Þjóðólfur - 04.02.1910, Blaðsíða 1

62. árg.
Reykjavík, Föstudaginn 4. Febrúar 1910.
J» 5.
Tóuskinn,
h v í t og m ó r a u ð, kaupir
verslun
Gunnars Þorbjörnssonar.
Rannsóknarnejnðar-
skýrslan.
(Frh.).
Sjálfskuldarábyrgðarlán
og reikningslán, að svo miklu leyti,
sem þau eru trygð með sjálfskuldar-
ábyrgð, nefnist næsti kafii skyrslunn-
ar. Þar fyrst er það, er yngri nefnd-
in lætur til sín heyra.
í kafla þessum eru allskonar athug-
anir og bollaleggingar fram og aftur,
svo sem það, að slík lán „geti oft ver-
ið hagkvæm þeim, er á lánum þurfa
að halda" o. s. frv.
Flest þessi atriði eru aðeins til at-
bugunar fyrir bankastjórn og aðra, og
•ómerkileg. Á einum stað í kafla þess-
um er það tekið fram, að mörg lán
hafi staðið afborgunarlaus síðan 1907,
„nema hvað vextir og smá-afborganir
hafi greitt af nokkrum af iánum þess-
um meðan nefndin hefur setið“.
Hér fer nefndin ekki með allskost-
ar rétta frásögn, svo eigi sé frekar að
orði komist.
Eðlilega hafa afborganir af ýmsum
lánum verið minni síðan árið 1907,
vegna þess, að fjárhagur manna hef-
ir verið erfiðari þau árin; það hefir
stafað af ýmsum orsökum, atvinnu-
leysi o. fl. Bankinn hefur því, eins
og sjálfsagt var, verið vægur með af-
borganir, er svo stóð á. Að ganga
að lánum og heimta þau miskunnar-
laust borguð, hefði oft orðið til þess,
að skuldunautar hefðu orðið gjald-
þrota, og það þótt eignir væru næg-
ar. Það borgar enginn lán sín í bank-
anum með vörum, húsgögnum, hluta-
bréfum, bókum o. fl., og það þótt
eignir þær nemi mikiu meiru en skuld-
in er. Og banki, sem er banki þjóð-
arinnar, verður að gæta þeirrar skyldu
vandlega, að gera engan gjaldþrota,
nema brýna nauðsyn beri til. Hvert
gjaldþrot er þjóðartap. Það minkar-
viðskiftatraust allra, bæði innanlands
og utan. Nefndin segir enn fremur,
að smáafborganir einar hafi verið
greiddar af lánum þessum meðan hún
sat að störfum, en það er rangt. í
maímánuði fór nefndin yfir sjálfskuld-
arábyrgðarlánin, og ritaði þá upp hjá
sér „til athugunar" um 100 lán. At
þessum lánum eru sum að fullu greidd
bankanum. Hið fyrsta þeirra var
borgað að fullu 19. Maí, annað8.Júlí,
þriðja 9. Júlí o. s. frv. Og af þess-
um 100 lánum hafa enn fremur verið
greiddar allgóðar afborganir at sum-
um þeirra, (7/7 1909 borgaðar 2250
kr. af einu, 9/s 1700 kr. o. s. frv.).—
Þetta ætti að vera nægilegt til að
sýna, að nefndin fer hér ekki með
rétt mál.
Það er alveg rétt hjá nefndinni, að
við endurnýun lána þarf að gæta að
tryggingunni, enda hefur þeirri reglu
verið fylgt, og það er líka rétt, að
tönn tímans getur rýrt trygginguna.
En þar er þess að gæta, að í því efni
mun vandfarnast fyrir allar peninga-
stofnanir, og hægra að kenna heil-
ræði en halda þau, auk þess, sem það
ávalt er álitamál, hvert Pétur eða Jón
eru góðir tyrir 1000 kr. eða ekki.
Arni álítur þá góða, en Einar slæma.
Það er því ekki auðið að kveða upp
neinn fullnaðardóm um þetta efni, eins
og nefndin gerir, enda geta lánin oft
verið jafntrygg, þótt einhver ábyrgð-
armannanna verði gjaldþrota eða deyi.
Hann hefur máske aldrei verið neins
metinn af bankastjórninni, og því þá
að heimta, að lántakandinn taki nýtt
lán vegna þess. Það væri að baka
viðskiftamönnum óþarfa kostnað, og
það á landstofnun ekki að gera.
Þá getur nefndin þess, að svoog svo
mikið sé hjá málaflutningsmanni til
innheimtu, og finst henni, að það beri
vott um, að bankastjórnin hafi vanrækt
starf sitt. En með leyfi að spyrja,
hvað á að gera .við lán, er enginn af
ábyrgðarmönnum eða lántakendur hirða
um, þrátt fyrir ítrekaðar áskoranir?—
Lánin geta verið jafntrygg fyrir það.
Á að láta þau liggja þannig áfram?
Ekki virðist svo, sem nefndin sé þeirr-
ar skoðunar.
En til málafærslumanns vill nefndin
ekki láta senda þau. Hingað til hef-
ir það verið leiðin fyrir alla, er hafa
þurft að heimta inn skuldir, og eigi
hafa getað gert það sjálfir, að biðja
málafærslumann að innheimta þær, og
það hefir verið talin góð leið yfirleitt.
En þessir tveir málafærslumenn; sem
eru í nefndinni, líta öðruvísi á það —
þeir telja það óráð, og búumst vér
við því, að margir verði þeim þakk-
látir fyrir það, því málafærslumenn
þykja oít dýrir, ef þeim er bent á
annað betra og heppilegra ráð. En
það vantar hjá þeim blessuðuml
Víxlar
er næsti kaflinn, og er hann lítill og
lítilfjörlegur; en tvö atriði eru þar er
verðskulda það, að þeim sé veitt at-
hygli.
Annað er það, að bankinn hafi
j keypt ofmikið af smávíxlum fyrir verka-
! menn, sjómenn o. fl.
Hingað til hefur verið litið svo á,
\ sem það væri ein af skýlausum skyld-
; um bankans, að kaupa jafnt stóra sem
smáa víxla, ef tryggir eru. En nefndin
lítur öðruvísi á það. Verkamenn og
sjómenn þurfa enga víxla og eiga
aldrei að vera skuldskeyttir bankanum,
segir nefndin. Það er þó alkunna, að
þeir eru engu síður skilamenn en
margir aðrir, og þeir geta oft þurft á
fé að halda, bæði til verkfærakaupa
o.'fl., og þótt afborganir þeirra séu
minni, þá eru þær jafngóðar. Enn-
fremur má í því sambandi líta á það,
OlLUM peim, sem sýndu okkur
hjálpsemi og hlnltekningn i orði og
verki, pegar pað slgs bar að höndum,
að við mistum alla mani okkar í hús-
j bruna adfaranólt 22. p. m., vottum við
; hjartanlegar pakkir.
Skótavörðustíg 4, Rvik 39/i '10.
Marta Magnúsdóttir, Guðrún Sigurðardóttir,
Guðmundur Magnússon.
að tap á þeim víxlum er og verður
jafnan lítið, það þarf svo marga víxla
þar, svo nokkuð muni um, en á kaup-
mannavíxlunum er tapið oft stórt og
mikið, ef tap verður.
Hitt er það, að nefndin álasar banka-
stjórninni fyrir það, að forðast afsögn
svo sem auðið er. Þetta er hrósvert,
| en ekki ásökunarvert, því ein afhelstu
meginreglum hverrar bankastjórnar,
eins og hvers einstaklings, er eins fáar
afsagnir og unt er. Og þegar komið
er með endurnýunarvíxil jafn tryggan,
þótt lítil eða engin afborgun sé, þá er
sjálfsagt að kaupa ’nann. Þetta „prin-
cip“ er laukrétt, og það, er nefndin segir
um það, er misskilningur einber. Þar
sem nefndin hyggur að trassaskapur
manna vaxi við það, að svo sé gjört, þá
er það ekki rétt. Trassaskapurinn ís-
: lenski er mikið eldri en Landsbankinn,
og Landsbankinn hefir ekki aukið hann,
heldur ekki getað sigrað hann af fullu,
vanið alla af honum. Þetta er víst öllum
ljóst, nema ef vera kann nefndinni.
Annars eru þessi atriði eins og annað
í þessum tveimur köflum, hégómi einn.
Mat nefndarinnar
heitir næsti bálkurinn, langur kafli og
leiður, en ekki að sama skapi viðar-
mikill, sem lengdin er.
I byrjun hans segist nefndin hafa
ritað upp til athugunar alla lántakend-
ur og ábyrgdarmenn að lánum og víxl-
um, er voru 500 -kr. eða meira, og
auk þess nokkur smærri lán, ef sér-
staklega stóð á.
Tala þessara manna segir nefndin
að sé 1125.
Til þess að vita sem glegst um það,
hversu lán þessi eru trygg, segist
nefndin hata aflað sér „áreiðanlegra og
nákvæmra" upplýsinga.
Og hvernig er þá efnahagurinn.
Nefndin svarar því svo:
740 eiga ekkert og geta fyrirsjáan-
lega aldrei eignast neitt“• í þessum
flokki eru verkamenn, daglaunamenn
og sjómenn.
55 eiga ekki fyrir skuldum, en eiga
| þó einhverjar eignir.
280 eiga fyrir skuldum og sumir
nokkuð meira, en þeir skulda lítið og
eru í litlum ábyrgðum.
30 má kalla efnaða, en þeir skulda
lítið eða ekkert og eru í mjög litlum
ábyrgðum,
Um 20 veit nefndin ekkert, en hún
segir að það hafi alls ekki neina þýð-
ingu, því svo sé ástatt um lán þau,
sem þeir eru við riðnir.
Með öðrum orðum, nefndin segir að
einir 30 menn í Reykjavík og Suður-
landi af öllum viðskiftamönnum bank-
ans, séu efnaðir.
Mikil hormung væri það, ef satt
væri.
En þetta eru verstu ósannindi.
Það vita allir.
En þetta er gert til þess að svívirða
bankastjórnina, og ekki hugsað um
hverjar afleiðingar eru af því.
En afleiðingin er bersýnileg. Ef
nokkur maður leggur trúnað á þessi
ummæli nefndarinnar, verður það til
þess, að lánstraust allra er farið. Eng-
inn trúir öðrum fvrir einum eyri, enda
munu verkamenn hafa orðið varir við
það, eftir bankastjóraskiftin og gengið
ver að fá smálán en ella mundi hafa
verið.
Kaupmennirnir munu og verða varir
við það, er þeir vilja og þurfá að fá
lán erlendis, að lánstraust þeirra er
margfalt minna. Þetta verður til þess
að vöruflutningur verður minni til
landsins og útlendar vörur þar af leið-
andi dýrari.
Ef sá er þjóðníðingur, er ritar fá-
orðar og réttorðar greinar um ráð-
herrann, hvað á þá sá að heita, er
eyðileggur alt lánstraust íslendinga
ytra og níðir þá, sem fátæka ræfla, er
„fyrirsjáanlega geta aldrei eignast
neitt“.
En það gerir ráðherra með birtingu
skýrslu þessarar, er hann hefur birt
bæði innan lands og utan. Hann ber
hér ábyrgðina, og það er hann, er
hefur síðan hann komst að völdum,
veikt svo sem föng hafa verið láns-
traust og heiður þjóðarinnar út á við.
Á þetta atriði mun nánar minst síðar.
Annars er ekki stór munur á 1. og
2. flokk hjá nefndinni.
í fyrsta flokk eru gjaldþrota menn
— menn, sem eiga minna en ekkl
neitt.
í öðrum flokk eru menn, sem ekki
eiga fyrir skuldum, eða menn, sem
eiga minna en ekki neitt.
Hver er munurinn?
Enginn.
Jú, munur er, þeir, sem eru í 1.
flokki (740) geta fyrirsjáanlega aldrei
eignast neitt. Hvernig nefndin fer að
rannsaka þar ókomna tíma mun flest-
um vera hulið.
Þá upplýsir nefndin, að rúmir 460
skuldunautarí 1. og. 2. fl. skuldibank-
anum 1,380,000 kr. I þessum flokk-
um eru alls 79 5 menn, og mun ekki
ofhátt að telja, að skuld hinna 335,
sem ótaldir eru hjá nefndinni, séu að
minsta kosti 178,000 kr., rúmar 500
kr. á mann.
Skuldir 1. og 2. fl. verðaþá 1,556,-
000 krónur.
Og með hverju á að borga þessa
skuld ?
Ekki borgar 3. fl. hana, þótt nefnd-
in gefi það í skyn, því hún segir, að
á þeim „hvíli litlar ábyrgðir", en það
| gæti eigi talist, ef ábyrgð þeirra næmi
; yfir 1 miljón króna, og sama er að
; segja um 4 flokk.
Til þess að greiða með þessar