Þjóðólfur - 24.11.1911, Blaðsíða 2

W4
ÞJOÐOLFUR.
Einn íslenski botnTörpungurmii
sokkinn vii Skotlaud.
í morgun kom skeyti frá> Aberdeen
um það, að „Lord Nelsson", sem er
eign Marsfjelagsins hjer í bænum, hefði
orðið fyrir árekstri annars botnvörp-
ungs einhversstaðar við strendur Skot-
lands og sokkið að vörmu spori. All-
ir mennirnir björguðust þó á þriðja
skipið, sem kom þar að og mun það
skip vera á leið hingað með Hjalta
skipstjóra og skipshöfnina alla og má
búast við þeim á hverri stundu. Hitt
skipið, sem rakst á „Nelson", hefur
farið til Skotiands og borið fregnina,
sem hingað kom í skeytinu. — Auð-
vitað er ómögulegt að segja nákvæm-
lega, hvernig þetta hefur atvikast, en
sjálfsagt hefur þetta skeð í þoku og
hitt skipið að líkindum rekið stafninn
í hliðina á „Lord Nelson" úr því að
hann varð svona miklu ver úti. Ann ■
ars hafði hitt skipið Iaskast eitthvað
líka, en þó ekki meira en svo, að það
hefur komist ferða sinna. Sagt er, að
„Lord Nelson" hafi ætlað að leggja
af stað hingað um síðustu helgi og
mun hann því hafa verið kominn tölu-
vert áleiðis, ef til vill norður að Orkn-
eyjum. Hafi svo skipið, sem bjarg-
aði skipshöfnini á Nelsson, haldið beint
þaðan hingað, þá getur ekki orðið
langt að bíða eftir nánari fregnum.—
Skipið var auðvitað vátrygt, en samt
getur ekki hjá því farið, að mikið
beint og óbeint tap hljótist af þessu
slysi.
BrjefkafLar
frá
Gömlum sveilabónda.
. . . Jeg sný mjer svo að öðru.
IJað eru þrjú mál, sem jeg er ofl
að hugsa um og velta fyrir mjer á
ýmsar lundir.
Aður en jeg segi hver þessi mál
eru, verð jeg að segja að þetta eru,
eftir minni tilfinningu, landsmál,
þjóðnauðsynleg mál, i fremstu röð
nauðsynjamála vorra. Það er fleira
matur en feitt kjöt. Það eru til
fleiri þjóðnauðsynleg má en blcssuð
pólitíkin.
Málið sem jeg hugsa mest um
þennan mánuðinn, er
Steinsteypan.
Allir vita hvað steinsteypa er.
Margir hafa sjeð steinsteypuvegg eða
steinsteypubrú eða steinsteypuhús,
þótt æði fátt muni vera um þessa
hluti i sumum hjeruðum landsins.
Steinsteypa er líklega merkasta
verklega nýungin hjer á landi um
þessar mundir.
Jeg segi nýjung, því það er stein-
steypan. Annað mál er það, þótt
einstaka hús væri hygt úr steini
endur fyrir löngu, svo sem eins og
Hólakirkja (1757—1763).
Hvernig höfum vjer bygt tilskamms
tíma? Jeg meina yfirleitt.
Itist torf úr blautum mýrum, ilutt
það heim hlautt, hlaðið úr því blautu,
hlaðið ofan á grundvöllinn eins og
hann var.
Allir vita hvernig þ^tta hefur
reynst og enst. Svo fórum vjer fyrir
tiltölulega skömmum tíma að byggja
timburhús. Allra fyrst voru þau
góð að efninu til, því þá var bygt
úr ósviknum sænskum við, oft úr
ófúagjörnum reka- eða rauðavið.
En þetta stóð ekki lengi; þegar
timburhúsabyggingarfýknin tók að
vaxa, kom hinn svokallaði norski
viður til sögunnar.
Norski«)Gráninn« er alkunnur.
Hvað hafa þessi timburhús enst
lengi. Hvað hefur viðhald þeirra
og vátrygging kostað?
Einhver allra athugulasti og greind-
asti maður sem jeg þekki, sagði við
mig fyrir skömmu:
»Það var að stíga úr einum eld-
inum í annan, þegar íslendingar
völdu timburhúsageriina í stað torf-
bæjanna«.
Maðurinn talaði frá sjónarmiði
sveitamanna.
Það eru eklci tómar öfgar þetla.
Slæmar, skammstæðar byggingar
eru eldur í eigum manna. Jeg þekki
mann, sem hefur bygt bæjarhús sín
þrisvar á sinni búskapartið, síðast
timburhús, og iðrast líklega mest
eftir því.
Það er leiðinlegt og jafnvel sorg-
legt að hugsa til slíks. En það er
bót í böli, að nú virðist vera að
lýsa af nýjum steipsteypualdarmorgni
yfir þjóð vorri. En það ei aðeins
fyrsti inorgunroðinn sem vjer sjáum
enn. Jeg veit ekki, hvort jeg er
draumóramaður eða loflkastalamað-
ur; en hvað sem því líður, jeg er
ekki hræddur við að láta þá von í
Ijósi, að eítir svo sem 50 ár verði
varla borið við að gera hlöðuvegg
eða túngarð eða hesthúskofavegg úi
öðru en steinsteypu.
Guð og náttúran bendir á, að
gijótið sje byggingarefni íslendinga.
Afar víða á íslandi eru lækjarfar-
vegir, árfarvegir gamlir og nýir, fullir
með ágætasta byggingarefni. Sama
er að segja um Iiolt og holtajaðra
] og malarkamba. Enda sumstaðar
þar sem graslent er, þarf ekki að
stinga nema pálstungu niður, þá
opnast þar steinsteypumalarnáma.
Þannig liggur Iiyggingarefnið víða
ónotað rjett við hendina, en það er
sama sem fólgið fje. Augu manna
voru áður svo haldin, að þcir sáu
það ekki, og sumra augu eru lokuð
fyrir þessu enn, en það þarf að
opna þau. Jeg man ekki til að jeg
hafi sjeð nokkurn mann láta það
opinberlega í ljósi, að grjót væri
bónda fjemæt eign, nema Guðmund
bónda á Lundum í Mýrasýslu hjer
um árið, og hafi hann þökk fyrir
atliyglina.
Steinstevpan á tvo óvini að berj-
ast við á framrás sinni, að minsta
kosti nú í byrjuninni.
Annar óvinurinn er hleypidómur
um ókleyfan kostnað. Hinn óvinur-
inn ímyndun um að verkið sje svo
vandasamt. Sannleikurinn er, að
steinsteypuveggir eru, þegar á alt er
j litið og rjetl er að farið, ódýrastir
| allra veggja. Aftur er það líka sann-
j leikur og sögn reyndra og glöggra
manna, að það er ekki meiri vandi,
að hiaða steinsteypuvegg eðs steypa
j hann, en að hlaða vegg úr strengj-
um eða snyddu, eigi það að vera
j sæmilega gert. í stutLu ináli, stein-
steypa er ekki vandlærðari en hvert
annað verk, sem menn vinna.
Meinið er: Menn þekkja þelta
ekki. Ef menn þurfa að sækja stein-
smið í aðra landsfjórðunga og vinna
alt verkið með leigðum höndum —
þá verður byggingin dýr.
En þetta er það sem ekki á að
gera. Þær sveitir, þau hjeruð, sem
enga menn eiga sín á meðal, þurfa
að senda menn í skóla til að læra
þetta verk. Það skólanám þyrfti
ekki að vera langt eða dýrt. Svo
lærir hver af öðrum, rjett eins og
menn læra aðra vinnu hver af öðr-
um. Markmiðið á að vera, að hver
verkfær maður kunni steinsteypu
eigi miður en aðra vinnu. Heimiliu
geta þá unnið sjálf með litlum að-
fengnum vinnukratti að liúsagjörð
sinni. Efnið dregið að fyrir fram,
þegar annir eru minstar. Fyrst byrj-
að á því, sem vandaminst er eða
minna tjóni veldur, þó smíðalýti eða
galli verði á, svo sem fjenaðarhús-
um, útihúsum og hlöðum, og siðan,
þegar æfingin er fengin, að ibúðar-
húsum, því vel má það vera, og er
enda sjálfsagður hlutur, að stein-
steypuhúsagjörð er enn ekki búin
að ná þeirri fullkomnun, sein hún
á fyrir hendi að ná, þegar meiri
reynsla og þekking er fengin.
Jeg lek upp aftur. Þetta er mark-
miðið, sem keppa verður að, að
allur þorri manna um land alt verði
fær um að byggja sín steinhús
sjálfur, þar sem nokkur tök eru á
grjóti. Það atvik ælti og mjög að
ýta undir, að nú lcostar steinlíms-
tunnan lítið meira en V3 hluta þess,
er hún kostaði fyrir hjer um bil 20
árum síðan og að nú er reynslan
búin að sýna, að mikfu minna þarf
af steinlími en áður þótli nauðsyn-
legt, og er livorttveggja þetta sparn-
aður mikill.
Það er annað en skemtilegt, að
byggja hús, sem maður veit að hryn-
ur eða fúnar áður en langt um líð-
ur. Næsti afkomandinn hlýtur má-
ske að jafna yfir rústirnar, ef þess
þá þarf ekki fyr. En hins vegar.er
það skemtileg tilhugsun, að mega
ganga út frá því, að verkið, sem
verið er að vinna, stendur öldum
saman óhaggað. Það segja fróðir
menn að eigi sjer stað með stein-
byggingar. Heynslan, það sem hún
nær, virðist Iienda á það. Hefði
Ingólfur Arnarbur bygt fyrsta hibýlið
á Arnarhóli úr sleinsteypu, mundu
líklega veggirnir liafa staðið enn, eí
ómildra hendur liefðu ekki eyðilagl
það. Hefði Snorri goði reist stein-
bygging á Helgafelli eða í Sælings-
dalstungu, mundu þess menjar sjást
enn í dag.
Jeg er kannske búinn að rausa
' of mikið um þetta. En vita vil jeg
láta þann eða þá, sem þella lesa,
að ekki er jeg steinsmiður og þarf
ekki aí þeim sökum að láta mjer
ant um þetta mál.
Þá kem jeg að öðru málinu á
dagskrá minni. Það mál kalla jeg
Heyverkunarinálið.
Allir vita hvernig hey landsmanna
eru og hafa verið verkuð. Þau
hafa, þegar búið hefur verið að slá
og raka grasið, þurkuð og ílutt svo
í tóftir eða hlöður þar sem þær eru.
Þau hafa verið þurkuð en ekki fyr
en þurkur hefur íengist á þau. En
það getur dregist daga, vikur enda
mánuði. Hvern sólarhring sem
heyið liggur úti óþurkað, skemmist
það afarmikið. Eftir l. d. viku er
það orðið stórskemt. Afarmikil
vinna gengur í þurkunartilraunir
seni oft verða árangurslausar og
stundum fer mikið hey alveg for-
görðum vegna þerrileysis. Mikið
af stríði sveitabóndans er oft stríð
sem hann á í með að þurka heyin
sín. Stórfje tapast nálega á hverju
ári vegna misbresta með heyþurk
og það er svo stór upphæð beinlínis
og óbeinlínis að jeg treysti mjer
ekki til að telja það tölum þegar
miðað er við land alt.
Er nú engin bót til við því böli
sveitabóndans sem af mislyndi veðr-
áttunnar og misbresti heyþurks staf-
ar á sumrum?
Jú þvi fer betur að það er til bót
við þessu böli, bót ef ekki að öllu
leyti þá samt að stórmiklu leyti, en
því fer miður að íslendingar eru
undarlega seinir á sjer að hagnýta
sjer þessa stór þýðingar miklu bót,
þetta happaráð til að forða sjer frá
erfiðleikum og afarmiklu fjárhags-
legu tjóni. Allir munu skilja við
hvað jeg á. Jeg á við súrheys-
gjorðitia og jeg er ekki meira hissa
á öðru en því hvað henni, þessu
mikla nauðsynjamáli landsins, er
lítill gaumur gefinn og hvað sveita-
bændur eru sofandi i því tilliti.
En ritstjóri góður, blaðið er þrot-
ið, dagur er að kveldi kominn, jeg
þreyttur af hita og þunga dagsins
og læt lijer staðar nema að sinni.
Með yðar góða leyfi held jeg áfram
á morgun, ef svo vill verða, á nýj-
um miða um þetta annað og hið
þriðja áhugamál mitt.
„6nð láti gott á vita“.
17. júní voru mikil aldahvörf í
sögu vor íslendinga. Þá lögðum
vjer hyrningarsteininn undir and-
legt og raunverulegt sjálfstæði vort.
— Þá stofnuðum vjer háskóla ís-
lands. — Það var helg og örlaga-
þrungin athöfn, er vjer kveiktnm
hinn helga eld á aðalarni íslenskr-
ar menningar og framþróunar. Þá
bjuggum vjer oss nýjar skyldur og
lögðum oss auknar byrðar á herð-
ar; háskólanum eigum vjer að
helga krafta vora eftir fremsta
megni, og hans heiður teljum vjer
vorn heiður, líf hans, vöxtur og
viðgangur er vort eigið. — Þar er
fjöregg vor íslendinga.
Þegar háskólinn tók til starfa 2.
okt. i haust, brugðust oss náms-
mönnum, allmörgum að minsta
kosti, vonir að mörgu leytj. Það
var fyrst skólasetningin; — viðhafn-
arlítil og tómlætisleg athöfn afallra
hálfu, er hlut áttu að máli. Jafn-
vel háskólaráðið sjálft var eigi alt
viðstatt — ekki að tala um stúd-
enta, sem komu sárafáir. l'æpan
fjórðung stundar slóð hin fyrsta
háskólasetning á íslandi. En þó
tók út yfir, er oss var afhent há-
skólaborgarabrjef vort. Þar höfð-
um vjer búist við að sjá frumlegt
og viðhafnarmikið skjal, — hina
fyrstu kveðju háskólans til vor, er
vjer skrifuðum oss undir merki
hans, kveðju, er væri stofnuninni
lil sóma, en oss til ánægju og upp-
örfunar. Það var þó á annan veg.
Kveðjan var d ö n s k! Frágangur-
inn var ólastanlegur að visu; en
vjer höfðum talið o s s háskólann,
en eigí Dönum, af j)ví brá oss, er
vjer kendum þef þann.
Brjefið er orðrjett tekið upp úr
hinu danska háskólaborgarabrjefi,
nema að nokkrum orðum er slept