Þjóðólfur - 28.01.1910, Síða 2

ÞJOÐOLFUR
Skýrsla
Landsbankarannsóknar-
nefndarinnar.
í gær er þá loksins skýrsla raunsóknar-
■efndarinnar komin fyrir almenningssjón-
ir, sem viðbót aftan við stjórnartíðindin
B. 1909.
Skrifið er 80 síður alls að meðtöldum
bréfaviðskiftum riðherrans og banka-
stjórnarinnar á næstiiðnu ári.
Ritið hefst með inngangi; er þar skýrt
frá skipun nefadarinnar og störfamþeim,
er hún hafi int af hendi samkvæmt skip-
un ráðherra og erindisbréfi hennar o. fl.
Þá er skýrt frá starfi bankans til yfir-
lits. Um það er ekkert að segja.
Þá er kafli, er nefnist sjóður bankans.
Eftir því sem þar er frá skýrt, kom
peningasjóður bankans nákvæmlega heim
við það, sem hann átti að vera sam-
kvæmt bókum bankans.
Við rannsókn á verðbréfaeign bankans
varð sama raunin á.
Heldur ekki gat nefndinTfundið neitt
að athuga við gömlu fasteignaveðsiánin,
handveðslánin, lán gegn ábyrgð sveita-
og bæarfélaga og accreditivlána.
Þá er sérstakt mál um seðla Lands-
bankans, seðlabrenslu og seðiafölsun, að
enginn inniendur maður mundi geta búið
til seðla, er líktust neitt verulega banka-
seðlunum hér.
Tillögur um að I.andsbankinn haldi
serstakar seðlabækur, er gerð er nánari
grein fyrir' og vitanlega heyrir stjórnar-
ráðinu tii,*útgefanda seðlanna.
Til þess að annast þessar seðiabækur
er stungið upp'á að bæta einum manni
við bánkann. Bankanum verður dýrt
hjúahaldið um það er lýkur.
Þ& er kafli um sparisjóð Landsbank-
ans. Tillögubull um að innkalla allar
sparisjóðsbæknr tvisvar á ári, og annað
yfirklór yfir sparisjóðsuppgerðarieysisó-
sannindi ísafoldar. En reikningsskekkjan,
s«m um er getið og ekki er tiifærð með
tðlum, er upp á 48 kr. og nokkra aura,
er kom fram við síðustu reikningsskil.
En aðalefni kaflans er nýtt embætti, að
nauðsyniegt sé að stofna nýtt embætti,
sparisjóðsforstjórastöðu, með því að af-
greiðsla sparisjóðsins verði adgreind frá
afgreidslu bankans, þ. e. fari ekki fram
1 sama herbergi.
í íslandsbanka hér og bönkum víða er-
iendis fer afgreiðsia sparisjóðs eins og í
landsbankanum fram á afgreiðslustofu
bankans; en hér þarf að hafa sérstakt
kerbergi; afgreiðslustofan er að vísu lítil
og nóg húspláss á efri bygð bankans, svo
að það ætti ekki að vera neitt á móti
því í sjálfa sór; en það sem hér er aðal-
kjarninn, er að nota þetta sérstaka spari-
sjóðsherbergi sem átyllu til þessaðstofna
sérstakt embætti, þvf að aðalstefnuskrá
núverandi ráðherra og stjórnarniðja hans
eru embættastofaanir, ný embætti.
Þá eru nokkur orð um úrskurð reikn-
inganna; vonskast yfir að endurskoðunar-
menn hafi ekki gert athugasemdir o. s. frv.
En það snertir':ekkert bankastjórnina, eins
og margsinnis hefur verið tekið fram.
Þá er kafii um sjálfskuldarábyrgðarián,
þar næst kafli um víxla og þar á eftir
kafli um mat á þessu hvorutveggju.
Þyrlar nefndin upp miklu moldviðri
um þau ián og kemst loks aö þeirri nið-
urstöðu, að tryggingar íyrir lánum þessum
hafi rýrnað. Það var mikið, að nefndin
skyldi ekki rifna af rannsóknarspeki áður
en skýrslunni ioks var lokið. Það sýnist
ekki hafa þurft að launa neina nefnd til
þess að finna þetta út, að tryggingar hafi
rýmað, með öðrum orðurn, að efnahagur
margra manna haíi hnignað 2 síðustu
árin. Það vita allir, og þarf enga spek-
inga til að koma upp með það.
Þá skýrir nefndin frá því, að af þeim
1100 manna, er skuldi vfxia og sjálf-
skuldarábyrgðir, sem eitthvað sé að at-
| huga við, þá séu 740 manns öreigar, sem
| ekkert eigi og aldrei geti eignast neitt
| og aldrei látið neitt af hendi rakna. 55
menn hafa eitthvað undir höndum, að
hún hyggur, en eigi þó ekki fyrir skuld-
um. Þá eru 280 menn, sem eiga fyrir
skuldum, en skuida lítið sem ekkert í
bankanum og á hvlla litlar ábyrgðir. Þá
eru 30 menn, sem kalla má efnaða, en
skulda lítið sem ekkert og erti í sem eng-
um ábyrgðum, og loks 20 menn, sem ekki
hefur fengist vitneskja uro, hvernig ástatt
er fyrir efnaiega. En eftir þeim upplýs-
ingum sem hafa náðst og eftir þvf sem
ástatt er með lán þau, er þeir eru við
riðnir, hafa þau alls enga þýðingu.
Eftir þessum pistii í skýrslunni að
dæma virðast það vera öreigar, sem
aldrei geta eignast neitt, og menn sem
ekki eiga fyrir skuidum, sem aðallega
skulda alla súpuna, um tvær miljónir.
Eftir þessu”ætti bankinn þá aðtapamestu
af þessu, en nú segir nefndin að baokinn
tapi ekki nema 400,000 kr. og mun þó
enginn væna hana um að hún geri^of lít-
ið úr tapinu, sem bankinn á að bíða.H ;
Nefndin hefir ekki gætt sín þegar 'hún
var að smyrja upp öreigalistanum, að láta
hann koma nokkurn veginn heim við tap-
áætlunina. Það vill oft ganga svo fyrir i
þeim sem þurfa að segja ósatt, að ein j
lýgin rekur sig á aðra.
Nefndin sannar það þanníg best sjálf
og sýnir að ekkert mark er takandi á
þessu [mati hennar, enda mátti vita það
fyrirfram, að meira mark væri takandi á
gömlu bankastjórninni en þessum „rann-
sóknarpiltum«.
Jafnvel þeir sem hingað til hafa haldið
að eitthvað mark mundi takandi á nefnd-
inni, munu sannfærast um að svo er eigi
með því að lesa þennan skuldamatslista,
aðrar eins ógöngur og nefhdin þar hefir
ient í.
Þó má vfkja að því að það er nefnt til
eins og eitthvert hneyksli, —- eitthvað sem
ekki eigi að eiga sér stað, — að bankinn hafi
lánað vinnufólki, daglaunamönnum og sjó-
mönnum.
Hvaða ástæða eigi að vera til þess að
útiloka þannig heilar stéttir er ekki til-
greint.
Er það ef til vill af því að þetta fólk
verði að rýma fyrir valdhöfanum og
Thorefélaginu, svo að það geti ferigið eins
mikla peninga og það þykist þúrfa með?
Sé svo, þá er illa farið að loka bankan-
um fyrir skilamönnum, því það er al-
kunnugt að alþýðufólk er ekki síður orð-
heldið og áreiðanlegt í viðskiftum en
ýmsir aðrir t. d. stúdentarnir, sem Karl
Einarsson taldi ekki minsta nauðsyn að
hjálpa meðan hann var gæslustjóri, með
því að þeir þyrftu peninganna með og
hefðu ekki von irm tekjur fyr en þeir
kæmust í embætti.
En það var Thorefélagið. Einn núver-
andi forstöðumaður bankans hefir sagt, að
það væri ekki meira að lána Thorefélag-
inu en hverjitm öðrum, ef það setti næga
tryggingu. En þótt svo væri að trygging
þess væri nægileg, þá væri þar fyrir ekki
rétt að ausa fé Landsbankans ef til vill
hundruðum þúsunda í það félag, með því
að félagið ætti bersýnilega eins auðveld-
lega að geta fengið slfkt lán, með nægri
trygg‘nu Þar sem þaö er búsett, erlendis,
og félagið geldur sína skatta og ástæður
' þess eru best kunnar.
Hvaða meining er í því að vera að láta
landssjóðinn útvega fé gegn ábyrgð sinni
til handa Landsbankanum til þess svo að
lána það félögum og stofaunum erlendis,
; lánþegum sem greiða skatta sína erlendis
og í engu hjálpa til að bera byrðarnar á
þessu landi?
Nei, Landsbankinn er fyrir
landsfólkið og þá sem bera
byrðarnar í landinu.
T.andsbankinn er upphaflega til þess
stofnaður að greiða fyrir landsmönnum
sjálfum með peningaverslun sinni, en
hvorki til þess aðallega að vera gróða-
stofnun né stofnun fyrir einstaka menn
og erlend félög.
Næsti kafli eftir þeim þrem er síðast
voru taldir,’’er um varasjóð Landsbankans.
Leiðindastagl. Fyrst skýrir nefndin frá
hvað hún telji felast í sjálfu nafninu og
hennar hugmynd um varasjóð o, s, frv.
Þá er þar þvælan um veðsetninguna, sem
engin er.[Þá er margvísleg speki um vara-
sjóðinn, sem nefndin þykist finna út með
rentureikningi, en virðist þar meðal ann-
ars hafa gleymt hinni rentulausu eign vara-
sjóðs,|bankabyggingunni.
Þá [eru þar og nídd bankavaxtabréfin
íslensku og miklar efasemdir um það
hvort varasjóður bankans megi liggia í
þeim bréfum. Það virðist þó syo sem
varasjóði Landsbankans og bankanum að
öðru leyti sé eins gott að verðbréfaeign
hans sé fólgin 1 íslenskum verð-
býéfum engu síður en erlendum, og
það því fremur sem íslensku bréfin eru
engu ótryggari og gefa þess utan hærri
vexti en t. d. kgl. rfkisskuldabréf og
flest önntir erlend verðbréf þau er full-
trygg geta taiist.
Að bankavaxtabréfin íslensku séu torseld
er heimska, eða var heimska áður en Björn
fónsson kom til sögunnar sem valdsmað-
ur á íslandi. Það eru sem sé ekki
dæmi til þess að kgl- ríkisskuldabréf hafi
nokkru sinni selst við sama verði og
bankavaxtabréfin fsiensku, og væru banka-
vaxtabréfin boðin út fyrir sama verð og
rikisskuldabréfin mundu þau renna út eins
og vatn. íslensk bankavaxtabréf hata
staðið í 100, 98 og lægst 96 á sama tíma
og kgl. rlkisskuldabréf hafa staðið í 94.
Það er alveg óskiljanlegt hvað nefad-
inni og ísafold getur gengið til að nlða
og eyðileggja álit manna á bankavaxta-
bréfam Landsbankans, nema hugmyndin
ef til vill sé að taka veðdeildina af Lands-
hankanura og leggja hana undir franska
bankann, en þyki því viðkunnanlegra að gera
veðdeildina ómögulega áður, svo þakk-
látssemin og fögnuðurinn yfir franska bank-
anum verði þeim mun meiri.
Næst taka við í skýrslunni skýrslur um
verðbréfaeign Landsbankans 1908, 1907 og
1906, nokkrar línur um tryggingarfé veð-
deildanna og varasjóði þeirra og veðdeild
ina sjálfa.
Er fátt um þetta alt að segja, meinlaus
rolla nema hvað nefndin gerir sjálfri sér
dálítinn óleik út af varasjóðum veðdeild-
anna. I reikning f ísafold í vetur sem
allir vita að saminn var af nefndinni, tel-
ur hún upp verðbréfafúlgu, sem eign þess-
ara varasjóða og minkar með þvf verð-
bréfaeignina annarsstaðar. En nii þykist
hún vera búin að finna út að sjóðir þessir
séu ekki f verðbréfum.
Þá er reikningur Landsbankaas 30.
Aprfl 1900 samkvæmt höfuðbókum bank-
ans.
Þvlnæst eru athugasemdir við þann
reikning.
Aðalefni þeirra er, að víxileign bank-
ans sé 6200 kr. lægri en bækurnar til-
færa. Þótt nefndin þykist hafa fundið
þessa skekkju, þá er engan veginn áreið-
anlegt, að útreikningurinn á henni sé
réttur. Nefadin var margbúin að athuga
þetta atriði fyrir 22. Nóv. og hafði um
eitt leyti talist svo til, að munurinn væri
ekki nema nokkur hundruð krónur (sbr.
grein eftir Tr. G. f Lögréttu).
Eða því var ekki úttekt látin fara fram
á víxiaeign barkans, eins og peninga-. og
verðbréfaeigninni þ. 22. Nóvbr. ?
Allur bærinn veit, að þessi upphæð
eða tala er eftir bankamönnunum dönsku
og nefndin náði í hana hjá þeim, er þeir
intu nefndina eftir, hver útkoman hefði
orðið hjá henni; en nefndin tekur ekki
tii greina á annað þúsund krónur af
upphæð þessari, er kom til leiðréttingar
hjá dönsku bankamönnunum og nefnd-
inni mun vera fullkunnugt um.
Mismunurinn, ef réttur væri hjá þeir»
dönsku, er innan við 5000 kr., en þar
fyrir segir nefndin hann yfir 6000 kr.
Réttorðir piltar.
Að dönsku bankamennirnir hafi engan
veginn komist að fastri niðurstöðu (sbr.
grein eftir Tr. G. í Lögr. 26. Þ. m.) er
rannsóknar«efnd sem öðrum vitanlegt,
því að mismunurinn var að eins una
3000 kr. við síðustu athugun um ára-
mótin.
Mismunur á ávísanaeign og rciknings-
tilfærslti er kr. 1435,90 eftir skilagrein
bókara. Nefndin hafði ekkert fandið.
Ekki eru þetta stórar upphæðir þótt
réttar væru, sem engan veginn er víst,
á öllum hinu mörga tugum miljóna, sem
bankinn hefar haft undir höndum á öil-
um umliðnum árum.
Þá er skýrsla um víxilkaup starfs-
manna bankans eftir sögusögn rannsókn-
arnefndar, er byggist á því, að ekki sé
skrifleg útgjaldaskipun fyrir hverjum víxli.
Er þessu margsvarað áður.
En á eitt mætti benda. Rannsóknar-
nefndin getur þess til utn mismun víxil-
eignarinnar og reikningsupphæðarinnar,
að starfsmenn bankans kunni nð bafa
glatað einhverjum víxlum; en ætli rann-
sóknarnnfndin hafi þá ekki iíka getað
glatað einhverju, ef ekki víxlum þá út-
gjaldaskipunum? Það eru þó ekki nema
smálappar og hvergi bókfærðir. Um
lýgna menn er það sagt, að þeir séö
allra manna trúgjarnastir, um þjófa, að
þeir séu allra manna þjófhræddastir o,
s. frv.
Þá er útdráttur úr gjörðabók nefndar-
innar, þar á meðal svör bankastjórnar-
upp á spurningar nefndarinnar eins og
hún hefir bókað þau, og bankastjórnin
strax mótmælt og heimtað, að leiðrétt
væru.
Þá er siðasti kafli skýrslunnar, bréfa-
viðskifti ráðherra og bankastjóra út af
gerðabókarhaldi bankastjómarinnar.
Þar hefir Tryggvi Gunnarsson síðastur
orðið og kveður ráðherra ( kútinn.
Með bréfi Tryggva endar skýrsluritíð.
Nú þegar skýrslan er komin út, geta
allir séð, að ekki er að furða, þótt Birni
ráðherra þætti ekki mikið bragð að henni,
og honum væri nauðugt að birta hano.
Þeir sem hingað til ekki hafa þótst fá
fullnægjandi rök, meðan skýrslan enn var
ókomin, fyrir því, að afsetning banka-
stjórnar hafi verið réttroæt, ættu nú að
lesa skýrsluna. Við það munu þeir
sannfærast um, að hún verður ekki var-
in, afsetningin 22. Nóv., hvað þá heldur
afsetningin 3. Jan., nema með misskiln-
ingi á lögum bankans, órökstuddum stað-
hæfingum og ósannindum.
Skýrshwinur.
Fræiiir vorir nyrðra.
Bjorn Jónsson, ráðherra íslands
Ráðherra íslands hefur nýlega, á mið-
ur heppilegan hátt, leitt athygli manna
að íslandi. Hann lét birta símskeyti I
öllum hérlendum blöðum þess efnis, a ð
hann hefði sett alla stjórn