Þjóðólfur - 05.08.1910, Blaðsíða 2

126
ÞJOÐOLFUR.
Eftir því hefir B. J. fá talið það rösk-
lega framgöngu og hátt markmið, „að
streitast við að sitja", „hopa á hæl fyrir
Dönum", „játast undir það, að Islendingar
yrðu ölmusumenn Dana“ og þægju af
danskri náð það, sem að þeim væri rétc
af sömu náð, létu „hrekja sig úr einu
virkinu á fætur öðru o. s. frv.
Það er alveg sama siðferðishugmyndin
og þegar Isafold kallaði bankastjórnina
fráviknu alla »þjóðkunna ráðvendnismenn«,
eu gat þess litlu síðar, að þeir heíðu þó
»gefið« nokkur hundruð þúsundir af ann-
ara fé, sem þeir voru settir af þingi og
stjórn til að gæta.
Eftir þessu ætti ekki að þurfa neina
íyrirmyndarhegðun til þess að hafa »hátt
markmið«, sýna »rösklega framgöngU« og
til þess að vera „þjóðkunnur ráðvendnis-
maður*.
En það hefir oft verið svo, að miklir
menn og góðir hafa gert litlar kröfur til
annara — og þess meiri til sjálfra sfn.
Svo er því farið um B. J.
Ef vér rennum augum yfir stefnurnar,
sem fram hafa komið í stjórnarskrár- og
sambandsmálinu, þá hefir afstaða B. J.
verið þessi: Til 1880 er haun
ualllxarðiir Benediktsmað-
ur. 1880—1801 ©r hann Miðl-
nnarmaður. 1803—1804 ©r
liann liér iini 1 >i 1 íi »dauða
punktinum((, þó fremur Bene-
diktssinni 1804. 1805 ©r
hann eindrejginn með þings-
ályktunartillögunni. 1800
©r liann móti Valtýskunni.
1807—ÍOOI er hann eintoeitt-
ur formælandihennar. 1003
—1004 fylgir hann kappsam-
lega Albertis-írumvarpinu
(„Albirtunni", sem nú gildir og er ekki annað
en Valtýska með breytingu, búsetu ráðgjafans
á Islandi og skýlausu ákvæði i sjálfri stjórnar-
skránni um uppburð „sérmála" vorra fyrir
konungi í ríkisráði Dana). 1004—1000
finnur hann svo ýmsa „mein-
galla“ ogf „þverbresti“ á því
fyrirkomulagi. ÍOOO—1007
íylgir hann blaðamanna-
ávarpinu f i-si 1S. N6v. ÍOOO.
1007—1008 knésetur hann
Dín {JT V si 11 íil'i i n <1 ii r- ályktunina
frá 30. Jfiní 1007. Frá 10OO
til ÍO. Sept. 1008 (þegar sambands-
lagauppkastið féll við kosningarnar) er hann
euníremur skilnaðarmaður
— til vara (sbr. einkum Þingvallafundar-
ályktunina 29. Júni 1907). TTm mán-
aðamótin Maí—Júní 1008 er
hann staddur á „ldcrosssg^öt-
nm“ út af Uppkastinu og
hrósar íslensku nelndar-
mönnunum íyrir hátt „mark-
mid“ og „rösklega framgöngu".
8fðan er hann hiirðvítngiir
»Uppkasts“-óvinur. 1009 er
lisinii eindreglnn mótí skiln-
stöi— vill hann ekki einu sinni
til vsira (sbr. II. kafla). 1909—1910 hefir
blað hans ekki nefnt á nafn „þverbresti" og
„meinggullu" þá, sem eru á núgildandi
stjórnartilhögun, eða voru að minsta kosti 1904
- 1908.
B. J. hefir þvi ýmist barist á móti eða barist
fyrir öllum stjórnmálastefnum, sem fram
hafa komið á Islandi síðan 1874 — nema
frumvarpi Milliríkjanefndarinnar. Hann hefir
aldrei barist með því. Eingöngu á móti —
hversu ósamrýmanlegar sem þær hafa verið.
Afskaplega væri það rangt, að saka B.
J. um það, að hann hefði ekki fylgt sann-
færirigu sinni á þessum krókótta stjórn-
málakrossferli sínum. Allir, sem vel þekkja
manninn, geta borið um það, að allar
þessar kúfvendingar eru orðnar af hjart-
gróÍDni sannfæringu hans.
Orsökin liggur
Söluturninn
selur meðal annars:
Fry’s átsúkkulaði,
»Cigarettur«,
TÓbak allskonar,
Vindla, góða og ódýra,
Ritföng, bréfspjöld, frimerki,
Spjaldbréf, nýa tegund,
Sælgæti, öl, gosdrykki.
1. í tilfinningalífi: mannsins fljótfærni
og óvanalegum næmleika fyrir áhrifum
öllum, stundum sjálfsagt meðfram staf-
andi af líkamlegum veikindum og þján-
ingum
2. 1 skorti á tíma að kynna sér ræki-
lega málin, og skorti á greind og þekk-
ingu til þess að komast til botns í þeim,
og
3) í umgengni við óheppilega leiðtoga
og samverkamenn og ölmusumenn, sem
á honum hafa hangið og óhollum áhrif-
um frá þeim.
Þar sem tilfinningallf mannsins er svo,
sem lýst var, og möguleikar sjálfstæðrar
rannsóknar á málunum voru svo fjarska-
lega takmarkaðir, þá leiðir af því, að
leiðtogarnir, samverkamennirnir og ölmus-
urnar hafa átt svo einstaklega hægt með
að koma fram áhrifum sínum.
Þar við bætist þreyta eftir langt og oft
fyrirhafnarmikið starfslíf og vaxandi elli-
mörk.
Skylduverk.
henni þar, en hann er sá, sem lengst hefir
farið í þá átt.
Frá mínu sjónarmiði hefir þetta atriði
verið eitt af því, sem knúði Björn Jóns-
son til þess að skipa rannsóknarnefndina.
Það má vel vera, að hann hafi haft ein-
hverjar fleiri ástæður til þess, en ef svo
var, átti hann að gjöra þær kunnar, en
það er ógjört enn.
Um heimild Björns Jónssonar sem ráð-
herra til þess að skipa nefndina, dettur
mér ekki í hug að efast; eg er þeim
mönnum algjörlega ósamdóma, sem halda
því fram, að hann hafi ekki heimild til
þess; eg álít, að hann hafi fullkomlega
haft það. En jafnframt þeirri heimild
hafði hann einnig skyldur, og þær háleitar.
Hann átti að skipa í nefndina algjörlega
óháða menn, — menn, sem hvorugum
stjórnarflokknum höfðu fylgt; m e n n, s e m
alls ekki voru upp á hans náð
komnir í sambandi viðembætta-
eða starfsveitingar. Hugsið ykkur, að
við næstu kosningar í Manitoba yrðu
stjórnaskifti og Th. Johnson leiðtogi stjórn-
arinnar. Hugsið ykkur, að hann skipaði
nefnd til þess að rannsaka embættisfærslu
einhverra manna í opinberum stöðum,
sem hefði verið veitt embættið af íhalds-
stjórninni, og þeir sjálfir væru íhalds-
menn. Hugsið ykkur, að hann veldi
nefndarmennina alla — eða þó ekki væri
nema meiri hluta þeirra — úr sínum eigin
flokki. Hvað mundi verða sagt? Mundi
hann ekki fá orð í eyra? og það með
réttu. Mundi ekki verða bent á hlut-
drægni hans? Mundi sú nefndarskipun
þykja sanngjörn? — Svari þeir já, sem
vilja; eg mundi telja hana rangláta, og
það gjörðu fleiri. (Frh.).
(Frh.). Áður en minst er á gjörðir
bankarannsóknarnefndarinnar, finst mér
það ekki vera spor langt úr vegi, að fara
nokkrum orðum um ástæðurnar fyrir því,
að hún var skipuð, heimild Björns Jóns-
sonar ráðherra til að skipa hana, og valið
á þeim mönnum er í henni áttu sæti.
Eg fyrir mitt leyti er í engum efa um
það, að ástæður Björns fyrír skipun
nefndarinnar voru þær, að hann þóttist
eiga við skoðana-andstæðinga slna þar
þar sem bankastjórnin var, eða sérstak-
lega Tryggva Gunnarsson. Það hefir verið
aðalregla hér í Canada, að þegar einn
stjórnmálaflokkur hefir komist að völdum
og annar farið frá, þá hafa forkólfar
hinna nýkosnu gengið milli bols og höf-
uðs á öllum þeim, er áður skipuðu em-
bætti, og fengið embættin 1 hendur öðrum
af sínu eigin sauðahúsi, án tillits til
hæfilegleika, án tillits til þess
hvort embættið hafi verið vel
rækt eða illa. Jafnvel 1 póstmálum,
sem engri stjórnmálaskiftingu ætti að vera
háð, hefir þessari aðferð verið beit. Um
það er venjulega ekkert spurt, hvort maður-
inn hafi staðið vel í stöðu sinni eða ekki,
þegar um embættisveitingar er að ræða,
heldur hitt, hvort hann fylgi þessum stjón-
málaflokknum eða hinum. Sé hann úr
flokki andstæðinga, er sjálfsagt, að reyna
að finna einhverja átitlu til þess að koma
honum úr stöðunni. Já, svo langt er jafn-
vel komið, að engar sakir þykir þurfa að
hafa til þess að reka menn frá opinber-
um störfum, engar sakir aðrar en skoð-
anamun.
Allir hljóta að sjá, hvílíkur voði, einurð
og sjálfstæði stendur af þeirri stefnu.
Allir hljóta að sjá, hversu heilbrigði í
stjórnmálum er óroöguleg, þegar þannig
er að farið.
Þessi stefna, sem hér hefir verið Iýst,
er að teygja upp trjónuna heima á ætt-
jörðu vorri nú í seinni tíð, og er það
illa farið. Björn Jónsson er ekki fyrsti
og ekki eini maðurinn, sem hefir fylgt
Reki maður sig á dæmi, sem sýni á-
rangurinn af öllum samgöngubótum, á sjó
og landi, frá því að þær voru alls eigi
til, fyrir 60 árum, og til þess nú, að veittar
eru árlega um 300 þús. kr. af landsjóði,
til þess í beina stefnu, auk leiðsagnar af
símum og vitum; og hið ærna fé, sem
varið er í sama augnamiði, af hreppa- og
sýsluvegasjóðum; þá getur maður leiðst til
að ímynda sér, að þær umbótatilraunir,
gangi alveg í öfuga átt; eins og Ijóslega
vottast, við yfirskoðun ferðakostnaðar-
reikninga þingmanna. En til þess að
lesendur átti sig á, hvað hér er átt við,
vil eg leyfa mér að nefna nokkur dæmi,
°S byrja þá í grend við höfuðstaðinn
Reykjavík.
Á þingárunum fram að síðustu alda-
mótum, tóku búsettir þingm. í Hafnarfirði
og á Álftanesi 8—10 kr., þegar þeir
annars tóku nokkuð, en á síðasta þingi
tók búsettur þingm. > i Görðum 20 kr..
Árið 1899 þingm. A.-Sk. bús. á Stafafelli
86 kr. 50 a., en þingm. sömu sýslu bús.
á Hólum á sfðasta þingi 584 kr.
Þingmenn Mýrasýslu: 1855 tók þingm.
bús. ofarlega í Stafholtss. 20 Rbd., 1867
þingm. bús. í Þverárhlíð 35 Rbd., 1897
þingm. bús. við Hvítá ofarlega 53 kr. og
1899 sami þingm. 65 kr., 1903 þingm.
bús. fremst í Hvftársíðu 78 kr., en á
síðasta þingi, þingm. bús. í miðri Hvítár-
síðu 154 kr.
En mætti benda á mörg dæmi til saman-
burðar frá fortlð. 1855 tók t. d. þingm.
Strandamanna bús. innan kjördæmis 25
rbd., þingm. Skagaf. bús. í Keldudal 14
rbd., þingm. N.-Þingeyjas. 30 rbd. 0. s. frv.
Ennfr. væri nógu fróðlegt að bera saman
ferðakostnaðarreikninga búsettra þingm.
í Khöfn, fyr og nú.
Svo kemur hinn kapítulinn, um saman-
burð þingfarakaups, í hlutföllunum.
A síðasta þingi tekur þingm. bús. f
Hafnarfirði ekkert, en þingm. bús. í Görð-
um 20 kr., 3 kr. 25 a. hærra en þingm.
bús. á Utskálum, yrst á Garðskaga. Þingm.
Mýrasýslu 20 kr. hærra, en 2. þingm.
Skagaf., og 24 kr. hærra en 4. kgk.
þingm. bús. norður á Húsavík, og hann
454 lægra en þingm. A.-Sk. bús. í Hólum
og 372 kr. lægra, en þingm. V.-Sk., bús.
í Vík, sem eru 4 dagl. frá Rvík. Þingm.
S.-Þing. sem næst jafnt því sem þingm.
Rangárv., og talsvert lægra en ferða-
kostnað Húnvetninga.
Fleiri ráðgátur eru í þessum hugleiðing-
um, svo sem það, að á fæðispeninga-
dálkinum sést, að þingm. úr svipuðum
fjarlægðum gefa mismunandi uppihalds-
reikning, í hlutfalli við ferðakostnaðinn.
Sumt af þessu mætti vænta, að leið-
rétta mætti með ástæðum, helst af nefnd-
inni, sem um þetta fjatlaði; en aftur á
móti, eru víða til 1 þessu þær meinlokur,
sem engum sanngjörnum manni er unt
að útrýma.
Eftirtektavert er það, að þingfararkaupið
hefir að jafnaði farið smá vaxandi, eins og
samgöngufærin; en nú upp á síðkastið
með stærri skrefum.
Til þess að síðustu, að mæla enn nokkur
alvöruorð, þá bendir þetta yfirlit á tvent
sér í lagi; það annað, að sumir þing-
menn virðast fara of langt í kröfum sín-
um, og hitt, að það bendir á tíma- eða
vandvirknisskort, hjá nefndinni, í að at-
huga eðlilegan samanburð ferðakostnaðar-
reikninganna.
Og ennþá má af þessu stutta yfirliti
læra fleira. Maður lærir að meta þ.menn
á þá vog samviskuseminnar, sem öll fram-
koma þeirra þarf að hnytmiðast við.
Einhver kann nú að segja, að annaö
sé að ferðast að vetrarlagi, en því til
svars, er það: I fyrsta lagi hefir það
engin áhrif á fargjöld með skipum; í
annan stað, munar það minstu, hvort
þ.menn láta gæta hesta sinna, 1 húsi eða
í haga, og mismunur á heyi og beit —
eigi til jafnaðar við þau hlunnindi sem
landsmenn hafa af breytingu þingtímans,
og fyrirgreiðslu þeirri, sem bættir vegir
ættu að gefa. Niðurlagsatriðið verður þá
þetta: Svo búið má eigi lengur standa,
þ.menn mega ekki lengur hafa taum-
lausa heimild til að setja ferðakostnað
sinn, eftir geðþótta. Um það þurfa að
mindast lög, sem takmarka ferðakostnað-
inn, miðað eftir fyrri ára sanngjörnu
meðaltali við dagleiðir (mílugjald) eða
fjarlægðir, með tilliti til mismunandi
farartálma.
Út af íerðakostnaðarreikningi síðasta
alþingis, má enn draga eina ályktun, sem
eigi skal þó farið útí bér; en sem eigi
bendir á sparnaðar-evangelíum meiri
hlutans.
Steinn.
Að Yera með tignum
mönnum.
Fyrrum kunnu íslendingar vel, að vera
með tignum mönnum og höfðingjum.
Gengu vorir landar oft á mála hjá shk-
um mönnum, fylgdu þeim til stórvirkja
og komust oft í miklar mannraunir. Is-
lensk skáld gerðust höfðingjum oft hand-
gengnir, sungu þeim lof og þágu gnægð-
ir fjár og frama að launum. Svo má að
orði kveða, að allir þeir Islendingar, er
verulegt mannsmót var að, fyrir sakir
ættar og atgjörfi, ættu hér óskilið mál.
Nú er öldin önnur.
Hinn þjóðnýti, þjóðholli og ráðsnjalli
afreksmaður og skörungur, Björn Jóns-