Þjóðólfur - 29.04.1910, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
62. árg.
Reykjavík, Föstudaginn 29. Apríl 1910.
M 18.
Bankamálið ðæmt i yfir-
ðómi.
Fógetaúrskurðurinn staðfestur.
Afsetning bankastjórnarinnar dæmd
ólögleg.
Engiun ágreiningur.
Landsdómurinn hefir nú dæmt fó-
getaúrskurðinn frá 4. Jan., og fer hér
á eftir dómur yfirdómsins og ástæður
hans.
í yfirdóminum var settur dómari
Magnús Jónsson sýslumaður í Hafnar-
firði i stað Kr. Jónssonar háyfirdómara.
»Á alþingi 1905 var stefndi kosinn af
efri deild gæslustjóri l.andsbankans urn
4 ár frá r. Júlí 1966, og á alþingi 1909
var hann aftur kosinn af sömu þing-
deild gæslustjóri bankans næstu 4 ár
frá x. Júlí 1910. F,n 22. Nóv. vék lands- 1
stjórnin öllum forstjórum lvankans, þar I
á meðal stefnda, frá störfum þeirra við !
bankann, og setti aðra menn í þeirra
stað. Var þessi ráðstöfun bygð á 20.
gr. f lögum. nr. 14 iS. Sept. 1885 um
stofnun landsbanka; en með því þetta
lagaákvaeði var numið vir gildi með lög-
um nr. 12 9. Júlí 1909 uin breyting á fyr-
nefndum lögum, er komu í gildi 1. Jan,
þ. á„ áleit stefndi að sér, þrátt iyrir
téða stjórnarráðstöfun, bæri rjettur og
skylda til samkvæmt kosningu alþingis
og nýnefndum lögum nr. 12. 1909, að
taka aftur við gæslustjórastörfúm í I.ands-
bankanum við byrjun þ. á., og féist !
fógetinn á þá skoðun hans í hinum á-
frýaða úrskurði.
Fyrir kröfu áfrýendanna um að mál-
inu verði vísað frá fógetaréttinum, eru
tilfærðar þær ástæður, að lagaákvæði
þau, sem heimila beinar fógetagerðir,
nái eigi til kröfu stefnda, og í annan
stað, að stjórnarráðstöfun, eins og frá-
vikning stefnda frá gæslustjórastarfinu,
verði ekki ónýtt eða stöðvuð með fó-
getagerð án undanfarins dóms, en það
beri undir hina reglulegu dómstóla, sem
fógetaréttir verði ekki taldir til, að skera
úr því, hvort landstjórnin hafi með téðri
ráðstöfun farið lengra en vald hennar j
nær; fógetinn hafi því með úrskurðinum j
seilst inn á valdsvið dómstólanna og j
orðið brotlegur gegn 43. gr. stjórnar- j
skrárinnar, enda mundu hendur vald- j
stjórnarinnar verða óhæfilega bundnar !
til framkvæmda, ef þeim yrði fyrirstaða
veitt með beinum fógetagjörðum.
Þetta, sem nú hefur verið tilfært,
getur þó ekki heimilað frávísunarkröf- j
una. Það verður að fallast á það álit
fógetans, að krafa stefnda sé þess eðlis,
að hann hafi átt rétt á að leita aðstoð-
ar fógetans, til að fá henni viðstöðu-
laust fullnægt, svo framarlega sem hon-
um tækist, að sýna fram á það fyrir
réttinum, að krafan ætti við rök að
styðjast, Og í þessu efni breytir það
engu, hvort heldur það eru stjórnmála-
ráðstafanir eða aðrar tálmanir, sem
banna gjörðarbeiðanda að neyta réttar
sins. Þá er það eigi heldur rétt skoð-
að, að fyrirtekt þessa máls fyrir fógeta-
réttinum og úrlausn þess þar fari 1
bága við 43. gr. stjórnarskrárinnar. Það
leikur enginn vafi á því, að fógetavaldið
er, eftir íslenskum lögum, einn þáttur
dómsvaldsins, en dómsvaldið er samkv.
1. gr. stjórnarskrárinnar hjá dómendum.
Orðið »dóraendur« í 43. gr. ber því að
sjálfsögðu að skilja svo, að þar til telj-
ist allir liðir dómsvaldsins, og orðið
»dómur« 1 sömu gr. svo, að það eigi
við alla réttarúrskurði.
Frávísunarkrafan verður þvl ekki tek-
in til greinu.
Til vara er þess krafist, að úrskurður-
inn verði ónýttur og málinu vísað heim,
til nýrrar og betri meðferðar og úr-
skurðarálagningar, fyrir þær sakir, að
fógetinn hafi ekki fært greinilegar og
glöggar ástæður fyrir úrskurðinum, eins
og lögboðið er, að hann. hafi innfært
úrskurðinn í dómabókina og kveðið j
hann upp áður en málfærslan hófst fyrir
fógetaréttinum, og því aðeins farið eftir
málsástæðum annars málsaðila, stefnda,
en ekkert tillit tekið til röksemda og
málsútlistunar áfrýenda.
Að því er til þess kemur, að úrskurð-
urinn , sé eigi svo rækilega rökstuddur,
sem lög mæla fyrir, verður sú aðfinsla
eigi talan réttmæt, en það verður að
álíta, að forsendur úrskurðarins séu svo
skýrar og ýtarlegar, að þær í þessu til-
liti fullnægi því, sem krafist verður sam-
kvæmt D. L. 1—5—13. Hinsvegar er
það viðurkent, að meginhluti úrskurðar-
ins hafi verið innfærður 1 dómabókina
áður en fógetagjörðin hófst. Þessi að-
ferð til að létta undir samningu úr-
skurðarins í fógetaréttinum, sem fóget-
inn hefur þótst geta notað við þetta
tækifæri, verður eigi talin á neinn hátt
ólögleg, svo að fyrir þá sök beri að ó-
nýta úrskurðinn, því að það er ekki
rétt á litið eða rétt hermt, sem haldið
er fram af hálfu áfrýendanna, að úr-
skurðurinn hafi verið uþp kveðinn, þ. e.
lesinn upp í réttinum, um leið og liann
var innfærður í dómabókina. Fógeta-
gerðin ber það með sér, að fógetinn
gekk eigi til fulls frá úrskurðinum og
las hann ekki upp fyr en sókn og vörn
aðila var lokið og þeir höfðu lagt málið
undir úrskurð réttarins. Fógetinn gat
því tekið tillit til alls þess, er fram
kom, og breytt, bætt við eða ónýtt með
öllu það, sem innfært var 1 dómabók-
ina, að svo miklu leyti, sem honum
þótti málfærslan gefa tilefni til þess, og
þ?ð verður að telja vafalaust, að hann
hefði gert það enn frekara, ef það, sem
fram kom fyrir réttinum, hefði breytt
skoðun hans á málinu.
Þá er það enn varakrafa af hálfu á-
frýendanna, að úrskurðurinn verði 6- j
nýttur og algerlega úr gildi feldur, j
sökum þess að hann sé rangur og ó-
löglegur að efninu til. Er þvf í þessu
efni haldið frani, að þar sem gjört sé ;
ráð fyrir því í úrskurðinum, og haun j
bygður á því, að stefndi hafi þá enn
verið gæslustjóri Landsbankans, þá sé '
þetta lögleysa, með því að stefnda hafi
verið vikið frá gæslustjórastarfinu til
fullnaðar með stjórnarráðstöfuninni 22. |
Nóv. f. á., og heimild fyrir þessari frá- j
vikningu sé f 20. gr. bankalaganna ,
1885 ; það sjáist af þessari grein, saman- j
borinni við 4. gr. í auglýsingu um verk- I
svið landshöfðingja 22. Febrúar 1875, að !
ákvæðið í bankalögunum sé ekki annað
en upptekning hinnar almennu reglu í
auglýsingunni um vald landshöfðingja
til að víkja frá um stundarsakir öllum
embættismönnum á Islandi, en öllum
hinum sömu embættismönnum og starfs-
mönnum, að fráskildum nokkrum dóm-
urum, hafi ráðherrann, sem ber alla á-
byrgð á stjórnarathöfninni, vald til að j
víkja frá til fullnaðar, og séu gæslu- j
stjórar Landsbankans einnig háðir þeirri j
meginreglu.j Þá er það og tekið fram, '
þessum málsstað til stuðnings, að eftir
hlutarins eðli hljóti landsstjórnin að
reka ýms erindi fyrir hönd alþingis,
þegar nauðsyn krefur milli þinga, einnig
í þeim málum, sem beint heyra undir
úrlausn þingsins, svo sem að skipa til
bráðabyrgða gæslustjóra Landsbankans,
endurskoðunarmenn landsreikninganna j
o. s. frv., þegar þessir fulltrúar alþingis !
talla frá eða fatlast frá, til þess að j
störf þeirra falli ekki niður.
Áður tilvitnað ákvæði f 20. gr. banka-
laganna 1885 hljóðar svo : Landshöfð-
ingi getur vikið hverjum forstjóra Lands-
bankans frá um stundarsakir, þegar
honum þykir ástæða til; hann skal þá
með næstu póstferð gefa ráðgjafa ís-
lands skýrslu um tilefnið til frávikning- 1
arinnars. Af þessu ákvæði verður það
nú ekki ráðið, að vald ráðgjafa 1 téðu
efni hafi verið víðtækara en landshöfð-
ingja; niðurlag greinarinnar virðist öllu
fremur benda í gagnstæða átt, því þar
er ekki gjört ráð fyrir, að svo geti borið
undir, að landshöfðingi þurfi að setja
mann í stað bankaforstjóra, sem vikið
er frá til fullnaðar. 4. gr. augl. 22. Febr.
1875 virðist ekki eiga skylt við þetta
mál; það, sem þar er fyrir mælt um
embættismenn, sem skipaðir eru
á Islandi, getur ekki átt við hina þ i n g-
kosnu gæslustjóra Landsbankans, enda
er það eigi rétt álitið, að ráðherrann
geti vikið frá til fulls öllum embættis-
mönnum á landinu, neraa nokkrum
dómurum, því að embættismenn, er kon-
ungur skipar, verða eigi leystir frá em-
bætti nema með konungsúrskurði, og ef
ályktun væri leidd af þessu um gæslu-
stjóra Landsbankans, mundi hún vera
sú, að til að víkja þeim frá til fullnað-
ar yrði að koma úrskurður alþingis.
Það verður eftir þessu ekki álitið, að
bankalögin 1885 út af fyrir sig eða f
sambandi við önnur lagafyrirmæli hafi
heimilað landstjórninni vald til að vfkja
gæslustjórum Landsbankans frá til fulln-
aðar, og til stuðnings þvf, að landsstjórn-
in þó hafi þetta vald, nægir eigi að vísa
til þess, að landstjórnin hljóti í viðlög-
um milli þinga, að hafa rétt og skyldu
til að gegna ýmsum störfum, sem bera
undir alþingi, því að engin ástæða er
til að teygja þann rjett eða skyldu
stjórnarinnar lengra, eða skerða vald
alþingis frekar, en eðli málsins og nauð-
syn lcrefur, en þeirri nauðsyn sáu banka-
lögin 1885 fyrir með því að veita land-
stjórninni vald til að^Jvíkja forstjórum
bankans frá um stundarsakir, þangað
til fullnaðar-úrskurður væri lagður á
málið af alþingi, eða, ef svo bæri undir,
af dómstólunum.
Með því nú að landstjórnina sam-
kvæmt þessu brast heimild til frávikn-
ingar stefnda frá gæslustjórastarfinu að
fullu og öllu, en það getur eigi eins og
málið liggur fyrir komið til álita hér,
hverjar horfur þess hefðu verið, ef um
frávikning um stundarsakir samkvæmt
bankalögunum hefði verið að tefla —
verður stjórnarráðstöfunin 22. Nóv. f. á.,
er stefnda var algjörlega vikið trá gæslu-
stjórastarfi við Landsbankann, eigi álit-
in lögum samkvæm, og gat hún því eigi
svift stefnda rétti hans sem gæslustjóra
samkvæmt kosningu alþingis; það verður
af þessum ástæðum að telja rjett, að
fógetinn tók kröfu stefnda til greina, og
ber því að staðfesta hinn áfrýaða
úrskurð.
Krafa áfrýenda, um refsingar- og skaða-
bótaábyrgð á hendur fógetanum fyrir að
hafa kveðið upp úrskurðinn, verður sam-
kvæmt framansögðu ekki tekin til greina.
Eftir þessum úrslitum málsins þykir
rétt að dæma hinum stefndu endurgjald
málskostnaðar fyrir yfirdómi, er ákveðst
20 kr. handa hvorum þeirra og greiðist
af Landsbankanum.
Því dæmist rétt að vera:
Hinn áfrýaði úrskurður á að vera
óraskaður, og hinn stefndi bæarfógeti
Jón Magnússon vera sýkn af kærum og
kröfum áfrýendanna í þessu máli. Á-
frýendurnir Björn Kristjánsson og Bjöm
Sigurðsson bankastjórar fyrir hönd Lands-
bankans greiði stefnda Kristjáni Jóns-
syni háyfirdómara og Jóni Magnússyni
bæarfógeta málskostnað fyrir yfirdómi,
20 kr. hvorum, innan S vikna frá lög-
birtingu dóms þessa að viðlagri aðför
að lögum.
í stað justitiarii
Jón Jensson«.
„frœíslnmál barna“.
Eftir scra Ófeig Vigfússon.
(Niðurl.). -------
En þá kemur loksins 4. ástæðan móti
prestskennara-uppástttngunni, sú, að þetta
fyrirkomulag (prestkennara) sje spor í öf-
uga átt við aðskilnað ríkis og kirkju. —
Getur verið. En ekki líta þó allir svo á
það. Því að ýmsir hafa þó sagt við mig,
að þetta fyrirkomulag gætu og mundu
einmitt frlkirkjusöfnuðir nota. En eg skal
láta, að þ a ð hafði eg ekki hugsað
mér, eins og líka prestskennara-uppá-
stungan ber með sér. Eg gat og get ekki
enn hugsað mér fríkirkjnsöfnuð hér á
landi, svo smáan, að sami maður geti
verið a ð g a g n i prestur hans og lýð-
kennari.
En hitt hafði eg hugsað mér, að þetta
fyrirkomulag væri gott og vel framkvæm-
anlegt í frjálsri þjóðkirkjusveit. Og
sama sýnist mér enn, og ekki síður.
Það er nú þegar búið að skifta land-
inu til sveita þannig í kensluhéruð, að
langflestir sveitakennarar gætu vel bættá
sig prestsþjónustu hver í sínu fræðsluhér-
aði, ef þeir væru til þess búnir að ment-