Þjóðólfur - 19.08.1910, Blaðsíða 2

134
ÞJOÐOLFUR
setja það upp, að taka yrði frv. sitt (eða
Valtýskuna frá 1901) óbreytt, ella fengist
ekkert.
Og skömmu síðar kenna Valtýingar [
Heimastjórnarmönnum um það, að ríkis-
ráðsákvæðið er inn komið 1 stjórnarskr.-
frv. Albertís 1 því skyni, að sjást mætti
í þvl, að stj.frv. væri ekki alveg sama, sem
Valtýskan 1901! Isaf. XXIX, 47, 48 og 49.
Voru greinar þessar eignaðar — Valtý
sjálfum.
Það er síður en svo, að Isaf. sé mótfall-
in ríkisráðsákvæðis-frumvarpi Albertís.
Hún segir, að „Framfaraflokkurinn hafi ein-
dregið hallast að pví, að vinna pað ekki fyrir,
að fara að tefla málinu i neina tvísýnu i síð-
ustu forvöðum, heldur una við hér um rætt
innskot ráðgjafans »í ríkisríidi«. (ísaf.
XXIX, 51.
„Landvörn" kallar B. J. 1 sömu grein
„nokkurs konar upppotsviðleitni '.
Frv. Albertís var samþykt bæðii902 og
1503. Báðir flokkar sammála um ríkis-
ráðsákvæðið, að það sé lítið annað en
»form«, sbr. Alþ.tíðindi 1902 C, bls. 68—
71, 207—209, og Alþ.tíðindi 1903 C, bls. 193
—196, 322—326.
Jón yfirdómari Jensson og Einar Bene-
diktsson hófu nú »uppþot« gegn ríkis-
ráðsklausu frv. og varð „Landvörn" þá
til. Sá flokkur var illa liðinn af hinum
báðum, og fékk engu áorkað að sinni.
Eiríkur meistari Magnússon 1 Cambridge,
sem aldrei hefir átt upp á pallborðið hjá
B. J., gaf út pésa 1902, þar sem hann
mótmælir því harðlega, að ríkisráðs-
ákvæðið sé sett í stjórnarskrána. Um
pésa hans og rök segir B. J.: »Alt gamalt
dót, marghrakið og sundurtætt . . . Hann ætti
pvi ekki að geta vilt neinum manni sjónir né
áorkað miklu til að vekja upp draug pann (o:
um ríkisráðssetuna), er kveðinn var loks nið-
ur á pingi í sumar af báðum flokkum í góðri
samvinnu um pað atriði«, Isaf. XXIX, 71.
Enda þótt Isaf. XXX,II (1903) kannist
við að „margt mæli með“ því að fella
burtu rfkisráðsákvæðið úr stj.skr.frv. Al-
bertfs, þá segir hún það bundið svo
sterkum fastmælum í báðum flokkum, að
halda því óbreyttu, að hún „viti ekki til,
að nokkurt þingmannsefni um alt land
hugsi sér að hreifa við því nema Tón
Jensson, en mælir samt með honum til
þingmensku hér af því að þessi „sér-
kredda hans hlýtur að verða alveg baga-
laus«.
Isaf. XXX, 14 segir, að akjósendum i
höfuðstaðnum úr Framfaraflokknum liklega 49
af 50, ef ekki 99 af 100, sé svo ant um,
sem framast má verða, að stjórnarbótarfrum-
varpið verði sampykt óbreytt aftur í sumar«,
og að þótt þeir kjósi Jón Jenson, þá viti
þeir, að frv. verði alt að einu samþykt
óbreytt 1903, sbr. og XXX, 17.
B. J. skoðar Landvörn aðeins sem mein-
lausan gamanleik' Þó er Isafold oftast
heldur náðug við Landvarnarflokkinn.
Á móti pésa Jóns Jessonar um ríkis-
ráðssetuna ritar svo Kristján Jónsson ann-
an, er »Framfaraflokkurinn« (en þar var
B. J. einn forkólfanna og mikilsháttar
,,þó“) gaf út, sbr Isaf. XXX, 18 og 19.
Hét pési Kr. J. »í ríkisráði«. Var pés-
inn uppskera eftir 3o ára iðkanir höf. í
Islenskri lögfræði og stjórnfræði, enda
hældi Isaf. honum á hvert reipi.
En 9. Mars 1904 er B. J. snúinn hugur
í þessu máli, þrátt fyrir það, þótt ríkis-
ráðssetan ætti nú að fara eftir alveg sömu
lögum sem hann hafði haldið fram á
Valtýsku-árunum (a: kenningum „Corp-
us juris"). Nú kallar hann ríkis-
ráðsákvæði „stj.skr. 1903 »pverbrest . . .,
er á smíðinu varð i síðustu umferðinni og
ekki var tekið eftir fyr en um seinan", en þó
kallar hann í sömu grein stjórnarbótina
„viðunanlega". Hann segir, að Framfara-
flokkurinn hafi ekki getað »fyrirgirt fyr-
nefndan smíðagalla eða þver-
brest, með pví að flokkurinn var orðinn
í minni hluta, pegar honum var laumað inn;
og hafði pví miður par að auki ekki tekið eftir
honum, svo vel sem hefði purft að vera, fyr
en um seinan".
»Þá var pað, sem meinviðurinn,
liiii lögboðna ríkisráðsseta,
komst inn í eitt umfarið«, Isaf. XXXI, n.
Þó var búið að rífast heilt ár og lengur
um ríkisráðsklausuna, þegar frv. var sam-
þykt til fullnustu 1903. Ekki hefur nú
eftirtektin og skilningur B. J. og stall-
bræðra hans þá verið á marga fiska.
Nú hefir B. J. alveg kastað fyrir róða
trúnni á kenningar »Corpus juris« og dr.
Valtýs frá 1897. Og það má mikið vera,
ef herra »Corpus juris« hefir þá ekki fyrir
löngu verið búinn að kollvarpa öllum
sinum gömlu kenningum um ósaknæmi
eða jafnvel nytsemd ríkisráðssetu ráð-
gjafans íslenska.
Og 1906 var eitt aðalatriðið, orðið að
fá ríkisráðsákvæðið aftur út úr stjórnar-
skránni, og nú er Isafold og öll hala-
rófan komin á skoðun Landvarnarmanna.
Það er ein krafa, sem gerð var í þing-
mannaförinni 1906, og voru þá víst allir
þingmenn sammála um hana, sbr. Isaf.
XXXIII, 51. Blaðamannaávarpið 12. Nóv.
1906 hélt henni fram (Isaf. XXXIII, 75),
sbr. og Isaf. XXXIII, 76, Þingvalla-
fundurinn 29. Júní 1907, og minni hlut-
inn 1907, þegar hann hleypti »bomb-
unni« hans Valtýs inn á þingið.
Isaf. XXXIII, 77 vill því tryggja sér
»viðstöðulausa staðfesting ríkisráðssetubanns-
ins á sínum tíma, pá er að pví kemur, að
undirskrifa nýa stjórnarskrá«.
Skilnaður við rikisráðið verður að vera hyrn-
ingarsteinn undir nýum sáttmála«, Isaf. XXXIV,
4, sbr. 5, 8.
B. J. vítir andstæðinga sína fyrir þá
vitleysu, að Island geti verið frjálst sam-
bandsland »meðan pjóðin er klafabundin með
sérmál sín í pess lands sérstaklega ríkisráði
og með peirri hugsun, að pað verði áfram —
ráðgjafinn sitji áfram i ríkisráðinu pví!« Isaf.
XXIV, 8.
B. J. er nú ráðgjafi og á setu í ríkis-
ríðinu, þegar hann ber »lög og mikil-
vægar'stjórnarráðstafanir« upp fyrir kon-
ung.
Sjálfsagt má gera ráð fyrir því, að hann
sé óánægður með það hlutskifti sitt. En
hann hefir dulið þá óánægju svo vel, að
enginn hefir orðið hennar var. Menn
verða oft svo miklir »diplómatar«, þegar
þeir eru komnir til valda, og eiga von
ábyrgðar fyrir orð og gerðir.
Á næsta þingi gerir hann væntanlega
einhverjar ráðstafanir til þess, að losa sig
og landið af þessum »rikisráðsklafa«.
jjorjurnar í Keykjavik.
Herra ritstjóri!
Þó eflaust sé mikið í það varið, að
blöðin verji miklu af rúmi sínu til þess
að ræða um pólitíkina, þá er þó „fleira
matur en flesk“, og ekki síður þörf á
á að ræða ýmisleg önnur mál, að
minsta kosti við og við. Og eitt af
þeim málum, sem mér finst að nauð-
syn beri til að ræða með viti og still-
ingu, er fjárhagsástand almennings
hér í Reykjavík.
Eg hefi gert mér töluvert far um
að kynna mér þetta mál að undan-
förnu, svona í kyrþey, og get eg ekki
varist þeirri hugsun, að útlitið og horf-
urnar séu alt annað en glæsilegar.
Fjárnámsgjörðir hjá bæarbúum eru
nú mjög tíðar. Nauðungarsölur á
húseignum fara vaxandi. Fasteigna-
sala er engin. Um húsabyggingar er
sára lítið og atvinna alment engin, eða
mjög lítilfjörleg. Hinsvegar vaxa út-
gjöldin, sem á bæarbúa eru lögð,
hröðum fetum, fyrir framkvæmdir
vorrar loflegu(?) bæarstjórnar. Bank-
arnir bæta heldur ekki úr peninga-
þrönginni, því svo er sagt, að þeir
séu nú mjög fastheldnir á peningum
sínu, og segist jafnvel enga peninga
hafa til, þó ólíkbgt sé, að þjóðbank-
inn okkar, Landsbankinn, láti sér slíkt
um munn fara, eins og eg mun víkja
að síðar.
Mér virðist, efiir útlitinu að dœma,
að hér í Reykjavík standi nú fyrir
dyrum fjölda manna fjárþrot oy
bjaryarskortur á komandi hausti,
oy málið sé svo alvarlegt, að ó-
líðandi sé að láta það afskiftalaust
lengur, og ekki einungis ólíðandi,
heldur stórkostlega hættulegt fyrir
framtíð bæarfélagsins í heild sinni.
Maður skyldi nú halda, að bæar-
stjórnin hefði eitthvert veður af því,
hvernig ástandið er, og einhverja
mannrænu í sér til þess að reyna að
bjarga bæarlífinu. En ekki hefir á því
borið enn.
Það iiggur þó í hlutarins eðli, að
til hennar kasta hlýtur að koma, þegar
að því rekur, að útvega þeim „björg
og brauð", sem verða að gefast upp
í baráttunni fyrir sér og sínum. Þar
næst virðist mér að alþingismennirnir
okkar geti ekki með rólegu geði horft
á höfuðborgina fara á höfuðið, án þess
að reyna að koma einhverju bjargráði
í framkvæmd, og það tafarlaust.
Og þjóðbankinn okkar, Landsbank-
inn. Hefir hann engar skyldur gagn-
vart bæarfélaginu okkar? Er honum
það vansalaust og vítalaust, að koma
ekki í veg fyrir, að fjöldi meðlima
þess kömist á vonarvöl, og verði ekk-
ert úr eignum sínum? Er það ekki
skylda hans, með hagkvæmnm lán-
um, lipurð og atorku, að koma í veg
fyrir að bærinn íalli í „kalda kol",
lánstraust hans fari forgörðum og
bæarbúar verði að hröklast burtu í
stórhópum?
Þetta eru spursmál, sem mér virð-
ist þörf á að tekin séu til alvarlegrar
athugunar og umræðu í blöðunum, og
það tafarlaust. Ástandið, eins og það
er nú, er ómögulegt í alla staði, og
hlýtur hver maður að sjá það, sem á
annað borð vill gera sér grein fyrir
því.
Ingólfur Arnarson.
*
* #
Grein þessi verður athuguð í næsta
blaði. Ritstj.
€moknn á kolum.
Reykvíkingar hafa kvartað undan þvl,
að stöðugt verði dýrara og dýrara að lifa
hér, alt sé að hækka í verði. Fjallkon-
an fann að því í vetur, hversu brauð bak-
aranna væru óþarflega dýr, og er Stein-
olíufélagið kom, var að því fundið, að
þar kæmi einokun á steinoltu, og hún
hækkaði í verði.
En nú á að bætast við ein einokunin
enn í viðbót við það, sem áður er talið.
Það eru kolakaupmenn bæarins, er fyrir
því standa.
Hafa þeir að sögn föst samtök sín á
meðal, að selja ekki kolaskippund minna
en 3 kr. 25 aur. Áður hafa þau kostað
3,10 og þar í kring.
En þetta kolaverð er óhæfilega hátt.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
♦ 4
♦ „Chewing gum“ 4
^ er holt sælgæti og gott. ^
♦ Omissandi íþróttamönnum. ^
J Fæst í Söluturninum. j
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Kol eru nú í fremur lágu verði ytra,
lægri en oft áður.
Á Akureyri kostar kolatonnið nú
18 kr. og 50 aur., en með þessu
verði kosthr kolatonnið hér í Reykja-
vík 20 k r. o g 30 aur.
Kol eru með öðrum orðum talsvert
dýrari en á Akureyri, og það svo, að það
mundi hartnær borga sig fyrir Reylcvík-
inga að senda skútu til Akureyrar eftir
kolum.
Þetta er eins þveröfugt og hægt er.
Höfuðstaðurinn selur dýrari vörur en
kaupstaðir annarsstaðar á landinu.
Höfuðstaðurinn vill þó vera miðbik
allrar íslenskrar verslunar!!
Og þetta er öldungis ástæðulaust. K o 1
e i g a að vera ó d ý r a r i í Reykjavík en
á Akureyri, þó ekki sé nema af þeirri
ofúreinföldu ástæðu, að flutningsgjald er
ætíð nokkru hærra til Akureyrar en til
Reykjavíkur.
Vilja borgarar bæarins þola þessa kola-
einokun með hógværu langlundargeði
eins og annað, er þeir hafa orðiðjað líða
síðustu árin?
Er ekki hægt að hafa manndóm til
þess að mynda kolakaupfélag — það ætti
ætti þó að borga sig fyrir þátttakendur.
Vilja ekki einhverjir ötulir menn gang-
ast fyrir því?
Tapið.
Mjög svo hefir verið af því látið, hversu
mikið það væri, ef Landsbankinn tapaði
eins og rannsóknarnefndin áætlaði 400,000
kr., en það er ekki nema um 20000 kr.
á ári frá því hann byrjaði starfsemi sína,
og þessi upphæð er ekki töpuð enn þá.
Mjög óvíst að hún tapist nokkru sinni,
og þá mest komið undir því, hvernig
bankanum verður stjórnað eftirleiðis af
bankastjórn hans, meira undir því komið
en hinu. Sé gengið að, og eignir seldar
langt undir fjórða hluta sanngjarns verðs,
þá er altaf hægt að fá tap.
Það er nógu fróðlegt í sambandi við
það að sjá hvað tveir dönsku bankanna
hafa afskrifað mikið sem tapað nú síð-
ustu árin.
Landmandsbankinn:
afskrifað tap 1905 — 61,300 kr.
— — 1906 — 186,478 kr. 07 au.
— — 1907 — 178,161 — 15 —
— — 1908 — 271,94! 76 —
— .— 1909 — 137,574 — 59 —-
Privatbankinn:
afskrifað tap 1904 61,623 kr. 24 au-
— — 1905 — 4,000 — » —
__ — 1906 — » — » —
— — 1907 — 236,836 — 22 —
—- — 1908 — 541,851 — 06 —
— — 1909 — 113,872 — 78 —
Þegar litið er á þessar tölur, er það
ekki ægilegt tap þótt um 20,000, þó vart
svo mikið, tapist á ári. Enda ekkertum
það að segja. Bankinn er eins og hver
önnur verslun, sem ætíð getur tapað, og
er ekki nema eðlilegt.
En hitt er ekki nema sjálfsagt að gera
tapið sem minst, og að því eiga allar
bankastjórnir að starfa, og verða þær ef
svo ber undir að hjálpa viðskiftamönnum
sínum til þess að standa f skilum og láta
sér nægja smáafborganir eða vexti að-
eins, ef svo ber undir.
Þessi skoðun er hin sama og banka-