Þjóðólfur - 05.08.1910, Blaðsíða 3

ÞJOÐOLFUR.
127
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
t BOGI BRYNJÓLFSSON %
t yflrréttarmálafiutningsmaður ♦
t Austurstræti 3. J
♦ Tals. 140. Helma 1 1 — 12 og 4—5. ♦
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
son, undir guðs þolinmæði ráðherra yfir
íslandi, hefir og það að verðungu oft
kært fyrir oss, þegnum sínum, fyrir munn
sonar síns, að vér sýndum honum *eigi þá
lotningu, sem skylt væri einum ágætum
og glæsilegum höfðingja. Þykir honum
það illa sóma, sem von er að, er sumir
vorra landa dirfa sig til þess, að rísa
öndverðir upp á móti mörgum hans dýrð-
legu matráðum. Vitum vér þó, að ekki
gengur þeim til þess góðgirni eður guð-
hræðsla, því að það vitum vér, að þeim
mun kunnugt vera, að höfðingi' sá hinn
ágæti, sem nú er ráðherra yfir oss, er til
þess af guði settur að gæta vor, og að
hann er yfirskipaður lögin. Sú hin mikla
villuþoka, er mesti hluti þessa lands, er
blindaður af, fæðir af sér svo mikla öf-
und og illgirni, að nær í engu landi finn-
ast dæmi til slíks. Hefir meir en helm-
ingur landslýðsins snúist öndverður gegn
vorum ágæta landsföður, yfirlöggjafa, yf-
irdómanda og yfirfjárgæslumanni, Birni
Jónssyni.
Embættislýðurinn, sem að réttum lög-
um og órofnum, á að vera honum hand-
genginn og hans hæstu ráðgjafar í hví-
vetna, hafa sumir aldrei í hirðlög gengið
með honum, og aldrei sýnt honum þá
lotningu, er einum góðum höfðingja sæm-
ir. Sumir hafa að vísu heitið honum trú
og hollustu og gengið í hirð hans. Hef-
ir sá hluti manna rofið trúnaðinn, vakið
flokkadrátt og óspektir í hirðinni og hefir
þvi verið vísað úr hirðlögum. En fyrir
guðs sakir og bænastað góðra höfðingja,
hefir ráðherra vor þó látið þá flesta halda
nafnbótum sínum, landsvist og veislum að
sinni, svo sem er háttur miskunnsamra og
góðhjartaðra höfðingja. Hefir þó einn
þeirra svo mikið ofgjört við sinn herra
og lánardrottinn, að nauðsyn þótti til-
bera að svifta hann sínu léni, öðrum
þverbrotnum til skelfingar, svo að ríki
ráðherra vors mætti þar f sjást.
Og nú meður því, að svo er meiri
hluti landlýðsins og handgenginna manna
þverbrotinn og blindaður, er hirðin mjög
fámenn orðin. Innan hirðar dveljast nú
hversdagslega aðeins ráðherrans æsta ráð
og andalegur faðir Einar Hjörleifsson,
skriftafaðir vors náðugasta herra ráðgjafa,
Jens prófastur Pálsson og sr. Haraldur
Níelsson, bankastjóra Björn Kristjáns-
son, og Ari Jónsson sendimaður, þeim
stundum er hann fer ekki með erindum
drottins síns um landið. Að þessum frá-
töldum, er nú nefndum vér, gerast fáir
hinna tignarir manna til að bera út virð-
ugt lof slíks höfðingja sem ráðherra vor er.
Hinir æðri menn sumir, þeir Arni, Guðmund-
ur, Hallgrímur og aðrir slíkir dandisveinar,
eru þó enn einfaldir í allri þjónustu sinni.
Vitum vér það að þeir munu góð laun
fyrir taka í þessu lffi, en vér hyggjum þá
menn þó hafa hálfu betra 1 öðru lífi.
En það er ætlun vor, að margir munu
féndur ráðherra vors þung gjöld taka af
honum fyrir ríkis hans og stjórnsemissök-
um f þessu lífi, en þó mun þeirra refs-
ing verða hálfu þyngri f öðru lifi. Og
eigi kæmi það oss á óvart þó að þeir
lýstu pínslum sínum í borðfótum innan
hirðar höfðingja vors, eftir að sálir þeirra
cru horfnar héðan úr holdinu.
. Þótarittn Nefjólfsson.
jjarnajræðslumál.
Eftir séra Jóh. L. L. Jóhannesson.
Srör til Brynjólfs og Finns og sr. Ófeigs,
og sro meira.
IV.
Eftir að eg hafði lokið við grein þessa,
kom mér í hendur upphafið á ritgerð sr.
Ofeigs Vigfússon í 14. tbl. Þjóðólfs þ. á.
Eg hætti því við að láta þessa ritsmíð
mína koma út, fyrri en öll ritgerð séra
Ofeigs væri komin og nú er það orðið.
Eiginlega er sú ritgerð svar til mín og
mótmæli gegn skoðunum þeim, er eg hefi
haldið fram í þessu máli og jafnframt
vörn fyrir uppástungu séra Ófeigs um
það, að prestarnir séu jafnframt barna-
kennarar. Eg þakka nú mfnum kæra
embættisbróður fyrir öll hans hrósandi
ummæli 1 minn garð, þrátt fyrir þann
mikla skoðanamun sem okkar er 1 milli.
Það er auðsætt, að hann sem sannment-
aður máður hugsar um málið sjálft, en
eigi um mennina, er það flytja; og væri
betur, að þvílík aðferð réði alment 1 öll-
um landsmála-afskiftum fólks, en eigi
persónuleg áreitni eða blint flokksfylgi,
án alvarlegrar leitar eftir því, hvað rétt-
ast er og sannast, svo sem þó of oft vill
verða með þjóð vorri nú á tímum.
En þegar eg nú beint sný mér að rit-
gerð séra Ófeigs, þá sé eg það, að hann
heldur enn fast fram hinni frumlegu og
sérstæðu skoðun sinni á því, að hentug-
ast sé, að prestarnir séu jafnframt barna-
kennarar. Það er auðsætt, að hann trúir
beint á, að þetta sé bæði þjóð vorri holl-
ast og vel framkvæmanlegt, auk þess sem
það hlyti henni að verða ódýrast fyrir
hið opinbera, en árangurinn þó í engu
lakari. Til þess nú að þetta væri fram-
kvæmanlegt, yrði augsýnilega að fjölga
prestum svo mjög, að hver hreppur væri
prestakall fyrir sig eða með öðrum orð-
um, að fræðsluhérað og kall félli saman,
því þá er starfið einum manni ekkert of-
verk lengur. Þetta segir nú sr. Ó. lfka
og vill auðsjáanlega, að þetta gæti orðið
svo í landinu.
En eru nú nokkrar líkur til, að þetta
geti orðið? Eg er hræddur um að það
sé ómögulegt, eigi af því að það sé eigi
vel framkvæmanlegt ef almennur fólks-
vilji í landinu væri með, heldur hinu, að
til þessa þarf gjörsamlega stefnubreytingu
hjá þjóð, þingi og stjórn, en sú nýa
stefna efast eg alveg um að fáist, þjóðar-
viljinn og stjórnarframkvæmdin hefir á
síðari árum beinist hyklaust að því að
fækka sem mest prestum sem óþörfum
þjónum. Það hefir eigi þótt takandi í
mál að veita þeim á nokkurn hátt boð-
leg kjör á annan hátt en að fækka þeim
sem mest. Þessi stétt eða menn hennar
hafa verið 1 ræðum og ritum, blöðum og
bókum, innan sfðari tíma, svívirtir og
skammaðir á allan hátt, og skáldin leikið
sér mörg hver, að því í sögum sínum og
kvæðum að gjöra þá sem tortryggilegasta
með því að lýsa þeim ýmist sem þræls-
legum varmennum, slungnum bragðarefum,
siðlausum munaðarseggjum eða hræðileg-
um heimskingjum. Svona hefir nú verið'
farið með þessa stétt sem þó eflaust hefir
allt til þessa verið einna nytsömust og
þjóðlegust stétt þessa lands, Allt þetta
sýnir í hvílíku óáliti prestastéttin er hjá
þjóðinni, svo ótrúlegt er að fólkið þori
að fela þeim almennu lýðfræðsluna, enda
eru verk þings og stjórnar 1 prestafækk-
uninni beinn ávöxtur þessa álits sem búið
er að koma inn i fólkið og hrein fram-
kvæmd þjóðarviljans. Það er trúlegt að
hér hafi þjóðin verið afvegaleidd og hugar-
fari hennar spilt sjálfri henni til tjóns,
en svona er það nú samt orðið. Það er
alkunnugt að fjöldinn af lærðu mönnum
þessa lands hafa snúist í lið svæsinnar
vantrúar, en að elta mentamennina hefir
í þessu sem öðru þótt fínt og vottur
um hátt mannvit, og svo hafa þessir sjálf-
kjörnu þjóðarleiðtogar spilt þjóðinni gagn-
vart trúnni og prestunum, og nú fer hún
að súpa seiðið af því. Enda er víst að
trúleysi og kristindómstjón verður hverri
þjóð til ills áður en langt um lfður. Vel
veit eg það að prestarnir hafa verið langt
frá því að vera gallalaijsir, en það hafa
eðlilega verið gjörðir úlfaldar úr mýflug-
um, þegar um galla þessarar stéttar er
að ræða. Óvinir kirkju og kennidóms
hafa og fengið góða liðveislu, f lasti sumra
grunnhygginna kristindómsvina um presta
þessa lands og hafa þá þessir trúuðu
vandlætingar þókst ætla að laga gallana
með aðfinslum sínum er oft hafa óskyn-
samlegar verið. Prestalastið byrjaði einna
svæsnast í blaðinu »ísafold« fyrir áratug-
um síðan í grein er hét: »Hneykslis-
prestar* og svo héldu kristilegu tíama-
rit Ameríku Islendingana látlaust áfram
lastinu um oss prestana hér á Islandi og
náði það hástígi sínu, að eg held, í rit-
gjörð sr. Friðriks Bergmanns er heitr
»Quo vadis« (Aldamót ár 1898), þar sem
hann ofan á allt annað er hann hefir illt
um oss sagt, lýgur því upp á oss, »að
það sé tíska meðal íslenskra
presta að þegar gamall prestur
deyi, að sækjast svo eftir að
ná ræðuin hans, að nálega
verði áflog út úr meðal stéttar-
bræðranna, og að þessar eld-
gömlu skræður rýni svo prest-
arnir áí prédikunarstólnum og
gangi nauða illa lesturinn«.
Það er varla við öðru að búast en að
menn, er fá svona vitnisburð og svívirðu
hjá stéttarbræðrum sínum í öðru landi,
komist í megnasta álitsleysi. Það var út
af þessari ritgjörð að einn allra prestleg-
asti prestur þessa lands, sagði við mig:
»Það er einungis einn munur á kærleik-
anum og séra Friðriki, nefnilega sá, að
hinn fyrnefndi trúir öllu sem er gott, en
hinn síðarnefndi öllu sem er illt, um ná-
ungann«. Svona er nú þetta alt, og eg
get eigi verið sá bórsýnismaður að hugsa
mér að fólkið í landinu eftir alt þetta
snúist svo steklega 1 áttina til prestavin-
áttu nú um all-langt skeið, að þjóðar-
viljinn knýi þing og stjórn til þeirrar
prestafjölgunar, að prestur verði í hverjum
hreppi, og prestakennaratillagan þar með
framkvæmanleg, en án þessarar breyt-
ingar eru beinlínis sjálffallin. Það horfir
heldur eigi henni til heilla, að nú er sem
óðast verið að flana til að selja gömlu
prestssetrin í samsteypuköllunum.
En hér kemur nú fleira til skoðunar.
Eftir tillögu sr. Ófeigs, á fastur skóli að
stofnast á hverju prestsetri, og það yrði
auðvitað heimavistarskóli. Þetta væri
auðsjáanlega fullkomið fyrirkomulag, en
eflaust er, að mönnum sem sökum efna-
leysis ómögulega treysta sér til að gefa
með börnum síuum af bæ, í farskóla um
8 vikna skeið á vetri, svo 30—40 kr.
fyrir hvert, myndi þykja sér með öllu ó-
kleift þvl fremur, að borga með þeim um
helmingi lengri tíma í fósturskóla, og það
á þeim árum sem allmikil verkanot má
hafa af unglingunum, ef nám eigi hindrar.
Það er auðskilið að því fleiri sem kenslu-
staðirnir eru, því færri þurfa að borga út
til annara með börnum sínum, og það er
þetta eina, sem er kostur farskólanna og
vitanlega hið eina sem réttlætir þá og
gerir að þeir eru til en eigi fastaskólar
allsstaðar. Fyrirkomulag þetta með prests-
setraskólana tel eg þvf, nær því ófram-
kvæmanlegt 1 strjálbygðum sveitum hjá
fátæku fólki, nema ef tekin væru upp
sami siður sem hafður er sumstaðar í
Norður-Ameríku vestarlega þar sem eigi
<Sggert Qlaassen
yflrréttarmálaflutningsiDaOiir.
Pósthússtræti 17. Venjulega heima kL
ro—n og 4—í. Tals. 16.
er unt að láta börn sækja heimangöngu-
skóla að vetrinum. Þar eru skólarnir
reknir á sumrin, frá miðjum Maí til miðs
September, og með þvf lagi geta börn
komist daglega að heiman í skólann og
heim aftur, þótt fullur 2 tfma gangur sé
áfram. Þrátt fyrir það að sumarvinna
barnanna, sem náttúrlega er mestverða
vinnan þeirra, tapist á þennán hátt, þá
þykir fólkinu það vafalaust betra, en að
kosta dvöl þeirra í heimavistarskóla að
vetrarlagi, því ella væri þetta eigi svona
haft. Það gæti nú verið álitamál og um-
ræðuvert hvort vér íslendingar upp tii
sveita ættum eigi að taka upp þessa að-
ferð, að minnsta kosti sumstaðar. Eg sé
vel að fyrirkomulag það er eg held með
er erfitt fyrir fátæklinga, en þegar eg
velti fyrir mér uppástungum þeirra manna
er vilja hafa það öðru vísi, virðist mér
það verða öllu dýrara í framkvæmdinni.
Að þessu þurfa andstæðingar barna-
fræðslulaganna vel að gæta. Sannleikur-
inn er vissulega sá, að mentun barna og
unglinga án heimangöngu 1 skólann, verð-.
ur hvernig sem hénni er náð, ávalt dýr
fyrir aðstandendur nemenda, sé hún í
góðu lagi.
Engan skaða telur sr. Ó. það, þótt
prestkennarafyrirkomulag hans ríði í bága
við aðskilnað ríkis og kirkju. En ef .
marka má skraf almennings 1 þessa átt,
og nefndarálitið um mál þetta á síðasta
alþingi, þá virðist þó sem sú stefna hafi
allgóðan byr í landinu, og hvað mig
snertir, hefi eg, sem kunnugt er, jafnan
verið með henni. Vel veit eg það, að
meira andlegt þröngsýni og ófrelsi er jafn-
aðarlegast í fríkirkjunum en þjóðkirkjun-
um; en þrátt fyrir þann gallann kýs eg
fríkirkjuna miklu heldus, því að hún hefir
aftur svo marga kosti fram yfir hina. Þar
er miklu meira lff, fjör og framkvæmd,
en í þjóðkirkju, og þar er eigið verið að
burðast með aðra í félaginu er þá, sem
þar langar til að vera og starfa þar af
sannfæringu.
Eg nefndi hér á undan alt lastið, sem
vér íslensku prestarnir höfum fengið úr
ýmsum ólíkum úttum, og að jafnvel em-
bættisbræður vorir vestan hafs hafi mjög
styrkt að því, að rýra álit vort. Það er
nú ávalt ilt fyrir mann sjálfan að verja
málstað sinn og lofa gjörðir sínar, enda
er því miklu ver trúað, heldur en ef ann-
ar gengur fram til að halda uppi vörn-
inni. Af þessari eðlilegu ástæðu hafa ís-
lensku prestarnir mjög lítið fengist við að
halda uppi svörum fyrir sig, en vitanlega
hefir. það eftir atvikum verið rangt af
þeim. En hörmulegur svefn dauða og
dugnaðarleysis hefir það verið hjá kristn-
um leikmönnum landskirkju vorrar, að
rísa eigi upp með krafti til að verja presta
sína fyrir svívirðilegu lasti. Þetta óum-
ræðilega áhugaleysi manna um sitt eigið
málefni tek eg sem eitt dæmi af mörgum,
og tel óhikandi einn af hinum illu. ávöxt-
um þjóðkirkjufyrirkomulagsins. Menn
ættu þó að skilja, að með smáninni, sem
prestar þeirra fá, eru þeir sjálfir smán-
aðir, er nota slíka sálnahirða. Einnig
væri trúlegt, að menn fyndu að alt sví-
virðulastið um starfsmenn kristindómsins
er honum sjálfum til stórhnekkis hjá öll-
um, er trúa því, þar sem svo nærri ligg-
ur, að álykta sem svo: að það málefni
geti varla merkilegt verið, sem slíkir garm-
ar flytji. Og auðvitað sjá vantrúarmenn-
irnir, sem vilja kristindóminn burtu, þetta
ofur vel, og beita því óspart þessari að-
ferð, þótt trúmennirnir virðist eiga oft
undarlega bágt með að koma auga á það.