Þjóðólfur - 15.10.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 15. október 190 9.
Jú 44.
Gíslí Sveinsson: Stjórnin og
sjálfstæðismálið.
II.
Allir andvarpa yfir því, að nú sé Jón
'Sigurðsson dáinn. Nú skorti oss alger-
lega foringja, er treysta megi.
Ef til vilí er þetta að nokkru leyti
sjálfum oss að kenna. Vér kunnum ekki
að búa tií foringja.
Óðar en einhver sezt í foringjasætið,
ráðumst vér á hann með ópi og óhljóðum.
Með öfund og hatri drögum vér hann
niður í skarnið, veikjum traust annara á
honum og traust hans á sjálfum sér, hvort
sem hann vinnur til þess eða ekki.
En út úr þessari umkvörtunum foringja-
ieysið spyr maður sjálfan sig: Hver eru
þá foringja e f n i n, mennirnir, sem síðar
flytja oss inn 1 þann Fróðafrið og fram-
faratíð, sem vonandi kemur á þessari
Sturlungaöld ?
Hvar eru þeir á þingi?
Ekki veit eg, hvort Gísli Sveinsson ber
gæfu til þess að verða oss slíkur foringi,
en víst er það, að enginn jafnaldra hans
hefur meiri áhuga á stjórnmálum vorum,
og enginn þeirra er kunnari fyrir afskipti
sfn af þeim, en hann. Hann er vel máli
farinn, skrifar röggsamlega og tekur ekki
utan af því, hver sem í hlut á.
Mér var kunnugt um þessa Eimreiðar-
grein Gísla og hlakkaði til að sjá hana.
Eg bjóst við ítarlegri, vandaðri tfmarits-
grein, en svo reynist þetta gömul blaða-
grein, er ritstj. Ingólfs vildi ekki taka og
eg hafði lesið áður. Framan og aptau
við hana eru nokkrir viðaukar, en betra
og heillegra hefði þetta orðið, ef höf.
hefði skrifað nýja og ítarlegri grein. Þó
er grein þessi ærið umhugsunarefni, ekki
sízt nú, meðan hvergi bólar á heilbrigðri
stjórnmálahugsun fyrir róg og rifrildi um
einhverja smámuni eða gerða hluti, sem
enginn fær aptur tekið.
Greinin ræðir hvert sé stjórn-
málatakmark vort.
Höf. svarar: Skilnaður, fullurskiln-
aður, ekkert nema alger skilnaður!
Og svo bendir hann á hvernig hann
hyggur oss geta náð þessu tak-
m a r k i.
Hér er því eitthvað, sem vert er um
að tala !
Um sambandið við Dani farast höf.
þannig orð:
Sambandið er af »hinu illa«.
Þættir þess eru menningarlegir, efna-
legir og stjórnarlegir. Alla ber okkur að
f o r ð a s t.
Konungssamband við Danmörku er ís-
lendingum ekkert takmark; það
gæti að eins verið meðal- eða millistig.
Frá upphafi og fram á þennan dag hef-
ur það verið frumtónninn í sjálfstæðis-
hreyfingu íslendinga (hjá mörgum ef til
vill óafvitandi) að komast fjær og fjæc
l) ö n u m , svo við loks gætum skilið við
þá að fullu og öllu og orðið sjálfstæð þjóð
t fullvalda ríki — þjóðveldi.
Vér eigum að losa u m s a m J
b a n d i ð , aldrei að treysta það.
Takmarkið er skilnaður. Ann-
að getur það ekki verið!
Því þá skilnaður? munu sumir spyrja,
því ekki jafnréttissamband við Dani,
konungs- eða málefnasamband?
Þessu svarar höf. ekki svo skýrt sem
skyldi, helzt á þá leið, að í samningum
vorum við Dani sé það ótvírætt komið í
ljós, að slíks sambands vilji þeir ekki
unna oss, og sé því að eins um tvennt
að velja: fullan skilnað eða innlimun.
Stjórn vorri finnur höf. það einkum til
foráttu, að hún hafi afneitað skilnaðar-
hugmyndinni — sjálfu stjórnmálatakmarki
voru — og látið að minnsta kosti f veðri
vaka að hún vildi treysta sambandið.
Ráðherra vor hafi talað á þessa leið við
Dani1), Kristján Jónsson hafi sagt þeim,
að »99 af hundraði af íslenzku þjóðinni
væri á móti skilnaði við Danmörku«.
Blaðið Isafold hafi og tekið í sama streng,
er E. H. taldi skilnað sem neyðarúr-
r æ ð i, þegar öll önnur sund að rétti
okkar væru lokuð, en hina mestu fjar-
stæða, að hefja skilnaðarbaráttu að svo
stöddu.
Iilt er að Ijúga að öðrum, en verst að
Ijúga að sjálfum sér.
Mér finnst mörgum leiðtogum vorum
hætta til þessa, þegar minnst er á skiln-
aðinn.
Allur þorri manna á að vera honum
mótfallinn, hann á að vera oss ókleyfur
fyrir kostnaðar sakir, Kfsháski vegna þess
að einhver Grýla komi og taki oss óðar
en danska verndin er horfin, eiginlega
ekki annað en blóðlaus hugsjón einhverra
draumóramanna.
Þetta hefur klingt, einkum í heima-
stjórnarblöðunum. Nú hefur jafnvel E. H.
hringt þessari sauðarbjöllu.
G. S. spyr livar sannanir séu fyrir öllu
þessu. Eg spyr Ilka.
Hvað vilja manna og innstu óskir snert-
ir, er mér nær áð halda, að hann komi
vel fram í dálitlu dæmi.
Eg var eitt sinn á fundi fjölmenns fé-
lags. jUmræðuefnið var: Torfærur
v i ð s k i 1 n a ð . Þar var reynt að telja
upp og athuga öll þau tormerki á skiln-
aði, sem mönnum hugkvæmdust. Enginn
hélt ræðu til þess að gylla skilnaðinn eða
gera lítið úr torfærunum. I fundarlok
var þess óskað, að leynileg atkvæðagreiðsla
færi fram um það, hvort menn væru skiln-
aðarstefnunni fylgjandi eða ekki' Menn
r) Eg skal engan dóm á það leggja, hvað
hann hefur sagt þeim og hvað ekki. Um
það fer tvennum sögum. Hitt þykist eg sjá
að hann heldur fast við fullt sjálfstæði
Iandsins. Annars trúi eg því ekki, að B. J.
leggi á sig mikið ómak til þess að styrkja
bláþrreðina á sambandinu. Eg gæti bezt
trúað því að hann líti líkum augum á sam-
bandið og við G. S., hvað svo sem hann I
hefur sagt Dönum. Eg efa t. d. ekki að I
fylgi hans við Thoretilboðið á síðasta þingi !
hafi sprottið fullt svo mikið af því að hann j
langaði til þess aö vér gœtum otdið lausit \
við Dani hvað siglingarnar snertir eins og
hinu, að draga taum Thorefél.? Hafi hann
hinsvegar sagt Döniun að skilnað myndum
vér ekki einu sinni þiggja þó í boði vreri,
þá vil eg ekki mrela því bót. G. H\
voru beðnir að athuga sem bezt atkvæði
sfn og fylgja stranglega sannfæringu sinni,
en greiða ekkert atkvæði, ef hikandi væru.
Hvernig fór svo atkvæðagreiðslan?
Allir greiddu atkvæði með
s k i 1 n a ð i — þrátt fyrir öll tormerkin!
Þingvallafundurinn var svipuð atkvæða-
greiðsla í stærri stýl.
Persónulega hef eg orðið þess var, að
skilnaðarhugmyndin er ríkjandi hjá miklu
fleirum en flestir skyldu halda, miklu
fleirum en mér hefði fyr komið til hugar.
— Það er áreiðanlega víst, að hugmyndir
Kr. J. um þetta eru rangar.
Innst í sínu hjarta hygg eg að flestir
Islendingar séu skilnaðarmenn, þó lítt
láti þeir það í Ijósi, þegar flestir leiðtog-
arnir fullyrða, að slíkt sé óvit eitt: Dana-
lausir getum við ekki lifað.
Sannleikurinn er sagna beztur. Vér er-
um nú með þeim ósköpum fæddir, Islend-
ingar, að vilja helzt vera lausir við Dani.
Það er fátækt vor og umkomuleysi, sem
heldur sambandinu við þrátt fyrir þetta.
Sambandið er neyðarúrræðið,
eins og G. S. kemst að orði.
Vér eigum að gera oss þetta ljóst, hætta
að ljúga að sjálfum oss. Vér eigum að
segja Dönum satt og rétt frá þessu. Og það
þess heldur, sem allmargir Danir vilja
unna oss skilnaðar, ef vér kysum hann
framar þeim sambandskostum, sem þeir
vilja gefa oss.
Að minnsta kosti greiðir það ekki skiln-
aðargötuna, að telja sjálfum oss og Dön-
um trú um það, að skilnað viljum vér
e k k i.
Það er gleðilegt, að einhver hefur ein-
urð til að segja þessa, sögu eins og hún
gengur. Fyrir það á G. S. þakkir skilið,
þótt fljótt hafi hann yfir söguna farið.
Ekkert getur verið stjórnmálatakmark
vort annað en skilnaður, segir G. S.
Þetta kann að vera rétt, ef n ó g u
langt er hugsað fram í tímann. Annars
taldi hann og aðrir Þingvallafundarmenn
1907, að konungssamband gæti einnig
verið gott og gilt stjórnmálatakmark.
Þingið gerði konungssambandið að tak-
marki. G. S. telur það rétt.
Hver veit nema Danir eigi eptir að
fallast á þetta, þótt dauflega hafi þeir í
það tekið. Þess eru þó dæmin, að þeir
hafa látið til þess leiðast, sem þeir af-
tóku í íyrstu.
Annars hugsa eg ekki eins hátt og G. S.
Jafnvel ekki eins hátt og Þingvallafundar-
mennirnir. Eg tel það fullháttstjórnmála-
takmark fyrir oss, að fá íslandvið-
"jrkennt sem sjálfstætt ríki, ut-
an danska ríkisins, hvort heldur
sem það væri 1 einföldu konungs-
sambandi við Danmörku eða skýru tnál-
efnasambandi, þótt fullan skilnað teldi
eg langbeztan af ölium þessum kostum.
Þing og stjórn hefur bundið sig við
stefnuskrá Þingvallafundarins, bundið sig
við einfalt konungssamband. Eg efast
um að þelta hafi verið allskostar hyggi-
legt, þó í fullu samræmi sé við Þingvalla-
fund og flesta þingtnálafundi. Danir trúa
því (eptir þýzkum træðimannakreddum?)
að slíkt fyrirkomulag sé allsendis óraun-
hæít og því óaðgengilegt fyrir sig.
Eflaust væri fullur skilnaður ákjósan-
legustu úrslitin, ef vér gætum hrundið
honum í framkvæmd. Þessa leið vill G. S.
að vér höldum:
1. Alþingi ályktar að stöðulögin gildi
ekki á Islandi.
2. Alþingi samþykkir stjórnarskrá,
byggða á þeim réttargrundvelli, að land-
ið sé fullvalda ríki. Nái slík stjórnarskrá
staðfesting, er fullveldistakmarkinu náð,
nái hún það ekki, er fullt tilefni til skiln-
aðar fengið.
3. Jafnframt þessu kappkosta að standa
á eigin fótum, færa oss fjær og fjær Dön-
um, hvar sem því verður við komið og
leitast við að ávinna oss samhygð annara
þjóða.
Eg tel vafasamt, að fyrstu tveimur at-
riðunum sé treystandi. Alþingi lýsti því
yfir 1871, að það teldi stöðulögin ógild
og hreif það lítið. Stjórnarskrárfrumvarpi
geta Danir (konungur) neitað svo opt sem
vera skal, og ærið hæpið, hvort vér vær-
um miklu nær skilnaði, þó sllk neitun
væri komin í kring.
Eg held að þriðja ráðið sé óhultast,
þó langan tíma taki. Vér tökum þar
allt undir oss, ekkert undir Dönum.
Eg sé engan »kongaveg« að skilnaðar-
takmarkinu, en v e g þykist eg þó sjá.
G. H.
Erlend tíðindi.
Cook og Peary.
Þeir norðurheimskautsfararnir eru enn
á dagskrá í blöðunum og verða eflaust
enn langa hríð, því að það er ekki svo
auðvelt að sanna eða ósanna söguþeirra.
En eptir síðustu fréttum hallast nú frem-
ur á Cook, því að hann hefur ekki get-
að gefið fullnægjandi svör upp á ýmsar
fyrirspurnir, er fyrir hann hafa verið lagð-
ar. Og svo þykir það nokkuð undarlegt
og er honum afarmikið til hnekkis, að
hann afhenti Whitney vini sínum áhöld
sín og ýmsar athuganir, er ef til vill gætu
sannað sögu hans. En nú er Whitney
þessi kominn heim aptur til Ameríku, og
hafði ekki flutt þetta dót Cooks með sér.
Peary vildi ekki taka það af honum til
flutnings á »Roosevelt«, og kom þeim því
saman um, að skilja það eptir í kletta-
holu eða vörðubroti í Etah á Grænlandi.
Og þar situr það, og verður því ekki náð
í vetur að minnsta kosti. Peary segir, og
það er nokkuð hæft í því, að enginn
maður, sem hefði komizt til norðurheim-
skautsins, hefði fengið ókunnum manni
til varðveizlu jafndýrmæt plögg, sem Cook
þykist hafa beðið Whitney fyrir, og með
þvf að Withney hafi hlotið að vita, hve
mikilsvert það var, er honum var trúað
fyrir, þá hefði hann átt að gera sér
meira ómak með að flytja þetta með sér,
en skilja það ekki eptir og korna slypp-
ur heim. Þetta hljóti því að vera »hum-
bug«, og séu þetta Cooks ráð, því að
hann hefði skilið þessi ]>lögg sfn eptir í
Etah til þess að geta síðar fullyrt, að
þessi sönnunargögn hefðu glatazt eða