Þjóðólfur - 28.04.1911, Síða 3

ÞJOÐOLFUR
67
og registri yrði lokið fyrir 17. Júní, |
en að öðru leyti gæti útgáfunni þá !
verið lokið. L. H. Bjarnason laga-
skólastjóri kvaðst fyrir hvern mun
vilja að bókin væri til 17. Júní og
sagði þá forseti, að aths. og registur
gæb komið á eftir í sérstöku hefti,
ef eigi yrði tilbúið á réttum degi.
Myndir eiga að fylgja riti þessu
af lóni Sigurðssyni og konu hans,
og samkvæmt ósk félagsmanna lof-
aði stjórn félagsins að hafa þar einnig
heilsiðumynd af rithönd Jóns Sig-
urðssonar.
Af Skírni kvað forseti eiga að
koma út tvöfalt hefti I7.júní og alt
um Jón Sigurðsson; því ættu að fylgja
ýmsar myndir. Hugsað hefði og
verið um viðbúnað til hátíðisviðhafn-
ar frá fjelagsins hálfu þennan dag.
Næst skýrði forseti frá því, að
Bm.fjel. hefði verið boðið, að senda
fulltrúa til 100 ára afmælishátfðar
háskólans í Kristjaníu, er haldið verð-
ur 5.—6. sept þ. á. Las hann upp
boðsbrjefið og svo þakklætissvar
stjórnar Bm.fél., hvorttveggja á lat- ’
ínu. Hann kvað fulltrúa Bm.fél.
mundu vexða eina fulltrúann héðan
af landi á háskólahátíðinni. Hafði
þess verið óskað, að tilkynt yrði
bráðlega, hver fulltrúinn yrði, svo að
kosningu hans mátti ekki draga til
Júlífundar. Var stungið upp á forseta
félagsins, B. M. Ólsen prófessor, til
fararinnar, og sú kosning samþykt í
einu hljóði.
Þá las forseti bréf frá forstöðu-
nefnd IOOO ára minningarhátíðar
Normandís, sem halda á í vor í
Rouen, og var félagsstjórninni þar
skýrt frá fyrirkomulagi hátíðar-
haldsins. Samþykt að senda þangað
samúðarskeyti.
Þá urðu nokkrar umræðar um há-
skólamálið og var það Matth. Þórð-
arson fornmenjavörður, sem hreyfði
því, og bar hann fram tillögu um
áskorun til alþingis þess efnis, að há-
skólinn yrði settur á stofn 17. Júní
þ. á. Féhirðir félagsins, Halldór
Jónsson bankagjk., bar fram aðra til-
lögu sama efnis, en öðru vísi orðaða,
og félst M. Þ. á hana, en hún er
svo hljóðandi:
„Fundurinn lætur í ljósi, að mjög
æskilegt væri, að alþing, er nú er
starfandi, sjái sjer fært að veita fje
til þess, að háskóli íslands taki til
starfa á nú á þessu ári, 100 ára af-
mæli Jóns Sigurðssonar".
Tillaga þessi var samþykt með 57
atkv. gegn 3.
60 nýir menn voru teknir f fé-
lagið, flestir búsettir úti um land.
jfe/nðarálit
um stjórnarskrarmálið j e. d.
Álitsskjal stjórnarskrárnefndarinnar
í efri deild komu fram um síðustu
helgi. Það hljóðar svo:
Á alþingi 1909 samþykti neðri deild
þingsályktunartillögu, um að skora á
stjórnina, að leggja fyrir næsta alþingi
frumvarp til stjórnarskipunarlaga um
nokkrar mjög verulegar breytingar á
núgildandi s.tjórnarskipunarlögum. —
Breytingar þær, sem mest áherzla var
lögð á, voru:
að heimilt sje að fjölga ráðherrum,
að afnema konungskosningar,
að veita konum kosningarrjett og
kjörgengi til alþingis,
að rýmka kosningarrjett að öðru
leyti og
að skilja megi ríki og kirkju að
lögum.
Um flestar þessar tillögur hefirtölu-
vert verið ritað og rætt síðan 1909’og
á öllum þingmálafundum fyrir þetta
þing kom það berlega í ljós, að kjós-
endum var það hugleikið, að stjórnar-
skipunarlögunum yrði breytt í þessa
átt á þessu þingi. Við því bjuggust
og allir, að sljórnin myndi samkvæmt
þessari áskorun búa málið rækilega
undir meðferð þingsins og þannig greiða
götu þess, að svo miklu leyti sem í
hennar valdi stóð.
Stjórnin virti nú þessa áskorun að
vettugi, lagði ekkert frumvarp fyrir
þingið eða undirbjó málið að öðru
leyti.
Til þess að verða við eindregnum
óskum þjóðarÍDnar varð þingið því að
taka málið til rækilegrar meðferðar,
þó undirbúningslaust væri af stjórnar-
innar hálfu. í þingbyrjun voru því
borin upp af hálfu þingmanna úr báð-
um flokkum tvö frumvörp til breyt-
ingar á stjórnarskránni og nefnd skip-
uð til að íhuga þau. Frá nefnd þeirri
er frumvarp það aðallega runnið, sem
háttv. neðri deiid hefir samþykt, og
hjer liggur fyi’ir.
í frumv. þetta eru teknar allai þær
aðalbreytingar sem nefndar eru hjer
að framan, auk nokkurra annara all-
verulegra breytinga.
Vjer, sem háttv. efri deild skipaði í
nefnd til að athuga mál þetta, teljum
sjálfsagt, að þingið reyni að leiða það
leiða það til lyktar, þótt vjer hinsvagar
verðum að játa, að tími sá sem þing-
inu, og sjerstakiega efri deild, er af-
markaður til þessa mikla vandamáls,
sje í raun og veru ónógur eins og
það er í garðinn búið.
Álit vort mun aðallega breinast að
aðalbreytingunum og þeim atriðum, er
standa í sambandi við þær.
Fjölgun ráðherra. Um það voru
skiftar skoðanir í nefndinni, hvort
heppilegt væri að fastákveða fjölgun
ráðherra í stjórnarskránni eða heimila
fjölgun þeirra með einföldum lögum.
Nefndarmennirnir Lárus H. Bjarnason
og Jósef Björnsson vildu ekki fara
lengra en heimila fjölguniná og munu
þeir gera grein fyrir afstöðu sinni um
þetta atriði. Fjölguninni má telja það
til gildis, að meiri trygging fáist fyrir
fjölbreyttri þekkingu og betra undir-
búningi allra löggjafarmála undir með-
ferð þingsins af stjórnarinnar hálfu.
Reglulegt alþingi á að heyja að eins
annað hvort ár, eins og hingað til;
stjórnin verður því miklu einráðari um
gerðir sínar heldur en með áriegu þing-
haldi, en trygging gegn slíku einræði,
sem getur orðið hættulegt fyrir þjóð-
ina, en meiri, ef fleiri en einn maður
fara með völdin. Einnig má búast
við því að hjer sem annarstaðar verði
fleiri en tveir flokkar uppi hjá þjóðinni
og fulltrúum hennar, án þess þó að
nokkur þeirra hafi afl atkvæða á þing-
inu, og verður þá ólikt hægra fyrir
flokkana að mynda eða styðja stjórn,
svo að hún hafi meiri hluta á þingi,
ef stjórnin er skipuð fleirum en einum
manni. Þá er og síður hætt við al-
gerðum stjórnarskiftum, sem, ef þau
eru mjög tið, hljóta að draga úr stefnu-
festu stjórnarinnar í stjórnarfram-
kvæmdinni.
Áð þessu athuguðu verður meiri
hluti nofndarinnar að fallast á þau á-
kvæði frumvarpsins, að ráðherrar skuli
vera þrir, þótt það hafi nokkurn auk-
inn kostnað í för með sjer.
Afnám konungkjörinna þingmanna.
Um það er öll nefndin á eitt mál sátt,
en telur það jafnframt mjög áríðandi,
að efri deild verði þannig skiþuð, að
þar sje jafnan nægilegt ihaldsafl til að
hamla upp á móti snöggum og oft
miður athuguðum hreyfingum, er upp
kunna að koma og æsa hugi manna
meir en holt er fyrir þjóðina. Þetta
er því nauðsynlegra, sem kosningar-
rjetturinn er stórkostlega nýmkaður.
Helzt hefði nefndin eða meiri hluti
hennar kosið, að kjörtími efri deildár
væri 12 ár, en vill þó til samkomu-
lags við hv. neðri deild eítir atvikum
sætta sig við ákvæði frumv. með þeirri
breytingu, er nefndin leggur til, að
gerð verði á frumvarpinu um kosning-
arrjettinn, bæði til efri og neðri
deildar.
Býmkun kosningarrjeitarins. Nefnd-
in er háttv. neðri deild samdóma um
að veita beri konum jafnan rjett sem
körlum til kosninga og kjörgengis. En
lengra getur hún ekki farið. Sam-
kvæmt frumvarpinu eiga öll 25 ára
gömul vinnuhjú að fá kosningarrjett
og kjörgengi til alþingis, eí þau að
öðru leyti fullnægja venjulegum skil-
yrðum. Samkvæmt gildandi lögum
hefir þessi flokkur þjóðfjelagsins að
vísu kosningarrjett í bæjar-, sveitar-
og safnaðarmálum, en kjörgengi alls
ekki. Hjer er því farið fram á að
veita þessum flokki hluttöku í hinu
vandamesta starfi þjóðfjelagsins, lög-
gjafarstarfinu, áður en fært hefir þútt
að láta hann fá þessa hluttöku í þeim
störfum þjóðfjelagsins, sem verða að
álítast töluvert vandaminrti. Nefndin
lítur svo á, að hjer sje um algerða
bylting að ræða, bylting, sem engin
nauðsyn rekur til og sem engin þjóð
mun hafa sjeð sjer fært að lögleiða.
Verði þetta ákvæði lögleitt ásamt
kosningarrjetti og kjörgengi sjálfstæðra
kvenna, þá er kjósendum landsins og
kjörgengum mönnum fjölgað alt í einu
um helming. Þeir kjósendur, sem
hingað til hafa borið mestar byrgðir í
landsins þarfir og telja má að eftir
stöðu sinni hafi einna mestan lands-
málaþroska, svo sem bændastjettin og
aðrir atvinnurekendur landsins eru
með þessum ákvæðum settir í algerð-
an minnihluta í öllum löggjafarmálum
þjóðarinnar, en valdið fengið í hendur
þeim hluta hennar, sem í heild sinni
hefir haft minst tæki og minstar hvatif
til að geta farið með það þjóðinni til
gagns. Auk þess samrýmast þessi
rjettindi lítt rjettindum og skyldum
húsbænda og hjúa innbyrðis, svo að
hjúum verður í mörgum tilfellum ekki
auðið að neyta þeirra. Það má að
vísu segja, að lausamenn og lausakon-
ur, sem kosningarrjett og kjörgengi
eiga að fá eftir frumvarpi þessu, sjeu
ekki færari til að nota þessi rjettindi
en vinnuhjúin, en þess ber þó að gæta
að lausamennirnir hafa þegar fengið
þessi rjettindi, svo hjer er að eins um
það að ræða, að veita lausakonum
jafnrjetti við þá. Þótt því nefndin
kannist við, að lausamannastjettin sje
yfirleitt ekki færari eða þroskaðri til
að fara með þennan rjett, þó telur
hún þó varhugavert að taka hann aft.
ur af lausamönnum með lögum. Hins-
vegar vill hún reyna að setja skorð-
ur við því, að ólöglegir lausamenn og
lausakonur, sem ekki mun vera allfátt
af hjer á landi, fái þennan rjett.
Nefndin verður því eindregið að leggja
á móti því, að þessi byiting sje lög-
leidd nú þegar og það því fremur, sem
ekki ein einasta rödd frá þjóðinni í
þessa átt hefir látið til sín heyra.
Skilnaður r'ikis og kirkju. Neðri
deild hefir sett þann viðauka við 45.
gr. stjórnarskrárinnar, að breyta megi
með einföldum lögum sambandinu milli
ríkis og kirkju og hefir auk þess
rýmkað nokkuð um rjettindi utan-
þjóðkirkjumanna, og fellst nefndin á
þær tillögur hennar. Þó leggur nefndin
til, að gerðai sjeu nokkrar breytingar
á frumvarpinu, sem ekki standa í
sambandi við þau aðalatriði, sem hjer
eru talin.
Nefndinni þykir eftir atvikum rjett
að orða 4. gr. stjórnarskrárinnar um,
að öllu leyti, úr því að gerðar eru
breytingar á henni.
Þá þykir nefndinni það varhugavert,
að binda með einföldum lögum kosn-
ingarrjett til alþingis við þekkingar-
skilyrði; óttast hún að slík löggjöf
geti leitt til þess, að þeir, sem þennan
rjett hafa samkvæmt stjórnarskránni,
missi hann, og þingið taki þannig með
annari hendinni það, sem það hefir
gefið með hinni.
Einnig vill nefndin binda kjörgengi
til alþingis við 5 ára dvöl á íslandi, í
stað eins árs í frumvarpinu; telur hún
þann tíma allt of stuttan, einkum er
litið er til þess, að hingað getur þá
og þegar streymt fjöldi útlendinga og
það af misjöfnu tægi.
Meiri hluti nefndarinnar leggur til,
að breytt sje samkomutíma alþingis
og hann settur 17. júní; er þar meðal
annars haft fyrir augum, að með því
móti að minnsta kosti geti hinn fýrir-
hugaði háskóli fengið nægilegt hús-
næði í alþingishúsinu, enda telja sumir
nefndarmanna vetrartíma óhentugri
til þingsetu en sumarið.
Nefndin, að Jósef Björnssyni undan
teknum, ræður til að fella aftan af
22. gr. orðu- og titla-ákvæðin; telur
slíkt of lítilfjörlegt. mál til þess að veða
tekið upp í stjórnarskrána, og auk
þess full-nærgöngult einkarjettindum
konungsins.
Hvað er að frétta?
Samsæti héldu margir bæarbúar hr.
Jóni alþm. í Múla Jónssyni siðastl. sunnu-
dag í tilefni af 25 ára afmæli hans sem
alþingismanns og 56 ára aldursafmæli
hans. Hr. Jón í Múla er hiklaust með
fremstu þingmönnum þingsins, það játa
allir, hvort sem þeir eru honum sammála
eða ekki. Margar ræður voru þarhaldn-
ar og samsætið hið fjörugasta, og kvæði
þau er sungin voru þar eru prentuð hér
á öðrum stað í blaðinu. Margir vildu
taka þátt í samsæti þessu er þar voru eigi,
húsrúmið alt of lítið.
Skipaárekstur. Botnvörpungur
rakst nýskeð á frakkneska fiskiskútu,
hlaðna fiski. Hún skemdist og sökk en
skipverjar björguðust.
Hafís er Jfyrir Norðurlandi. Vestri
sneri aftur við Horn en Austri og Hólar
liggja inn á Eskifirði.
Templarar eru farnir að búa sig
undir stórstúkuþingið og kjósa fulitrúa
þangað. Heyrt höfum vér um kosning
þessara fulltrúa hér í bæ: Sig. Eiríksson
regluboði (Melablóm), Sigurborg Jónsdótt-
ir verslunarmær (Arsól), Árni Jóhannsson
bankaritari (Hlín), Halldór Jónsson banka-
féhirðir, Pétur Halldórsson bóksali og
Pétur Zophonlasson (Verðandi), Jón Áma-
son (Gyðja) og Jónína Jónatansdóttir hús-
frú (Víking); en í Hafnarfirði: Steingr.
kennari Torfason (Morgunstjarnan). Á
Akureyri: Sig. Hjörleifsson alþm. (Brynja).
Veitingar. 21. f. m. voru skipaðir
héraðslæknar: Guðm. Guðfinnsson í Ax-
arfirði, Ólafur Lárusson í Hróarstungu,
Jónas Kristjánsson á Sauðárkrók, og Guðm.
Þorsteinsson í Þistilfirði.