetta
með nokkrum rökum, þá eru þeir gallar
yfirleitt svo smávægilegir, að þeir spilla
ekki gildi sögunnar í heild sinni, er hefur
tekizt mjög vel, og hefur svo marga góða
kosti, að hún stendur Ktt á baki því
bezta, er vér eigum í þeirri grein á ís-
lenzku, því að þótt hún sé ef til vill ekki
eins fáguð eða hefluð að orðfæri eins og
t. d. sögur Einar Hjörleifssonar, þá er
er hún þeim fremri að fjöri og lífi og
viðburðum. Það er æðasláttur lífsins
sjálfs, hinnar margbreytilegu tilveru, sem
iðar og kvikar f skáldsögum Jóns Trausta.
Formið er vitanlega ekki eins fast hjá
honum eins og í skáldsögum Jóns Thor-
oddsens eða Gests Pálssonar, en það get-
ur komið slðar, og þ á, þegar form og
efni fellur 1 faðma, rennur saman í eina
listaheild hjá Jóni Trausta — þ á verður
Guðmundur Magnússon bezta sagnaskáld
Islenzkt.
Erlend tíðindi.
Deilan um norður-
heimskautid.
Cook og Peary.
Flest erlend blöð nú upp á síðkastið
verja afarmiklu rúmi til að ræða um deilu
þeirra Cooks og Peary’s út af fundi norð-
urheimskautsins, og skiftast blöðin ein-
mitt í tvo flokka: má naumast á milli
sjá, hvor þessara heimskautsfara sé lið-
fleiri. Cook veitti mjög erfiðlega í fyrstu
og flest blöðin, að minnsta kosti hin
ensku og amerísku, rengdu mjög frásögn
hans og trúðu Peary, en svo er að sjá sem
Cook hafi snúið á Peary upp á síðkastið, og
þeir verða fleiri og fleiri, sem trúa hon-
um, en væna Peary um, að hann fari
með rangt mál gagnvart Cook, af öfund
einni og illgirni. Það hefur og mjög
bætt fyrir Cook, að hann hefur komið
mjög hóglega og kurteislega fram í deilu
þessari, alveg gagnstætt Peary, sem látið
hefur eins og óður maður. Eitt, sem
Peary sakar Cook um, er, að hann hafi
laumast 1 för þessa, og tekið frá sér
Eskimóa þá, er hann hafi æft og undir-
búið undir heimskautsför, en Cook hefur
ekki svarað öðru en því, að Eskimóar
séu fólk á lausum kili, og séu hvorki
eign Peary’s eða hans. Hann kvaðst og
hafa borgað Eskimóunum 10 sinnum meira,
en þeir hefðu sett upp. Við blaðamenn-
ina, sem spurðu Cook um, hvað hann
hefði til sannana sfnu máli, sagði hann:
»Eg er fús til að leggja athuganir mínar
fram fyrir nefnd sérfróðra manna af öll-
um þjóðum, og eg ætla bráðum að gefa
út skýrslu, er mun taka af allan vafa.
Eg hef á réttu að standa. Réttlætið mun
sigra«. F.ins og getið var um í síðasta
blaði, fór hann beint til New-York frá
Kristjanssand í Noregi n. f. m., og ætl-
ar þar að standa fyrir máli sínu.— Sagt
er, að Cook hafi á Grænlandi afhent
vini sínum, Whitney að nafni, amerískum
auðmanni, athuganabækur sínar og önn-
ur skjöl til að flytja þau til Anveríku, en
þau hafi komist í hendur Péarys, en Cook
kvaðst ekki trúa því, að svo væri, vinur
sinn muni alls ekki hafa farið svo með
það, er honum var trúað fyrir.
í Kaupmannahöfn voru Cook sýndar
virðingar miklar, sæmdur gullmedalíu og
gerður að heiðnrsdoktor háskólans með
sérstakri viðhöfn í háskólahúsinu.
Heimskaiitsferð Peary’s.
Það hefur vakið töluverða óánægju f
blaðaheiminum, að »Times« hefur náð
einokunarrétti í Evrópu og Amerfku á
ferðaskýrslu Peary’s og bannað því öll-
um blöðum að birta hana. Var því að
nokkru leyti hlýtt, en ekki til fullnustu.
»Times« ætlar svo að gefa skýrsluna út
1 bókarformi, og vill því ekki láta spilla
fyrir sölu bókarinnar með því að leyfa
öðrum blöðum að flytja hana áður. Bók
þessi er nú eflaust komin út og bannið
því leyst svo, að úr þessú geta víst blöð-
in flutt fregnir nm förina. Að minnsta
kosti mun »Times« skipta það litlu, þótt
blöð hér uppi á íslandi^noti skýrslu þessa
meira en hálfum mánuði eptir birtingu
| hennar. Hér verður að_eins tekið ágrip
af fyrri hluta hennar, sem birtur er f
vikuútgáfunni af »Times« (Weekly Times)
17. f. m.:
Peary lagði af stað frá New-York 6.
júlí f. á. á skipi því, er »Roosevelt« hét,
og var skipstjóri þess Englendingur,
Bartlett að nafni. Hinn 1. ágúst var
komið til Yorkhöfða (Cap York) á Græn-
landi og hinn 8. var farið frá Etah á
Grænlandi og komið til Sheridanhöfða á
Grantslandiji. september. Þar var höfð
veturseta. Hinn 15. febrúar þ. á. hófst
sleðaförin frá skipinu norður til heim-
skautsins í nokkrum deildum með litlu mill-
bili og gekk ferðin vel, en 2. og 3. marz
töfðust þeir við vakir í ísnum og vikuna
frá 4.—11. marz ;töfðust þeir alla, vegna
þess, að þeir hittu þá fyrir auðan sjó.
Voru þeir þá komnir á 84. mælistig, en
27. s. m. fóru þeir yfir 87. mælistig.
Litlu síðar, þá er komið vará 87,48 norð-
urbreiddar lét Peary Bartlett snúa við
með 2 Eskimóa, einn sleða og i8hunda,
því að Peary vildi verða einn hvítra
manna, er til pólsins kæmist, og getur
þess sérstaklega í skýrslu sinni, að hann
hafi lofað Bartlett að fara svona langt, af því
að Englendingar ættu það skilið, að landi
þeirra kæmist lengra norður en nokkur
annar hefði komist áður, því að hann
hefði komist U/4 mælistigi nær heim-
skautinu en Cagni hinn ítalski, er var í
för Abrússahertogans og gæti því sem
brezkur þegn stært sig af því að hafa
komist næst heimskautinu, næst Ameríku-
manni (þ. e. Peary sjálfum). Er auð-
heyrt, að Peaiy finnst mikið til um þetta
göfuglyndi sitt. Ánnars hrósar hann Bart-
lett fyrir góða stjórn á »Roosevelt« og hafi
hann verið sér til skemmtunar á ferðinni.
Með Peary voru þá eptir 5 menn, að því
er virðist: 4 Eskimóar og einn Svertingi
(Henson), og segir hann, að þeir hafi ver-
ið svo þægir sér og þjálir, eins og fing-
urnir á hægri hendi sinni. Fjórir þeirra
hafi verið þaulvanir að fást við hunda