Þjóðólfur - 07.01.1910, Page 3

ÞJOÐOLFUR.
3
þér, og flest af því hefur verið í svæsnu
árásarformi, og er ekki unt að ræða
mál við slíka menn til bóta — sérstals-
lega þegar tilgangurinn stendur fáklædd-
ur frammi fyrir lesendunum. — Þegareg
hefi þá meiningu, að þú sért að lesa
málskjölin til sanngjarnra dómsúrslita,
þá kemur þú fram á sjónarsviðið með
þennan andlega smiðisgrip þinn, og
ber hann þess glögg merki, að fæðing
hans hefur orðið með miklum þján-
ingum, liklega aðeins á' 4 — fjórum
mánuðum!! í dómi þessum tekur þú
langt fram fyrirrennurum þínum, þrátt
fyrir stælinguna, að óþokkaskap og klúr-
yrðum; auk þess mun flestum ofætlun
að skilja meiri hluta afkvæmis þíns, og
á sá parturinn líklega að skoðast sem
spegill af visindalegri þekkingu þinni, en
hinn hlutinn eru skammir af lökustu teg-
und, og það svo svæsnar, að þeir, sem
næga hversdagsskynsemi hafa, mundu
ekki láta þær sjást á prenti, til að forð-
ast fyrirlitningu; en þú hefur annaðhvort
ekki getað betur, eða verið sama, máske
ekkert þótst hafa að missa, — nei, það
er óhugsandi — en hegningarlögin hefur
þú ekki haft handbær í það sinn.
Eitt þótti mér meðal annars einkenni-
legt við árásina á mig, og það var, að
þú skyldir kasta þessari sálarbyrði þinni
einmitt í »Ingólf«. Þú hefur í það sinn
verið búinn að gleyma, hvernig þú hefur
lýst ritstjóra þess blaðs — auðvitað að
honum fjarverandi —, en sú ástæðamun
þó llklegust, að engu blaði öðru hafi þótt
sér samboðið, að lána ílát undir slíka
framreiðslu. Og þegar þú loks varst búinn
að ljúka þessu ósvikna verki að lengdinni
til, labbaðir þú með það á fjölmenn-
an fund hér í bænum, áður en það var
prentað, og last það upp í heyranda
hljóði, alveg óbeðinn. Að því loknu
hefir þér víst fundist þú standa sem
sigurvegari og hampað blöðunum 1 pálma
staðl Þetta held eg að þú hljótir sjálfur
að sjá, að er glögt merki hóflauss stæri-
lætis og sjálfsálits.
í sambandi við stærilætið skal eg geta
þess, að þér finnst máske óviðfeldið, að
eg svona blátt áfram ávarpa þig 1 ein-
tölu; en eg vil þá til skýringar láta þig
vita, að mér finst það sannarlega nægi-
legt.
Hvað inniheldur þá sá hluti greinar-
skammarinnar, sem skilja má, og þú sjálfur
álítur svo mikið meistarasmíði ? Eg tek
Drðrétta kafla úr þinni eigin grein, og
muntu telja það ósvikna vöru.
sAllar kringumstæður knúðu migtil að
vera honum alt of hliðhollan, enda bjóst
eg ekki við að hafa sömu atvinnu (bóka-
útgáfu)«.
Eg get ekki betur fundið, en að þú
hátíðlega tilkynnir, að vísu vanþóknun
þína ! 1 á atvinnu minni; en þrátt fyrir
það ertu knúður til að vera mér alt of
hliðhollur, auðvitað af því að þær bækur,
sem þú ert að svívirða, eru þér í raun
og veru kærar — og þá auðvitað eg
líka. Þessu get eg ekki verið að mót-
naoela, enda þarf þess ekki; þú gerir það
svo rækilega sjálfur síðar í greininni. Þér er
full vorkun, þótt þú fylgist ekki með í
jafn langri þvælu. Hitt, að þú búist ekki
við að hafa sömu atvinnu sem eg hefi nú,
finst mér rétt af þér að ákveða strax;
þú finnur eflaust sjálfur tilfinnanlega vönt-
un andlegra og líkamlegra skilyrða. En
þó er það leitt með þig, svo ungan mann,
ef rétt er til getið, þvi á bak við orð
þfn liggur sárt andvarp yfir, að geta ekki
byrjað, og er sllkt eðlilegt; en hughreystu
þig með því, að fyrst er vísirinn, svo er
berið. Þú hefur strax byrjað með sögu-
korni og skelfur á beínunum út af þeirri
tilhugsun, að eg skoði þig sem keppinaut
minn!! Sagan heitir á þínumáli: »lliiin
«ttalcgi kveldmntur, eda bónorðsförin,
sem enginn skildi«. Á sögu þessa, sem
er frumsmíði og til hennar lagt efalaust
alt, sem bezt var að finna í fátæku heila-
búi, mun eg leyfa mér að leggja minn
dóm, og líklega reyni eg að búa til aðra
þér til þægðar.
»Af þvi Bóksalafélagið hefir lagt stein
í götu Jóh. Jóhannssonar, þóttist egbæð’
geta unnið þarft verk og ljúft, með því að
halda hlífiskildi yfir ofsóttnm velgerða-
manni þjódarinnaríc.1)
Að visu hefir Bóksalafélagið fyrir nokkr-
um árum gert tilraun til, að hefta sölu
bóka minna.J af hvaða ástæðum, mun ó-
þarft að skýra; en sá steinn varð fljótt
mosavaxinn, enda gekk eg yfir hann strax
i byrjun, sem slétt grund 'væri, og hef
hans enda not á ferðalögum mínum. Það
er oft þægilegt, að finna steinvölu á
gröxugri flatneskju. Svo hefur þessi malar-
steinn knúð þig — einmitt þig — til að
kalda hlífiskildi yfir mér!! Þar á ofan
kallar þú mig velgerðamann þjóðarinnar.
Það var óþarfi, þvf sá sem rær til fiskjar,
gerir það fyrst og fremst til að ábatast
sjálfur, þótt blessun leiði líka af aflanum
fyrir þá, sem í landi búa. En að halda
hlifiskildi yfir mér, af því að eg er of-
sóttur, eins og þú kallar það, verð eg að
skoða drengilega tilfinningu fyrir annara
kjörum, ef hún kæmi ekki i bága við
flest af því, sem þú segir síðar. En
hvernig ætlar þú að leggja þennan skjöld
til? Þegar sigurgleðin rennur af þér,
hlýtur þú að finna til vanmáttar í þessu
efni. Þig vantar æði mikíð, til þess að
vera bjargfær sjálfur, og væri því ósann-
gjarnt af mér, að vænta hjálpar af slikum
manni, enda stendur svo á nú i bili, að
eg þarf þin alls ekki með. En ef þú
einhvern tíma yrðir meiri maður en þú
ert nú, en eg þar á móti þurfandi, þá
spyr sá nauðstaddi ekki að því, hver
réttir honum ölmusu, ef neyðin ^krefur.
»1 þvilikum huga snéri eg mér að
bókum Jóh. Jóhannessonar, leit yfir titl-
ana og sá að þær voru flestallar eftir
ameriska höfunda. Allir voru þeir lítt
kunnir, og þjóðerni þeirra gaf ekki sem
beztar vonir um, að hér gæti verið um
verulegt listaverk að ræða«.
Margur gæti haldið, að hér talaði
þroskaður maður, með víðtæka þekkingu
á öðrum þjóðum, sem fjær okkur liggja,
en slíkt er nú öðru nær! enda ekki unt
að krefjast þess af þér — langt frá —
þú ættir að þekkja sjálfan þig svo vel úr
þessu, að þú værir ófær til að dæma um
skáldskap stórþjóðanna, eða listaverk
þeirra, þú t. d. heldur því fram líklega 1
alvöru? að úr því að höfundar bóka minna
séu ameriskir, hljóti þær að vera spillandi
Og ólesandi!! Það hefir því miður litla
þýðingu fyrir mig, að benda þér á fræga
ameriska höfunda og það einmitt suma
þeirra sem samið hafa bækur mlnar, að
minsta kosti nokkrar þeirra, það er leitt
ef þú getur ekki á þessum árum öðlast
bót á þessu þekkingarleysi, svo nauðsynleg
sem hún þó er. Eg tala nú ekki um, ef
þú hættir að lifa á almannafé og ynnir
fyrir þér sjálfur með því að gefa út góð-
ar sögur, eins og t. d. mínar, en til leið-
beiningar skal eg þó undirbúa þig með
upplýsingu, sem getur orðið þé^ð gagni.
Vanalega eru höfundanöfnin á fremsta
blaði bóka sem er kallað titilblað, svoer
það líka á mínum bókum, þú ættir að
blaða í þeim betur, þér til gagns og á-
nægju, þvl á alt að fjórum mánuðum er
ekki mikið lesið!!! Gott væri ef þú
fengir einhvern kunningja þinn með þér
— ef þú annars átt hann nokkurn, máske
mig? — eða þá einhvern allvel læsan
mann, svo væri rétt fyrir þig að spyrja
þennan leiðtoga þinn, með mesta sakleys-
issvip — og láta ekki bera á fáfræðinni
1) Leturbreytingar gerðar af höf.
— hvort höfundarnir væru nokkuð þektir.
Svarið mundi verða á þá leið, að sumir
þeirra væru heimsfræg sagnaskáld, og að
sögur þeirra væru af háum sem lágum
lesnar um allan hinn mentaða heim með
ánægju og aðdáun, en vegna þess sem á
undan er gengið, máttu ekki láta undrun
þína 1 ljósi.
Eg rengi þig' ekkert um það, að þú
hafir lesið eitthvað um merka Islendinga
eða Islendingásögur — þær eru nú sem
betur fer algengar barnabækur — Þetta
dreg eg af þvl þú kant að nefna þá
Egil, Jónas og Hallgrím. (Meira).

i
Eftirlaun
Tryggva Gunnarssonar
fyrv. bankastjóra.
Á síðasta alþingi var samþykt, að Tr.
Gunnarsson bankastjóri skildi hafa að
eftirlaunum 4000 kr., ef hann léti af banka-
stjórn. Það var ákveðið í 5. gr. banka-
laganna nýu.
Samkvæmt þessu ætlaði Tr. Gunnarsson
að hefja eftirlaun sín í Landsbankanum,
en fékk það svar, að þau yrðu ekki greidd
fyrst um sinn.
í tilefni af þessu hafa flogið ýmsar sög-
ur um bæinn, meðal annars sagt, að
stjórnin ætlaði að halda þeim eftir, neita
að borga þau. Raunar væri það, ef svo
yrði, beinlínis brot á beinum lagafyrir-
mælum, — en það er eins og fólk trúi
öllu um stjórnina, er miður má vera.
Þjóðólfur hefir aflað sér upplýsinga um
þetta atriði, Og er sannleikurinn sá, að
þetta stafar af því, að enn er óráðið,
hver eigi að borga aftirlaunin, hvort það
sé landsjóður eða Landsbankinn, er borga
á. Mun bankastjórnin hafa gert fyrir-
spurn um þetta efnirtil stjórnarráðsins, og
má vænta þess, að því verði svarað hið
bráðasta. Eða svo ætti það að vera.
Annars hefði þetta aldrei átt að ské,
þvl stjórnarráðið hefði átt að vera búið
að ákveða þetta fyrir áramótin, alveg
eins og venja er um embættismenn, og að
það hefir ekki verið gert, er vanræksla af
þess hálfu, vanræksla, er ekki verður
bót mælt.
frzðslumál barna.
í 34.—38. tbl. Þjóðólfs f. á. er ritgerð
um fræðslumál barna, eftir séra Jóhannes
L. L. Jóhannsson. Byrjar hún á því, að
telja það ilt verk og óþarft, er þeir menn
gera, sem níði fræðslulögin nýu og veki
óvild til þeirra, og sé þá eigi sparað að
kitla nfskuna og aðrar lægri hvatir manna.
Þar sem eg er einn af þeirn, er hafa
andmælt hinni nýju fræðslumálastefnu,
einkum er snertir heimavistarskóla fyrir
sveitabörn, þá leyfi eg méi- að gera nokkr-
ar athugasemdir við grein hins mikisvirta
höfundar.
Að áfella menn fyrir það, þótt þeir
láti í ljósi skoðanir sínar á almennum
lögum og kalla það ilt verk og óþarft,
ef til vill gert af óhreinum hvötum, til
að afla sér vinsælda og lýðhylli, getur
maður að minsta kosti kallað fljótfærnis-
legt; því, þegar presturinn er búinn að
segja þetta afdráttarlltið og hefur minst
á hinar illu þakkir, er herra Guðmundur
Finnbogason, aðalhöfundur fræðslulag-
anna, fái fyrir starf sitt, dregar hann úr
harðyrðum sínum og endar fyrsta sprett-
inn með þessari klausu: »Mestu lfkindi
eru nú samt til, þrátt fyrir alt, að þessi
árás á lögin komi af skilningsleysi manna
á málinu, en eigi af vondum hvötum, og
liggur þá næst að segja: »Fyrirgef þeim,
því þeir vita ekki hvað þeir gera««.
Gggerí Qlaassen
yflrréttarmálaflutníngsniaimr.
Fósthússtræti 17. Venjulega heima Id.
10—11 og 4—c. Tals. 16.
Líklega er það hr. Guðmundur Finn-
bogason, sem á að fyrirgefa alt rang-
lætið. En eg fyrir mitt leyti lýsi því yfir,
að mér hefir aldrei til hugar komið að
drótta því að honum, að óhreinar hvatir
hafi ráðið því, að fræðslulagafrumvarp
hans varð ekki að allra skapi. Það er
af engum heimtandi, að hann geri betur
en eftir beztu vitund, sem eg efast ekki um
að hann hafi gert. Annað mál er það,
að það hlaut að vera mikill vandi fyrir
hann, að setja sig í spor fyrirhugaðrar
kennarastéttar og þeirra, er byrðarnar
áttu að bera. Maðurinn, þótt mentaður
og efnilegar sé, var ungur, og getur breytt
skoðunum sfnum með aldri og vaxandi
þekkingu. En af séra Jóhannesi er meira
heimtandi, sem er roskinn og ráðinn
sveitaprestur og barnafræðari, sem ætti
að þekkja betur andlegt og etnalegt á-
stand almennings, að minsta kosti vestan-
lands, þótt grein hans á sumum stöðum
bendi á annað.
Þungan dóm fær heimilisfræðsla vor
hjá herra prestinum. Hann fullyrðir, að
ávextir hennar séu fáfræði og félagslund-
arleysi fólksins, og nú sé heimilisfræðslan
dottin úr sögunni að fullu, enda hafi hún
ekki verið innifalin í öðru, en að gera
börnin nokkurn veginn stautandi og læra
spurningakverið sitt utanbókar í þulu. »Þao
er gaman að frétta þetta, þótt það kunni
ekki að vera of satt«, sagði karlinn, þegar
hann hélt að menn segðu ósatt. Hvar
hafa öll börnin, er séra Jóhannes hefur
fermt, lært skrift og reikning? Hafa þau
lært það í barnaskólum? En hvað sem
öðru líður og þrátt fyrir alt lastið, er
heimilisfræðslan hefur orðið fyrir hjá séra
Jóhannesi og öðrum, þá eiga heimilin
hér eftir, sem áður, að kenna börnunum
það, sem útheimtir mestan tíma og þolin-
mæði, sem er lestur og skrift, og mig
minnir að sumir meðmælendur fræðslu-
laganna færu fram á, að heimilin, ásamt
prestunum, væru ein um að kenna börn-
unum kristindóminn. Hvað ætli séra
Jóhannes segi um það?
Hvað sem hefir átt sér stað í sóknum
séra Jóhannesar, þá hefur það ekki verið,
þar sem eg hef þekkt til, að börn hafi
ekki lært á heimilunum annað en að
stauta og læra spurningakverið utanbókar.
Allir unglingar með fullu viti, sem eg hefi
kynst, hafa lesið stórlýtalaust og lært
barnalærdóminn á kverunum, en ekki
utan þeirra, og mörgum var kent að
skrifa og dálítið í reikningi löngu fyrir
1880, þegar lög um uppfræðing barna í
skrift og reikningi komu út. Sumir ung-
lingar kenndu sér líka sjálfir skript, reikn-
ing o. fl. Það hefur líka verið sagt, að
íslendingar væru flestum þjóðum fremri
í því að menta sig sjálfir. Eg á rithönd
margra bænda frá 18. og 19. öld, og má
sjá þar, að ekki allfáir af þeim hafa verið
góðir skrifarar og sumir ágætir. Þá var
það ekki fágætt^ að menn rituðu heilar
bækur, og fólk las þær eins og prent,
þótt skriftin væri bundin, sem kallað var
(þ. e.: að orðin voru skammstöfuð og
ýms merki fyrir smá orð).
Það er satt, að börnin áttu að læra
spurningakverið svo vel, að þau kynnu
það reiprennandi, sem þulu. En, hverja
á að saka fyrir þululærdóminn, aðra en
klerka og kirkjustjórn, sem heimtuðu að
börnin kynnu sem bezt? Enda var það
nauðsynlegt, ef þau áttu að geta svarað
spurningum prestanna, t. d. hvar sálin
yrði frá dauðanum til upprisunnar o. s. frv.
(Meira).