Þjóðólfur - 19.08.1910, Page 1

62. árg.
Reykjavík, Föstudaginn 19. Ágúst 1910.
Jú 34.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
| BOGI BRYNJÓLFSSON \
^ yfirréttarmálafiutningsmaður \
♦ Austurstræti 3. \
♦ Tals. 140. Helma 11 — 12 og 4-5. ♦
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
jjjörn ]ónsson.
Brot úr stjórnmála- og menningarsögu
íslands.
»
III. Stjórnarskrár- og sani-
bandsmálið.
C. Ríkisráðssetan og’ sérmálin.
Þar sem aðalkjarni Benediktskunnar var,
að fá stjórn sérmálanna og lagastaðfest-
ingarvaldið inn 1 landið, þá er auðsætt,
að eftir henni átti ekki að bera sérmálin
upp 1 ríkisráði Dana. Sama var um
Miðlunina að þessu leyti. Björn Jónsson
fylgdi báðum stetnum — ekki undir eins
»þó« — og er því auðsætt, að hann er
móti afskiftum ríkisráðsins af ssérmálun-
um« svokölluðu. Sama verður víst líka
sagt um þingsályktunartillöguna 1895. ,
Hún kemur ekkert í bága við skoðanir
manna áður að þessu leyti.
Enn þá hefir því engin þörf myndast hjá
B. J. til að skifta um skoðun á þessu at-
riði. Háski sá, er oss sé búinn af af-
skiftarétti ríkisráðsins af sérmálum vor-
um, var orðin bjargföst trúarsetning flestra
manna á íslandi. ‘
Það þarf ekki annað en að vísa í það,
sem að traman er sagt um skoðun B. J.
á þessu atriði til og með árinu 1896,
þegar hann var að hugsa sig um það,
hvort ekki væri réttast að kyrkja Valtýsk-
una, meðan hún væri í burðarliðnum.
Sjá einkum ísaf. XXIII, 70 (1896), er oft
hefir áður verið vitnað f. Þar telur
B. J. tvísýni á, »hvort lítandi væri við nokkr-
um samningatilboðum af stjórnarinnar bálfu —
meðan ekki fengist framgengt alísorð-
nm ^kilnaði ríkisráösins oj>-
hiinia sérstöku landsmúla
vorriw.
I júlí 1897 er B, J. mjög feginn þvf,
að landshöfðingi hafði lagt það til, »að
sérmál lands vors séu ekki borin upp i ríkis-
ráðinu, ísaf. XXIV, 47.
A Valtýsku árunum var það jafnan við-
kvæði Andvaltýva, að ekkert viðlit væri
að samþykkja nokkrar stjórnartilhögun.þar
sem ákveðið væri, að ráðgjafi vor skyldi
sitja f rfkisráðinu, og að Valtýskan lög-
helgaði þá venju með því, að setja ekki
bert bann við uppburði »sérmálanna« í
ríkisráðinu. Þessu svarar B.J. 1897 þann-
ig, að oss beri að taka Valtýskuna, því
að ráðgjafi vor muni halda fram vilja al-
þingis, og ef sá vilji komi í bága við
skoðanir ríkisráðsins og hann fái ekki
Tilja alþingis framgengt þar, þá verði hann
að fara, en það baki Dönum eftirlauna-
byrði, með því að þeir eigi að greiða honum
eftirlaun, og það mundi útiloka til lengdar
þvergírðing ríkisráðsins í vorum málum.
»Það væri því«, segir B. J., »síður en ekki
óhagur fyrir oss til langframa, að ráðgjafa
vorum og rikisráðinu bæri eitthvað í mílli«,
Isaf. XXIV, 49.
Eftir því ætti oss þó víst að vera enn
meiri hagur að setu hans þar, ef ekki
yrði ágreiningur, og málum þings .og
þjóðar þó haldið þar sleitulaust fram, en
allir vita, að Valtýs ráðgjafi átti auðvitað
að gera það. Rökrétt afleiðing þessa
verður þá sú, að altaf er hagur að ríkis-
ráðssetu ráðgjafa vors eftir Valtýskunni,
því að hann átti ekki að geta setið að
völdum, nema hann fylgdi fram vilja
þingsins.
Enda vildi Valtýr ekki setja ákvæði um
það, að »sérmál vor yrðu ekki borin
upp 1 rfkisráðinu í frv. sitt (sbr. Isaf.
XXIV, 52), en Isafold kallar ríkisráðs-
setuna þó f sama blaði »lög-leys««.
Lögfestingarkenningu Andvaltýva kallar
ísafold »grýlu«, sjá XXIV, 53.
En hversvegna vill Isaf. ekki lögfesta
rlkisráðssetuna, þar sem hún, eftir rök-
réttri ályktun af orðum hennar, XXIV, 49,
er í raun og veru altaf góð og heppileg
Islandi?
Isaf. kallar kröfu Andvaltýva, um það að
stj.skr. banni ríkisráðssetuna, »fleyg«, og
kallar þá gera það til að spilla fyrir fram-
gangi stjórnarbótarinnar, XXIV, 54, sbr. 56.
Ein mótbáran gegn rlkisráðssetunni var
sú, að þá hlyti ráðgjafi vor að dæmast af
rikisréttl Dana fyrir embættisbrot sín (sbr.
Þjóðólf XLIX, 43 1897). Isaf. XXIII, 70
þykir ráðgjafaábyrgðin pappírsgagn með-
an sækja verði hann fyrir hæstarétti, en
Isaf. XXIV, 66 þykir það sæmilegt, og
gengur að því vísu, að kenningin um
dómsvald rfkisréttar Dana í þeim málum
sé röng, sbr. t. d. Isaf. XXV, 1.
Nú kemur nýtt leiðarljós í ríkisráðs-
málinu, er kallar sig »corpus juris«. Nafnið
er ekkert sérlega yfirlætislaust, því að
laga- og réttarákvæðasafn Rómverja, sem
langfrægast er allra slíkra safna, og flestar
mentaþjóðir jarðarinnar hafa ausið lagaþekk-
ingu og löggjöf sína úr, nefnist þessu nafni.
Er víst svo að skilja, sem höfundur eða
höfundar þessara ritsmíða séu holdtekja
lagavísindanna. Ekki vitum vér, hver
lagt hefir til efniviðina í þessar rit-
smíðar. En mikið álit hefir þessi ísafoldar-
scorpus juris« haft hjá sumum vitrum
mönnum, eins og sjá má á því, að 5 ár-
um síðar vitnar Jón yfirdómari Jensson
oft í »corpus juris« í ríkisráðsritum sín-
um á Landvarnarárunum. Hefir honum
sýnilega þótt mjög mikið til »corpus juris«
koma. »Corpus juris« »sannar« nú, að
danskir ráðgjafar megi ekki lögum sam-
kvæmt fjaila neitt um sérmál íslands, þótt
þau verði borin þar upp í ríkisráðinu
danska, heldur aðeins gæta þess, að Is-
lendingar fari ekki út fyrir valdsvið sitt
(d: »sérmálasviðið«), Isaf. XXIV, 67.
Þar sem ríkisráðssetan er svona mein-
laus eftir kenningum »corpus juris«, þá
er ekki heldur að furða, þótt hún hafi
enga þýðingu, að því er til ráðherra-
ábyrgðarinnar tekur, sbr. ísaf. XXIV, 70.
Ári áður (Isaf. XXIII, 70) hafði B. J. álitið
tvísýni á því, hvort við nokkrum samn-
ingum væri lítandi, nema ríkisráðssetan
væri afnumin. Nú (Isaf. XXIV, 70) hefði
hann víst getað haldið ártíð þeirrar skoð-
unar sinnar.
Og um ástæðuna fyrir þeirri kröfu Dana,
að ráðgjafi vor sitji í ríkisráðinu, segir
»Corpus juris« svo: »það er ríkisein-
iiigin, sem fyrir stjórninni vakir, pörfin á
eftirliti með pví, að Islandsstjórnin fari ekki
út fyrir sitt valdsvið, né haggi við jafnrétti
pegnanna, né stofni ríkimi í vanda. IJað
verður með engu móti sagt,
að eitthvert slíkt eftirlit
komi í bága við stjórnarskrá
V'orn. Pað er þvert á móti
sjálfsögð afleiðing af smn-
bandi vorn víð I)siiiiii<>rliii«.
Isaf. XXIV, 71, sbr. og 78.
Með Ben. Sveinssyni hafði B. J. marg-
sagt, að ríkisráðsseta ráðgjafa vors væri
stjórnarskrárbrot, þar á meðal í ísaf.
XXIV, 52, 53. Segir þar svo: »Allir
segjum vér . . . að stjórnar-
skrá vor kveði svo á, að sér-
mál vor eigi ekki að berast
upp I ríkisráðinu", með öðrum
orðum: uppburður þeirra þar var 28. Júlí
1897 (útkomudag Isaf. XXIV, 53) stjórnar-
sktórbrot, en 2. Okt. 1897 (útkomudag Isaf.
XXIV, 71) sannfærir „corpus juris“ Isa-
fold um, að hann komi alls eigi í bága við
stjórnarskrána.
Og Isaf. XXIV, 88 er sýnilega mjög
fegin því, að séra Arnljótur hafði haldið
því fram, að ríkisráðssetan væri ekkert
lagabrot.
Meðal þeirra manna, er voru að fást
við að tala um stjórnmál á þessum dög-
um var meistari Bogi Th. Melsteð. Hann
skrifaði langan pésa móti Valýskunni.
Sjálfur doktorinn óð nú fram á vígvöll-
inn, og tókst nú atgangur með þeim Val-
tý og Boga. Ekki fara sögur af því, hver
banaorð hafi af öðrum borið, en báðir
þóttust hafa vegið sér sigur. En bitrasta
vopn Valtýs fyrir skaðleysi ríkisráðsset-
unnar var nú það, að „alt til pessa dags
(o: 21. mars 1898) hefur íslenskum málum
aldrei verið ráðið óðruvisi til lykta i ríkisráð-
inu, en ráðgjafi Islands hefir lagt til“, Isaf.
XXV, 20.
Þetta var nú sannfærandi röksemd, því
að allir vissu þá, hversu Nellemann
gamli hafði haft ríka tilhneigingu til
frjálslyndis 1 íslands málum. Stéttar-
bræðrum hans hefur víst ekki þótt veita
af röggsamlegu eftirliti með þeim málum.
Isafold þykir undravænt um þessa tvo
berserki sína, „Corpus juris“ og dr. Valtý,
eins og nærri má geta. Hún segir, að
„hefði vitið og sannleikurinn i stjórnmálum
álíka mikinn rétt á sér vor á meðal, eins og
í öðrum siðuðum löndum, pá mundi nú l>nll-
iö 11111 rílíisvAdiö vera kveðið niður
til fulls með ritgerð dr. Valtýs Guðmundssonar
i næstsíðasta tölublaði Isafoldar (o: áður-
nefndu XXV, 20) og að yfirlýsíng ráð-
gjafa konungs fyrveranda og núveranda
gé fengin fyrir því, að sem
„Corpus juris" hefirrit.aðum
þaö mál (í Isaíold) só lu'i 1--
rett"“, ísaf. XXV, 22.
I sama blaði er svo trúarjátning eða
„faðirvor" Isafoldar og Valtýva um ríkis-
ráðssetuna 1 5 greinum, prentuð með geisi-
feitu letri. Greinarnar hljóða svo:
1. Engin atkvæðagreiðsla getur
nokkurn tíma farið fram í ríkis-
ráðinu.
2. Káðgjali íslands liefir viður-
kenda sérstöðn í ríkisráðinu, sér-
stöðu, sem grundyallarlög Dana
gera ekki ráð fyrir, sérstöðu, sem
eingöngu byggist á stjórnarskrá
Islands.
3. Alíslensk mál láta dönsku
raðgjafarnir hlutlaus.
4. Alt til þessa dags hefir ís-
lenskum málum aldrei verið ráðið
öðruTÍsi tii lykta í ríkisráðinu en
ráðgjaíl íslands hefir lagt til.
5. Gangi úrskurður konungs
gegn tillögum ráðgjafans, er málið
flytur, þá er litið syo á, sem sá
ráðgjafi hafi ekki önnur úrræði,
en að beiðast lausnar«.
1.—3. og 5. gr. trúarjátningarinnar er frá
guðföður Valtýskunnar, „Corpus juris",
en hin 4. frá sjálfum föðurnum, dr. Valtý.
Orðuð sýnist trúarjátningin vera af síra
Einari Hjörleifssyni.
Þrátt fyrir 2. og 3. gr. trúarjátningar-
innar kvaðst Björn Jónsson á fundunum
í »Iðnó« í vetur hafa komist í hann
skrambi krappann með að fá staðfestingu
konungs í ríkisráðinu á lögum frá síðasta
þingi sumarið 1909, sjá Isaf. XXXVII, 9.
I Eimreiðinni 1898 bygði Valtýr nauð-
syn ríkisráðssetunnar á grundvallarlög-
um Dana og stöðulögunum frá 1871.
Valtýr sagði — og þóttist sanna — gildi
grundvl. Dana fyrir Island, þvert ofan í
sjálfan sig í Eimreiðinni 1896. Isafold
andmælir kröftulega þeirri skoðun Val-
týs, og segir einnig, að stöðulögin séu
aldönsk lög og alls eigi bindandi fyrir
Islands, Isaf. XXVl, 23, 25. Og ekki einu-
sinni einn einasti Valtýva, að minstakosti
eigi opinberlega, fylgdí Valtý sjálfum hér
að málum, nema hvað Isafold hefir þó,
bæði áður og síðan, einstöku sinnum lát-
ið f veðri vaka, að þau lög væru bindandi
fyrir Island, sbr. Isaf. XVI, 32—34, XXIV,
59, alt tal Isaf. um „heimariki" o. s. frv.,
sem margbent hefir verið áður. En það
er nær að halda, að B. J. hafi í raun
réttri aldrei verið eindreginn á þeirri
skoðun, að stöðulögin væru bindandi
fyrir Island, heldur hafi hann ekki athug-
að í hvaða átt ummæli hans hafa stund-
um gengið í þessu atriði.
Valtýskan marðist fram á þingi 1901
og án þess að bannið gegn ríkisráðsset-
unni væri i hana sett.
Konungsboðskapurinn 10. Jan.1902 nefndi
ekki ríkisráðsákvæðið á nafn. En Albertí
laumaði inn í frv. sitt beru og skýlausu á-
kvæði um það, að ráðgjafinn íslenski
skyldi „bera upp fyrir konungi i ríkisráðinu
lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir11 (Isaf.
XXIX, 41). Albertí segir í ástæðum frv.,
að ríkisráðssetan sé „stjórnarfarsleg nauð-
syn“ og einnig að öðru leyti eruþarsömu
röksemdir fyrir og skoðun á ríkisráosset-
unni, sem „Corpus juris“ og Valtýr höfðu
áður haldið fram í Isafold sællar minn-
ingar.
Munurinn sá einn, að gömul (og eftir
skoðun Isafoldar og flestra annara ólögleg)
venja var löghelguð berum orðum i stjórnar-
skránni.
Isaf. XXIX, 44 er mjög gröm yfir því,
að Heimastjórnarmenn hafi átt að kalla
það gerræði af ráðgjafa (o: Alberti) að