Þjóðólfur - 28.09.1917, Qupperneq 1

LXIV. árg.
Eyrarbakka 28. september 1917
Nr. 24
f’jóðóifur
k*mur venjulega út hvern fostudag.
Argangurinn kostar innanlands 4 kr.
til næstu ársloka en 5 kr. erlendis.
Atgreiðslu og iunheimtu annast pó«t-
afgre’ðslumaður Sigurður Ctuðmunds-
son en afgr. á Eyrarbakka annast
verzlm. Jóhannes Kristjánsson og á
Stokkseyri Guðrri. Guðmundsson. Aug-
lysingar í blaðið verða að vera lcomnar
til Jóh. Kristjánssonar, verzlm. áþriðju-
dagskvöld.
Fræðslumálin.
--- Frh.
IV.
Mcntaskólinn.
Jafnvel þótt ráð væri gert lyrir
þvi, að mentaskólann sæktu yfln
leitt ekki aðrir nemendur en þeir,
sem ætluðu sér að ganga embætt-
isleiðina, eða komast í aðrar til
svarandi stöður, þá verður menta-
skólinn þó alt að einu að teljast
með þeini skólum, er halda uppi
'ninni aimennu mentun. Hvaða
erabætti setn menn svo hugsa til
að búa sig undir, og hverja leið
sem þeir svo vilja ganga af þeim,
sem heimta æðri sérmentun, þá
verður þessi skóii þó sameiginieg-
ur fyrir alla, og sú fiæðsla serm
hann veitir þannig löguð, að hún
getur verið undirstaða hvaða náms
sem vera skal. En að J>ví leyti
hlýtur mentaskólinn, eða lærði skól-
inn eins og hann áður hét, að
veva ólíkur öðrum almennum
mentastofnunum, að hann verður
að hafa þann aðaltilgang að und'
irbúa nemendur sína undir æðri
skóla, og þess vegna leggja mikia
áherslu á að venja þá við og búa
þá undir vísináalegt nám. Og þetta
eitt ev ærin ástæða til þess, að
óhæfa er að blánda saman gagn-
fræðanámi, og „lærðri" mentun.
Mentaskólinn verður að vera stofn>
un út af fyrir sig með sínum eig-
in inntökuskilyrðum og sínu eigin
námi, svo framarlega sem hann
á ekki að dragast niður á við og
láta sér nægja að veita þeim er
æðri skóla vilja sækja, ófullnægji
andi fróðleiksgutl sem undirstöðu-
nám.
Maður ætti að visu að mega
vænta þess, að framfaraspor hafi
verið stigið hér á árunum, þegar
gagngerð breyting var gerð á skóh
anum; lærði skólinn lagður niður,
en i hans stað stofnaður „almenn-
ur mentaskóli" með gagnfræða
deild og lærdómsdeild. Og svo
mikið er víst, að síðan sú breyti
'ng komst á, heflr stúdentatalan
stórurn aukist frá því sem áður
var, vist nálega tvöfaldast. En |
hitt er spuming, hvort nokkur j
framför er i þessu. Áriega við-
konian af stúdentum er miklu
meiri en til eftirspurnar svari, og j
myndast með þvi hæt.ta á þvi að
í landinu skapist heill flokkur af
atvinnulausum mentamönnum, því j
að vaila er hugsanlegt, að þingið
haldi út til eilífs nóns að búa til
bitlinga handa þeiin. Þetta er
veruleg hætta, sem alveg óhætt j
j er að benda á, og menn hafa
j fundið til í öðrum löndum. Fyrir
| tveim eða þrem árum gátu blöð
þess, að rektor háskólans í Kaup
mannahöfn hefði við inntökuhátíð
nýrra stúdenta ráðið þeim frá að
leggja fyrir sig lög og iæknisfræði,
og þetta hafði hann gert eftir ósk
hlutaðeigandi háskóladeilda. Pró-
fessorarnir skildu það, að aukin
viðkoma a þessum svæðum hefði
ekki annað að gera, en jeta út á
húsganginn þá sem fyrir voru, án
þess þó sjálf að hafa lífvænlega
stöðu. Skyldi ekki mega segja
hið sama hér á íslandi?
Öft var talað um það áður,
meðan gamla skólareglugerðin var
í gildi, og stúdentaviðkoman helm-
ingi minni en nú, að þeir væru
alt of margir sem gengju „lærða
veginn". Útlitið var litið fyrir
því, að þassir menn fengju nokkuð
að gera þegar þeir væru búnir að
ijúka sér af. Hvað skyldi þá mega
segja nú? Við breytingu á skóla
reglugerðinni verðurmiklu auðveld-
ara en áður aÖ ná stúdentsprófi;
menn sem ef til viil fara í skói-
ann til þess að afla sér almennr-
ar mentunar, freistast til að ganga
lengra og fylgja félögum sínum,
fyrst. gegnum mentaskóla, og sið-
au á háskóla., og afleiðingin verð-
ur urmull af kandidötum í öllum
greinum, sem ekkert hafa að gera.
Séð frá þessu sjónarmiði — og
það er vel þess vert, að það sé
tekið með, er enginn vafi á því,
að óhappaspor heflr verið stigið
með hinni nýju reglugerð. En
engan veginn er þetta svo að
skiija, að þetta sé eina hættan,
sem af reglugerðarbreytingunni
leiðir. Hitt er mikiu alvarlegra,
að sú undirbúningsmentun, sem
mentaskólinn veitir, hefir stórum
sett niður frá því sein áður var.
Nemendurnir ná miklu skemra nú
en áður, bæði læra minna, og ná
ekki nándanærri þeim almenna
þroska, sem þeir áður feugu. Þetta
er líka mjög eðlilegt. Fyr á tím•
um krafðist skólinn n. m. k. 7
ára fræðslu, 6 ára í skólanum
sj&lfum og ekki minna en eins árs
til undirbúnings undir skólann,
auk almennrar fræðslu, er svarar
til góðra.r unglingaskólamentuiiar |
nú, en nú geta efnileg barnaskólai
börn staðist inntökupróf í gagm
fræðndeiidina, og þegar þangað er
komið, reynir vist, mjög iífið á
nemenduvna gegnuni alla gagn-
fræðadeildina. Þegar á alt er iit.
ið, mun það því nær sanni, að
skólinn hafl verið styttur um tvö
ár en eitt, þegar undirbúningstími
er talinn með og hæfilegur frá-
dráttur gerður fyrir það sem minna
er kent, í þrem neðstu bekkjum
skólans en áður var.
Það er auðséð, að slíkt á illa
við nú á tímum, þegar lífið gerir
sivaxandi kröfur til manna. Þeir
menn sem á sínum tima eiga að
verða leiðandi menn þjóðar sinn-
ar, mega ilia við því, að missa af
undirbúningsmentun sinni. Og
þjóðiimi er áreiðanlega betur borg'
ið með því að hafa færri lærða
menn og betur að heiman búna,
en að hafa þá marga, en með
ekki meiri mentunai þroska, en
vænta má af sæmilegum kraim
húðaipilti.
Ef hin núgildandi skólareglu-
gerð er borin saman við þá er
áður gilti, er munurinn auðsær.
Grískan er feid í burtu, latínan
stórum takmörkuð, latneski still-
inn afnumimr, og á móti öllu þessu,
er hvergi aukið við það sem áður
var, nema í ensku eingöngu. En
borgar þetta sig? Nát.túrlega er
gott að kunna ensku, þótt engan
veginn sé það slíkt alísherjarskil-
yrði, sem -sumir vilja vera láta;
hún er vifanlega ómissandi, ef
menn hugsa sé>' aðalatvinnu menta-
lýðsins í því fólgna að fyigja út
I lendum ferðamönnum. En fyrir
fræðimenn er þýzk tunga í raun-
inni mikiu nauðsyniegri og ineira
ómissandi. Látum nú samt svo
vera, að mikið só fengið með
auknu enskunámi, þá var vissu-
lega vel hægt að auka við það,
án þess að þurfa að nokkru veru*
leyti að draga frá þeim náms-
greinum, er áður voru kendar.
En hitt eru skrítnar umbætur, að
láta enskuna kosta afnám stórrar
nárosgreinar og takmörkun annara.
Annars var enskunámið í gamla
j daga það mikið í skólanum, að
j auðvelt var þeim, sem sérstaklega
j þurftu á ensku að halda, að auka
j þekkingu sína svo af eigin ranii
leik, að til fullra nota mát.ti koma
það hefir reynslan margfaidlega
sýnt.
það sein þó er ennþá verra en
alt þetta, er að hinn almenni þroski,
sem nemendurnir fá, er miklu
ininni en áður var. Etiskan geti
ur hvergi nærri komið í stað
gömlu málanna, þegar urn rnálið
er að ræða sem þroskameðal. Að-
almótbárui nar gegn gömlu málun-
um eru og voru þær, að með
námi þeirra væri veittur dauður
fróðleikur; merin hefðu enga þörf
á því fyrir lifið að læra latínu og
grísku, enda gieymdu menn fljótt
aftur því litla, sem þeir hefðu lært,
ef þeir ekki sérstaklega legðu þess-
ar greinar fyrir sig. Þetta kann
satt, að vera. En mönnum sást
yfir hitt, að tilgangur gömlu mál-
atina var alls ekki sá, að gera
menn íæ'a um að lesa latneska
og griska höfunda á frummálun-
um, né heldur að gera menn færa
um að rita latínu, heldur átti að-
altilganguvinn að vera sá, að gera
menn hæfa til vísindalegs náms,
auðga anda þeirra og skilning,
veita þeim vísindalegan „skóla“.
Gömlu málin áttu ekki tilgang
sinn í sjálfum sér, fremur en pall-
ar og þrep, sem reist er utan um
hús sem er í smíðum. Og þessi
um tilgangi náðu gömlu málin
svo vei, að ekki þurfti um að
kvarta. Stúdentar frá hinum
gamla, Reykjavíkurskóla gátu stund-
að hvaða nám sem var, en nú
kveina háskólakennarar Dana (t.
d. prótessor Rovsing) undan undx
irbúningsmentun stúdentanna, áem
tsé svo léleg, að varla sé mögulegt
að kenna þeim. Og til munu þeir
vera íslenzku prófessorarnir, sem
taka i sama strenginn.
Áður fyrri voru það aðailega
tvær námsgreinar, sem framar
öðrum studdu að þroska nemend-
anna og veittu þeim undirbúning
undir visindaiegt nám. Var ann-
að latneskur stíll og hitt skrifleg
stæiðfræði. Munu þeir piltar hafa
verið fáir, sem nokkuð dugðu til
náms á antiað bovð, að þeir ekki
gæt.u nokkuð í annaii hvorri þes3-
ari námsgrein. En nú er latneski
stíllinn afnumiun, og enskur still
getur að þessu leyti engan veginn
gengið í hans stað; skriflega stærð-
fræðin er auðvitað eftir, en hún
ei of einhliða; tilsvarandi þroska>
meðal vantar fyrir þá nemendur,
sem ekki eru hneigðir fyrir stærð-
lræði. Og auk þess segir dr. Ól-
afur Daníelsson, að í stærðfræði
nái nemendur mentaskólansskemra
nú, en utidir hinni gömlu reglu>
gerð, þ. e. a. s. fái minni stærð-
ftæðilegan „skóla*. Er það og
mjög sennilegt, þegar gagnfræða*
deildirnar hljóta að fá alt öðru
visi lagaða stærðfiæðikenslu, en
tíðkaðist í gam a skólanum.
Af mentamönnum eru þeir sennii
lega nú í allnriklum meiri hluta,
sem telja skóiann hafa beðið geysi,
rr ikinn skaða við hina nýju regiu-
neið. Muu húu og haf.i verift