Þjóðólfur - 22.10.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 22. október 1909.
Jú 45.
—EE Haiiikepniii liíi ! Húrra l =—
Sápueyðsla vex með vaxandi siðmenning. Pað er pví ekki lítils um vert
að geta fengið góða sápu fyrir lítið verð.
Verzlun undirritaðs heflr pví láni að fagna að geta boðið borgarbúum og
öðrum ííóða {rrænsápu fyrir lítið verð.
Merkin eru tvö og lieita:
Demantssápa. verð i 100 pd. tn. kr. 13,25, í 10 pd. kössum 1,45 au.
Krystallssápa, verð í 100 pd. tn. kr. 15,25, í 10 pd. kössum 1,65 au.
_________ Allar umbúðir ókeypis. _______
Nfí. Til eftirbreytni fyrir »H/f Sápuhúsið« mætti gcta pess, að verzlunin
kaupir aftur hina tómu sápukassa, séu peir óskemdir, fyrir 10 au. stykkið.
Rcynið sápu pessa og berið gæði hennar saman við sápu pá, er pér haflð
notað undanfarin ár, og munuð pér úr pví ckki kaupa grænsápu annarsstaðar en í
verzlun B. II. B JARN ASON.
Eg hef i dag selt hr. bankarit-
ara Pétri Zóphóniassyni eignar- og
útgáfurétt minn að Pjóðólfi frá næstu
áramótum ásamt öllum útistandandi
sknldum kaupenda blaðsins á peim
tíma, og tekur hann þá við ritstjórn
þess. Skuldir þeirra manna, sem úr
btaðinu eru gengnir, fytgja ekki með
i lcaupunum og verða þœr afhentar
öðrum lil innheimtu.
Til þess að koma i veg fyrir mis-
skilning og ósannindaþvaður í sam-
bandi við sötn þessa, skal þess að
eins þegar getið, að blaðið er selt með
öldungis sama verði og sömu kjör-
um, sem meirihlutaflokknum stóðu
til boða, en hann þóttist ekki geta
sinnt.
Reykjavík 18. okt. 1909.
Hannes Þorsteinsson.
Bókmenntir.
Jóhann G. Sigurðsson: Kvæði og sögur. fíúið
hefur til prentunar Ben. Bjarnarson.
Itvík 1909. Kostnaðarmaður Signrð-
ur Kristjánsson. 232 bls. 8. — Með
mynd höf,
Framan við.bók þessa er allvel rituð
æfisaga höfundarins eptir vin hans og
skólabróður, Benedikt Bjarnarson kennara
á Húsavík, og lýsir hann honum efiaust
rétt. Jóhann Gunnar varð ekki gamall
maður. Hann andaðist úr berklaveiki
1906, 24 ára gamall, útskrifaður þá úr
lærða skólanum fyrir tveimur árum. Hafði
hann átt við heilsuleysi að stríða mestan
hluta þessarar stattu æfi sinnar, og er því
engin furða, þótt ljóð hans séu nokkuð
svartsýn og þungbúin. En þau bera vott
um allmikinn andlegan þroska og allgóða
skáidskapargáfu, er hefði mátt vænta
meira af, ef höf. hefði orðið lengra lífs
auðið. En nú er þetta að eins brot eitt,
og verður ekki við aukið. Flest bera
kvæðin það með sér, að höf. þeirra hef-
ur fundið sárt til þess, að verða að kveðja
lífið á svo ungum aldri, eins og auðséð
er, að honum hefur verið ljóst síðustu
árin, þá er veiki hans var tekin að
magnast.
»Veik er mundin, opin undin,
óskin bundin,
þreytt er lundin, löng er stundin,
lokuð sundin«.
Og síðustu erindin í þessum ljóðmæl-
um hans eru kveðja til llfsins og von-
nnna sinna:
»Eg elskaði lífið og Ijósið og ylinn,
nú liggur það grafið í djúpa hylinn,
Og vonirnarar mínar, sem voru fleygar,
sumar dánar, en sumar feigar«.
Eins og höf. æfisögunnar tekur fram,
hefur þetta unga skáld eins og fleiri orð-
ið fyrir áhrifum af skáldskap Jónasar
Hallgrímssonar, er honum þótti vænst
um allra íslenzkra skálda. Kennir þeirra
áhrifa allmjög 1 ljóðum þessum. Svipar
þeim að sumu leyti til kvæða »Hu!du«
(sbr. síðasta blað), en eru tilfinninganæm-
ari og viðkvæmari yfirleitt, er eflaust staf-
ar meðfram af sjúkleika. »Hulöa« er
hraustbygðari, tápmeiri andlega og Iík-
amlega, mun og einnig hafa átt við betri
kjör að búa. Til Huldti kveður Jóhann
Gunnar heit. ástarljóð (bls. 72—73 og 93
—95), en hvort það er Hulda skáldkona,
þorum vér ekki að fullyrða, sennilega
ekki, heldur einhver önnur dís með dul-
arnafni, (huldu nafni) er annaðhvort hef-
ur verið til eða skáldið búið til, verið
aðeins hugsjón hans. Það skiptir og
minnstu. En erfiljóð hefur Hulda skáld-
kona ort eptir Jóhann Gunnar.
Sá er ritar æfisögu hans segir meðal
annars:
sAlltaf var hann hálfórólegur út af
heilsu sinr' og ástæðum, vonir um bata
og vonleysið börðust í sál hans, svo að
hugurinn var á reiki, enda var slfkt eng-
in furða. Óvissan — kveljandi óvissan
um líf eða dauða verður eins og sínag-
andi ormur og lætur manninn engan frið
hafa og er þá ekkert undarlegt, þótt
þungar stunur heyrist um kaldar og dimm-
ar andvökunætur og kallað sé á hjálp og líf
og ljós. Þetta fundu vinir Jóhanns og
fundu hvernig honum leið, og var hann þó
dulur nokkuð um dýpstu kenndir sínar
jafnvel við þá og forðaðist jafnan að hafa
hátt um sársauka sinn og sviða. Og það
er sárt fyrir ungan mann með öra og
viðkvæma sál og brennandi þrá til lífs-
ins að ganga með þann grun nótt og
nýtan dag, að hann beri dauðann í blóð-
inu og allar vonir lífsins séu dæmdar til
að tölna og verða að engu eptir skamm-
an tíma«.
Sögurnar eru ekki sérlega veigamiklar.
Hin lengsta þeirra, »Ást og auður«, er
um fátæka og umkomulausa, en fríða
stúlku, er bregður heiti við almúgamann,
er hún elskar, og giptist auðugum kaup-
manni, en verður brátt óánægð í hjóna-
bandinu, hleypur burtu frá manninum,
verður sjúk og deyr. Öllu betri saga er
hin næsta, »Gyðjan«, um hviklynda stúlku,
er einnig bregður heiti við unnusta sinn,
efnalausan skólapilt, og giptist efnuðum
skósmið, og lýkur þar þeirri sögu.
Þá eru »Bréf« nokkur, er sjúklingur
skrifar á banabeði, vini sínum Og er
sjúklingurinn auðvitað höf. sjálfur, eða
ekki verður annað séð. Hann setur sig
að minnsta kosti í spor sjúklingsins. Og
bréf þessi ber því í raun réttri að skoða
sem regluleg sendibréf til vinar hans,
enda þótt þau hafi ekki rituð verið með
því millibili, sem þar segir eða nokkru
sinni send verið. Þessi bréf eru einmitt
hið bezta í allri bókinni, bæði í bundnu '
og óbundnu máli, svo þýð og viðkæm,
en sorgarmóða yfir öllu, og orðum mjög
hóglega stillt, enginn ofsi eða örvílnan,
heldur kyrlátur friður og ró með svo óend-
anlega miklum raunablæ. Alaður kynnist
höf. jafnvel betur af þessum bréfum, en
af öllum ljóðmælum hans. Síðast í bók-
inni eru tvær smágreinar, »GuIl« og
»Við ána«.
Þessi bók Jóhanns Gunnars opnar enga
nýja, ókunna heima 1 skáldskapnum, og
flest í henni gleymist eflaust fljótt. En
það er þó sumt í henni, sem ef til vill
mun lifa lengur en höf. auðnaðist að lifa.
Og þá hefur hann ekki lifað til einskis.
fjárkreppan
og
framtíðarhorfur bæjarins.
Eptir Hjarranda.
Vanalega er það viðkvæðið, er menn hitt-
ast á strætum og gatnamótum hér í bænum,
að deyfðin f öllum viðskiptum hafi aldrei
jafnmikil verið, og atvinnuleysið í fram-
tíðinni sé mjög ískyggilegt, útlitið yfirleitt
hið allra versta, og sennilegt, að menn
verði að flýja bæinn undan skattafargi
og allskonar álögum, er stöðugt margfald-
ist að sáma skapi og gjaldþol manna
minnki.
Væri þetta rétt, þá væri veruleg hætta
á ferðum fyrir bæinn. Og svo er að
vísu, að þessar kvartanir eru á nokkrum
rökum byggðar, þótt útlitið sé ekki jafn-
fskyggilegt, eins og menn gera sér 1 hug-
ariund. En gott er það alls ekki, þótt
vonandi sé, að betur rætist úr en á-
horfist.
Af hverju stafar þá þessi apturkippur,
þessi skyndilega apturför og hnignun á
hag almennings?
Það er ekki svo erfitt að gera sér grein
fyrlr því. Ástæðurnar eru hverjum manni
auðsæjar.
Það er lnnn afargreiði aðgangur að
peningalánum 1 bönkunum að undan-
förnu, og þarafleiðandi fjárgróðabrall
einstakra manna, óskynsamlegar húsa-
byggingar og óeðlilegur vöxtur bæjarins,
ekki byggður á aukinni framleiðslu eða
aukinni velmegun bæjarbúa, heldur á al-
gerlega lausum, ótraustum grundvelli, nfl.
skyndilegri, geysimikilli verðhækkun á
fasteignum bæjarbúa, einkanlega á öllu
landi bæjarins, langt fram yfir sannvirði
eða rétt verðgildi eignanna. Þetta óeðli-
lega verð gat haldizt uj)pi meðan pen-
ingaveltan var sem mest og allt var í
uppgangi, að því er virtist. En það var
fyrirsjáanlegt, að þetta var hrófatildur eitt
og að apturkastið hlaut að koma þungt
og alvarlegt, þá er peningalindin tók að
þverra, jafnframt því, sem menn áttu að
innleysa skuldbindingar sínar.
Það sem meðal annars hratt mjög fram
þessari óeðlilegu og óheillavænlegu verð-
hækkun var meðal annars þessi fávíslega
gullsótt, er greip bæjarbúa, eptir að menn
þóttust finna gullvott í Vatnsmýrinni. Þá
ætlaði allt að umhverfast. Og það er
þessi svonefndi gullfundur, sem gert hef-
ur bænum stórtjón. og gert apturkastið
enn þyngra, en það ella hetði orðið.
Þessi »gullfluga« kom þvl einmitt á versta
tfma þarna upp úr mýrinni. Hefði hún
t. d. komið nú, hefði hún ekkert ógagn
Unnið. En af þvl að hún flaug um bæ-
inn á þeim tíma, þá er boginn var ann-
ars spenntur svo hátt, sem unnt var, þá
gerði hún illt verra. Framtíð Reykjavík-
ur verður trauðla byggð eða tryggð á
Vatnsmýrargullinu, sem enginn veit um,
hvort þar muni fyrirfinnast að nokkru
iáði, og sízt svo, að það borgi sig nokk-
urn tíma. Það er að minnsta kosti of
snemmt að meta Reykjavíkurland til pen-
inga eptir þeim mælikvarða, að þar sé
alstaðar gnægð gulls í jörðu. En í raun-
inni var það gert jafnskjótt sem gullvott-
urinn fannst (hafi hann þá nokkurntíma
fundizt) og löngu á eptir. Það er fyrst
nú fyrir skömmu, að gulltrúin hefur gugn-
að svo, að hún hefur ekki getað haldið
lóðum bæjarins í hinu óeðlilega verði.
En með verðfalli lóðanna hefur auðvitað
fylgt verðfall allra fasteigna, allra hús-
eigna í bænum. Og það er þetta verð-
fall, samfara peningaþurð í bönkunum, er
valdið hefur apturkipp þeim, sem nú er
kominn og mörgum hefur orðið að fóta-
kefli, svo svinnum sem ósvinnum. Þvi
að það er einmitt hið lakasta á öllum
vandræðatímum, að skuldin skellur ekki
eingöngu á þeim, sem mest hafa valdið
hnignuninni, heldur á öðrum, sem sogast
óvörum inn í hringiðuna, og komast ekki
út úr henni aptur, nema ef til vill með
stórkostlegum eignamissi og stundum með
gersamlegu gjaldþroti.
Það er auðvelt að stofna margskonar
og margbrotin fyrirtæki, þegar allt er i
uppgangi og trúin mikil. Þá er auðvelt
að ánetja marga. En svo, þá er hinir
erfiðu dagar koma, þá er stór tekjuhalli
verður í reikningnum, i staðinn fyrir á-
ætlaðan stórgróða, og allt gengur hröðum
fetum niður á við, þá getur það orðið svo
tilfinnanlegur hnekkir fyrir fjölda manna,
að langan tíma þttrfi til að losna aptur
úr þeim læðingi. Og því fleiri, sem eni
við slík fyrirtæki riðnir, því víðtækari
verða afleiðingarnar.
Oskilsemi og óáreiðanleiki i viðskipt-
um hefur verið einn aðalfylgifiskur þessa
óholla, ranghverfa viðskiptalífs, er höfuð-