Þjóðólfur - 19.11.1909, Síða 3

ÞJOÐOLFUR
igi
Krá Landsímanum.
Tekjur Landsímans 2. ársfjórðung 1909:
Símskeyti innanlands:
Almenn skeyti 3754 45
Veðurskeyti 1200 OO 4954 45
Símskeyti til útlanda
Almenn skeyti 2982 95
Veðurskeyti 3i5 43 3298 38 I90 8:
Símskeyti frá útlöndum . . . 1 S°5 80 kr. 9758 63 ( 6825 98)
Símsamtöl . . . — 9643 70 ( 6i53 80)
Talsímanotendagjald — 2181 08 ( 824 55)
Viðtengingargjöld og einkaleyfisgjald — 471 251 00)
Aðrar tekjur 221 56í ( 702
Samtals kr. 22276 22 (i45°6 33)
En um sagnaritunina er það segja, að
hún virðist nú sem stendur sjaldgæfari en
áður átti sér stað. Þeir eru tiltölulega
fáir, sem leggja í vana sinn að rita upp
viðburði eða æfintýri, og þætti um ein-
staka menn. — I þessu sambandi á eigi
við að telja þá, er fást við sagnaritun
með styrk af opinberu fé, vitan-
lega eigum vér þeim mikið að þakka, því
skal ekki neitað. Og margur hefur haft
gagn og ánægju af að lesa »íslenzkt þjóð-
erni« og »Gullöld Islendinga«.
En hér á eg eigi við sagnaritun þeirra
manna, er gert hafa sögurannsókn og sögu-
ritun að lífsstarfi sínu að meira eða minna
leyti. Söguritun þeirra manna er tíðust bund-
in við forntímann, og það sem þeir skrifa
er vanalega heildarsaga, annaðhvort þjóð-
arinnar frá upphafi vissra alda í lífi henn-
ar, eða saga einstakra manna er liíað hafa
endur fyrir löngu,
Sú sagnaritun, sern átt er við hér að
framan, er þessi gamla ísíenzka sögu-
ritun að safna upplýsingum um menn, sem
lifa eða hafa lifað fyrir skömmu og at-
burði, sem eru að gerast eða hafa nýlega
átt sér stað og rita það upp.
Þessi sagnaritun er afar þýðingarmikil.
Hún er að nokkru leyti grundvöllurinn
undir seinni tíma söguritun. Sögur vor-
ar eiga að miklu leyti rót sína að rekja
til þessarar sagnaritunar í gamla daga.
Það er því 1 fyllsta máta þakklætis-
og virðingarvert, er einstakir menn taka
sér fram um að skrifa upp sannar
sagnir um merka menn og málefni. Næst-
um í hverri sveit á landinu hafa lifað og
lifa menn, sem eitthvað er eða hefur verið
einkennilegt við eða sögulegt. Vér þekkj-
um og könnumst við menn, er verið hafa
framúrskarandi duglegir, bætt jarðirnar
og unnið ýms stórvirki. Aðrir hafa verið
gáfumenn miklir, einkennilegir í lund og
kallaðir sérvitrir. Og enn aðrir hafa get-
ið sér orðstfr fyrir afskipti sfn af opin-
berum málum og forgöngu framfarafyrir-
tækja í sínu héraði o. s. frv. Margir þessara
manna hafa verið svo nýtir og þarfir þjóð-
inni og haft þýðingu fyrir líf hennar á
einn eða annan veg, að það væri bæði
skaði og skömrn, ef minning þeirra glat-
aðist með öllu.
Sögur þessara manna ætti því að rita,
og koma þeim handritum fyrir á óhultan
stað, svo þau ekki eyðilegðust. En nauð-
synlegt er, að rétt og greinilega sé skýrt
frá öllu. Ríður þeim á, er þetta hafa
með höndum, að vera vandir að heimild-
um, ef þeir eru ekki sjálfir heyrnar- eða
sjónarvottar að söguefninu.
Þeir menn, sem kunnugt er um, að nú
á tímum fást við að skrifa upp sagnir af
mönnum og viðburðum, sem eru að ger-
ast, eru þeir Brynjólfur Jónsson
frá Minna-Núpi, skáld og fræðimaður og
Sighvatur Borgfirðingur, sagna-
ritari á Höfða í Dýrafirði. Brynjólfur
hefur skrifað söguna af Þuríði for-
m a n n i, sem einu sinni fylgdi »Þjóðólfi«.
Er hún einkar fróðleg og skemmtilega
rituð. — Mér er kunnugt um, að Brynj-
ólfur hefur safnað ýmsum sögum um nafn-
kunna menn þar eystra og atburði, sem
þeir hafa verið riðnir við. En eigi hefi
eg heimild til að skýra frekara frá því,
hverjir þeir menn eru. En þess vil eg
óska, að Brynjólfi vini mínum endist ald-
ur til að ljúka við ýmsa söguþætti, sem
hann er byrjaður á, og hefur f smíðum.
Auk þessara manna, er nú voru nefndir,
hitti eg í haust á ferð minni um Stranda-
sýslu tvo menn aðra, er fást við sagnrit-
un. Annar þeirra er Finnur Jóns-
s o n á Kjörseyri í Hrútafirði. Hefur
hann þegar ritað nokkrar bækur, og eru
þ*ð mest frásagnir um menn, er hann
hefur þekkt í ungdæmi sfnu. Er þar sagt
frá mörgu fróðlegu. Meðal annars eru í
bókum hans sagnir og lýsingar á þeim
Guðmundi presti Torfasyni að Torfastöð-
um, Þórði presti Arnasyni að Klaustur-
hólum og Mosfelli, Jóni bónda Halldórs-
syni frá Búrfelli og Reykjum 1 Mosfells-
s/eit og mörgum fleiri. •—Hannereinnig
byrjaður á að safna upplýsingum og rita
um Asgeir Einarsson á Þingeyrum og
fleiri merka menn, er lifað hafa og starf-
að á öldinni sem leið.
Þessi rit Finns eru svo merk og fróð-
leg á ýmsan veg, að þau mega alls eigi
glatazt. Væri æskilegast, að Landsbóka-
hér í Reykjavík reyndi að eignast þau.
Hinn maðurinn þar vestra, sem eg gat
um, er Halldór Jónsson, bóndi í
Miðdalsgröf. Hann hefur safnað teiknin
öll afljóðmælumeptirýmsa alþýðuhöfunda,
og hefur langmestur hluti þess aldrei verið
prentaður. Er þessi Ijóðmælasyrpa orðin
16 b i n d i í 8 blaða broti, og er hvert
bindi 200—600 blaðsíður. Skriptin er
mjög góð og allur frágangur hinn vand-
aðasti.
Veður- og viðburðadagbók heíur Hall-
dór haldið í 22 ár, eða frá 1887. Er þar
margs getið, sem við hefur borið á þess-
um árurn, einkum þó þar nyrðra. Þar er
og yfirlit yfir ástand sveitarinnar (Kirkju-
bólshrepps) öll þessi ár, að þvf er snertir
búskap manna, efnahag og aðrar ástæð-
ur. — Nú er hann byrjaður á að skrifa
upp sagnir um merka menn þarnorðurfrá.
Meðal annars er hann að safna því sem
hann getur um Torfa Einarsson á Kleif-
um, mjög merkan mann á sinni tíð, og
skrifa það upp.
Sumir kunna nú að ímynda sér um
Halldór í Miðdalsgröf, að þessar skriptir
hans dragi þann dilk á eptir sér, að bú-
skapurinn sé vanræktur og hafður í hjá-
verkum. En því er eigi svo varið. —
Halldór situr jörð sfna prýðisvel •, hann
er sístarfandi úti og inni. Þegar fært er
vinnur hann að jarðabótum og húsagerð.
Hann er einyrki og á 4 börn. En frf-
stundirnar — þegar hann kemur inn frá
jarðabótunum og fénaðarhirðingunni —
notar hann til þess að færa í letur kvæði
og sögur.
Grein þessi er nú orðin lengri en eg
hafði ætlazt til, enda skal nú staðar num-
ið. En með þessu, sem hér er sagt, hef
eg viljað vekja athygli á sagnafróðleik
þjóðarinnar að fornu og sagnaritun. En
þetta hvorttveggja virðist jafnvel vera
í apturför hjá þjóðinni, og er því eigi
alfarið ástæðulaust, að minna menn á og
hvetja þá til að viðhalda sögulestrinum
og sagnarituninni.
Sigurðnr Sigurðsson.
Gullbrúðkaupsafmælis
þeirra hjóna, Páls Melsteðs og frú Þóru
konu hans, var minnzt 13. þ. m., með
því að þeim var fært skrautritað heilla-
óskaávarp frá ýmsum bæjarbúum, fyrir
forgöngu Stúdentafélagsins. Ennfremur
gengu kvennaskólastúlkur í skrúðgöngu
heim til þeirra og fluttu kvæði, er Steingrím-
ur Thorsteinsson rektor hafði ort. Guli-
brúðguminn varð þann dag 97 ára gam-
all (f. 13. nóv. i8i2)oger langelztur skóla-
genginna manna á landi hér. Hann er
nú orðinn alblindur og liggur 1 kör, en
allvel málhress.
Sauðaþjófnaður
er kominn upp hér í bænum. Mann-
ræfill nokkur, Guðmundur Erlendsson að
nafni, til heimilis hér í bænum, hafði á
heimleið ofan úr Mosfellssveit í næstl.
viku, tekið kindur út úr girðingu hjá Þor-
birni bónda Finnssyni í Ártúnum ogrek-
ið þær niður í bæinn, sleppt þar samt
nokkrum aptur, en tekið loks 9, er Þor-
björn átti, og slátrað sumum sjálfur, en
látið sumar upp í húsaleigu til húseig-
anda (Guðm. Magnússonar frá Blldsfelli)
og eitthvað til annars manns (Kristjáns
steinsmiðs) upp í skuld, Þjófnaður þessi
varð skjótt uppvís, með þvl að engu öðru
fé var slátrað f bænum um þessarmund-
ir. Hefur maðurinn þegar játað þjófnað-
inn. Hefur hann áður (í fyrra) verið
dæmdur fyrir smáþjófnað, þjófnað á sjali,
en varð nú þetta að mun stórtækari nú.
— Ekki er Þjóðólfi kunnugt um pólitisk-
ar skoðanir sauðaþjófs þessa, en sjálf-
sagt.verður »Reykjavík« ekki lengi að
skipa honum til sætis 1 stjórnarflokknum,
sbr. síðasta blað, þar sem þrennskonar
smáþjófnaður er settur 1 samband við
pólitlk meiri hlutans(l), og einn þessara
manna (Kristján Buch) meðal annars tal-
inn starfsmaður síðasta alþingis, enda
þótt sá maður kæmi þar hvergi nærri,
hvorki pallavörzlu né öðru. — En hvað
gerir það til í þvl virðulega sæmdar- og
sannleiks-málgagni ?
Vígslubiskupar.
Nú er farin fram kosning tveggja vígslu-
biskupa hér á landi, samkvæmt lögum slð-
asta alþingis.
í Skálholtsbiskupsdæmi hinu forna var
Valdimar Briem prófastur á Stóra-
núpi valinn vígslubiskup með 66 atkv. af
84, er greidd voru. Séra Jón lektor Helga-
son fékk 12 atkv. og séra Jens Pálsson í
Görðum 3. Hin dreifðust.
I Hólabiskupsdæmi hinu forna var
Geir Sæmundsson prófastur á Akur-
eyri valinn vígslubiskup með 16 atkv.
Þar komu öll atkvæði fram, alls 37. Fékk
séra Björn Jónsson 1 Miklabæ 4, séra
Stefán M. Jónsson á Auðkúlu 4, séra Jónas
Jónasson á Hrafnagili 3, séra Árni Jónsson
á Skútustöðum 3 o. s. frv. — Vígslubiskup
Hólastiptis verður að líkindum vígður að
Hólum í Hjaltadal að sumri, því að bisk-
up ætlar þá að halda þar prestastefnu.
Sjórtleikar.
Leikfélag Reykjavíkur lék í fyrsta skipti
á þessum vetri í gærkveldi leik, er nefn-
ist »Ástir og miljónir«, eptir enskan höf-
und, Alfred Sutro. Leikurinn heitir á
ensku »John Glayde’s Honour«. Hans
verður nánar getið næst.
Eptirmæli.
í Núpdalstungu í Miðfirði í Húnavatns-
sýslu andaðist 21. jan. þ. á. Elínborg Guð■
mundsdóttir, ekkja Jóns sál. Teitssonar, er
andaðist 10. okt. 1901, eins og áður hefur
verið getið í Þjóðólfi. Hún var 84 ára
gömul, eitt af börnum Guðmundar hins
mikla völundar á Völlum og föðursystir
Guðmundar Björnssonar landlæknis. — Af
börnum þeirra Jóns Teitssonar og Elfnborgar
lifa tveir bræður: Björn bóndi í Núpdals-
tungu og Jónas bóndi á Spena. — Elínborg
sál. var hinu mesti kvennskörungur og mat
það meira, að vera, en sýnast. — Elzti sonur
Guðmundar á Völlum, Jónas bóndi í Svarð-
bæli, andaðizt 23, júni 1907, 84 ára gamall.
Hann var hagleiksmaður og vel látinn af
öllum; kona hans, Kristbjörg Björnsdóttir, lifir
163
ástríður, það var sannarlega undrunarvert. Þó að þvottaskálin hans hefði fengið
keipa í sig, hefði hann ekki furðað sig meira á því.
Þegar við áttum eptir um 50 faðma að húsi föður míns, sá eg Gorcoran,
risann á græna frakkanum, stika niður eptir trjágöngunum. Faðir minn beið
eptir okkur í dyrunum og var sýnilega glaður í bragði, þótt hann vildi ekki
láta á því bera,
»Mér þykir vænt um að geta gert yður greiða, sir Charles«, sagði hann.
»Við höfum ákveðið það kl. 7 í fyrra málið á Disling almenningi«.
»Eg vildi óska, að það hefði ekki verið svo snemma dags», sagði frændi.
»Annaðhvort verður maður að fara á fætur fyrir allar aldir, eða vanrækja að
búa sig«.
»Þeir búa þarna í veitingahúsinu hinumeginn við veginn, og ef þér óskið
að hafa það seinna —«.
»Nei, nei, eg skal reyna að komast á fætur, Viljið þér koma upp í her-
bergið mitt, Ambrosíus, með öll áhöldin kl. 5 í fyrra málið.
»Eg veit ekki, hvort þér kærið yður um að nota skammbyssurnar mínar«,
sagði faðir minn. »Eg hef haft þær í fjórtán orustum, og þér getið ekki ósk-
að yður betri tækja á allt að þrjátíu metra færi.
Þakka yður fyrir, en eg hef einvígisskammbyssurnar mínar hérna undir öku-
mannssætinu. Látið þér bera olíu á gikkina, Ambrosíus, því að eg vil ekki,
að þær standi á sér. Sæl systir, eg er kominn aptur með drenginn þinn jafn-
óspilltan sem áður vona eg«.
Eg þarf víst ekki að segja frá því, hversu blessunin hún móðir mín grét
af fögnuði og kjassaði mig, því að þú, sem átt móður, getur sjálfur ímyndað
þér það, og þú sem enga móðir átt, færð aldrei skilið, hversu hlýtt og nota-
legt er í hreiðrinu heima fyrir. Mig hafði langað mikið til þess að sjá furðu-
verk borgarinnar og eg hafði séð meira af þeim heldur en eg hafði nokkru
sinni gert mér í hugarlund, jafnvel í mestu draumórunum, en ekker hafði eg
samt komið auga á, sem mér virtist jafn viðkunnanlegt og friðsamlegt eins
og litla dagstofan okkar með öllum smámununum, sem eru svo lítilvægir í sjálfu
sér, en sem svo margar endurminningar eru bundnar við. En hvað það var
líka ánægjulegt að sjá föður minn rjóðan í andliti með pípuna sína öðrumeginn
við arininn, og hinumeginn móður mína með prjónana sína, sem aldrei lágu
kyrrir. Þegar eg virti þau fyrir mér, furðaði eg mig á þvf, að mig skyldi
nokkurntlma hafa langað til þess að fara frá þeim, eða eg gæti fengið af mér
að fara frá þeim aptur.
Eg varð samt að skilja við þau aptur og það bráðlega. Sagði faðir minn
mér það með háværum heillaóskum, en móðir mín með tárin í augunum.