Þjóðólfur - 20.04.1918, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR
65. árgangnr.
Reykjayít, 20. apríl 1918.
5. tölnblað.
ÞJÖDÓLFUR ketnur út einu sinni í
viku. Kostar til ársloka kr. 4,00. Gjald-
dagi fyrir lok júlímánaðar. Afgreiðslu
annast Björn Bjöfnsson bðkbindari,
Laugaveg 18, simi 286.
t
Sr. friírik jjergmann.
Síðastliðinn sunnudag barst
biskupi, dr. Jóni Helgasyni,
símskeyti vestan um haf, er
hermdi þá fregn, að síra Frið-
rik Bergmann hefði »andast
snögglega og óvænt«. Sím-
skeytið var ódagsett, en líkur
eru til þess, að hann hafi and-
ast næsta dag áður, eða laug-
ardaginn 13. apríl.
Með síra Friðrik er héðan af
heimi genginn sá maður, er
fyrir ýmsra hluta sakir má
teljast með kunnustu og fremstu
mönnum þjóðar vorrar. ()g
þó að hann dveldi mestan hluta
ævi sinnar vestan hafsins, var
hann þó ýmsum kunnur einn-
ig hér heima.
Sira Friðrik var Eyfirðingur
að ætt og uppruna. Foreldrar
hans, Jón Bergmann og Hall-
dóraBessadóttir,bjuggu í Garðs-
vík á Svalbarðsströnd, og þar
fæddist hann, 15. apríl 1858.
Hann hefir því skort aðeins
tvo daga í 60 ára aldur. Hann
hneigðist snemma til bókar,
og byrjaði að læra undir skóla
hjá síra Jóni Austmann. Voru
þeir þá samtíða honum þar,
einnig við nám, Pálmi yfir-
kennari Pálsson, skáldið Ste-
phan G. Stephansson og Jón
heitinn í Múla. Ekki varð þó
af námi síra Friðriks hér. Hann
tók að visu inntökupróf í »lærða
skólann«, en hann sá ýms tor-
merki á því, helzt efnalega,
að hann gæti stundað hér nám,
og afréð hann að »fara til Ame-
riku« og íreista þar gæfunnar.
Það var árið 1875.
Ævisaga síra Friðriks er við-
burðarík, og því eigi unt að
að rekja hana hér í þessum
minningarorðum nema afar
lauslega. Síra Páll Þorláksson
var þá nýlega prestvígður til
norsku synódunnar, er Friðrik
kom vestur, og liðsinti hann
honum í því áformi hans, að
ganga skólaveginn. Hann gekk
því á skóla norsku synódunn-
ar í Decorah. Þaðan fór hann
til Kristjaníu og stundaði nám
þar við hásltólann í 2 ár, en
þá var eytt það litla fé, sem
liann hafði unnið sér inn til
férðarinnar. Fór hann þá vest-
ur aftur, og lauk guðfræðinámi
í Philadelphia og varð prestur
að Garðar, N.-l)ak., árið 1886,
28 ára að aldri.
Fram að þessu hafði síra
Friðrik verið á vegum norsku
synódunnar, en sú guðfræði,
sem hún hélt að mönnum, var
ákaflega gamaldags. Aldrei
feldi hann sig vel við það, en
þó stóðst hann ekki alla þessa
skólagöngu, og skoðanir hans
voru fremur þröngar framan
af prestskaparárum hans. Hann
komst þá einnig i kast við hóp
manna, er voru lítt hlj'ntir
kristinni trú eða kirkju, og bar-
áttan gegn þeim rak hann
lengra inn í bókstafsþjónkan,
en hann hefði kosið.
En náttúran er náminu rík-
ari. Fróðleikslöngun hans hafði
ekki hætt, þó að hann væri
orðinn prestur og hefði lokið
skólanámi, og nú tóku honum
að berast utan úr heimi skoð-
anir, sem þegar snertu næma
strengi hjá honum, og vöklu
til lífs það frjálslyndi í hugsun,
sem »synóduguðfræðin« hafði
svæft. Bar lítið á þessu fram-
an af, enda var hann og lengi
sjálfur hikandi.
Síra Friðrik hafði nú flutst
frá Garðar til Winnipeg og
tekist þar á hendur kenslu í
íslenzku við Wesley College.
Þjónaði hann þó jafnframt
Tjaldbúðarsöfnuði, sem þá var
að miklu leyti i molum. Um
aldamótin, eða mjög fljótt eftir
þau, fór svo að bera á því, að
hann mundi vera nokkru frjáls-
lyndari í kristindómsskoðun
sinni, en gott þótti með klerk-
dómi kirkjufélagsins, og risu
brátt út af þvi úfar nokkrir
með þeim vinunum, síra Jóni
Bjarnasyni, forseta kirkjufélags-
ins, og honum. Hafði sira Frið-
rik skift um bústað og embætti
mest fyrir tilmæli síra Jóns,
þvi að skiftin voru að öðru
leyti til hins verra fyrir hann.
Skal nú fara fljótt yfir sögu.
Deilan smáþrútnaði ár frá ári.
Sá ágæti foringi og spámaður,
Jón Bjarnason, var ekki mjúk-
ur við þá, er hann taldi svarta
sauði í trúmálunum, og fékk
nú síra Friðrik að kenna á þvi.
Kirkjuþingið 1908 lagði niður
kennaraembættið við Wesley
Cnllege, til þess eins, að svifta
síra Friðrik atvinnu, en liylja
þann ósóma þó nokkurri grímu,
og var það ilt verk og ómann-
legt. Árið ettir varð svo spreng-
ingin mikla á kirkjuþingi. Var
samþykt tillaga ein, er þræl-
batt meðlimi kirkjufélagsins við
þá »stefnu, sem málgagn kirkju-
félagsins, Sameiningin, hefir
haldið fram á liðnu ári«, en
fyrirdæmdi »Breiðablik«, tíma-
rit sira Friðriks. Síra Friðrik
svaraði með því að ganga af
fundi, og fylgdú honum marg-
ir fundarmenn. Á næstu dög-
um rigndi svo niður úrsögnum
safnaðanna. Alls fór h. u. b.
þriðjungur meðlima kirkjufé-
lagsins burt af þessum sökum,
en af prestum aðeins síra Frið-
rik Bergmann. Síðan hafa
Vestur-íslendingar verið klofnir
um þetta mál, sem bezt hefði
mátt sameina þá.
Verður nú að hverfa frá sög-
unni, rúmsins vegna, og vil eg
segja nokkuð af síra Friðrik,
eftir persónulegri viðkynningu
minni.*)
Síra Friðrik var bókamaður
hinn mesti. Sá sem kom inn
í skrifstofu hans, sá þar bæk-
ur og aftur bækur. Allir vegg-
ir voru alþaktir bókum frá
gólfi til lofts, og á miðju gólfi
voru einnig bókaskápar. Hann
átti meira bókasafn en nokkur
annar guðfræðingur íslenzkur,
honum samtímis, að því er eg
þekki. Og hann las líka bæk-
ur sínar. Eg hygg að naum-
ast hafi sú bók verið til í safni
hans, er eigi bæri nokkur merki
þess, að hann hefði lesið hana
eða notað, undirstrikanir, merki
eða athugasemdir. Hann var
með afbrigðum víðlesinn i guð-
fræði, en hafði ekki að sama
skapi grafist hyld}Tpisveg niður
í einstök atriði. Enda vantaði
hann þá einhæfni, er til þess
þarf. Hann vissi mikið um
flest og eitthvað um alt í guð-
fræði. Hvergi varð komið að
tómum kofunum. Fróðleiks-
fýsn hans var óseðjandi. Hann
segir sjálfur um sig, þegar hann
minnist erfiðleikanna við skóla-
námið: »Löngunin var svo
sterk, að eg held eg hefði frem-
ur gengið í svartaskóla, en
fara allri skólamentun á mis«.**)
Þessi fróðleiksf5rsn fylgdi hon-
um alla ævi hans. Eg get
ekkihugs að mér að hann hefði
getað »forpokast«.
En þrátt fyrir allar þessar
bækur og bóklestur, var hann
ekki »bókamaður« fyrst og
fremst. Hann var framkvæmda-
maður í félagslífinu. Þess
vegna las hann heldur eitthvað
um alt en alt um eitthvað.
Hann vildi hvergi vera slypp-
ur. En hins gerðist síður þörf,
að grafast niður í einstök vís-
indaleg viðfangsefni. Eg minn-
ist þess, að eg hafði einhverju
sinni orð á því, hve mikið
hann ætti af bókum, og hve
gaman# væri að liggja sí og æ
*) Sira F. B. hefir sagt sögu trú-
máladeilnanna mjögvel í bók sinni,
Trú og pekking, Rvík 1916, bls. 110.
Er frásögn lians furðu óhlutdræg af
málsaðilja að vera.
**) Trú og pekking, bls. 112.
í bókum. En svarið var óvænt.
»Svo«, sagði hann. »Eru þá
þurrar bækurnar skemtilegri
en lifandi mannssálirnar. Nei,
þær veit eg yndislegastar aflestr-
ar«. Hann var sálnahirðir
fyrst og fremst.
ómögulegt er að hugsa sér
erfiðari prestsþjónustu en þá,
er hann tók að sér í upphafi.
Nýbyggjarnir voru dreifðir yfir
ægimikið svæði, fátækir og
skuldugir, ýmsir þeirra lítt hefl-
aðir og sumir jafnvel andvígir
kirkju-starfsemi allri, og öll fé-
lagssamtök vantaði. En þetta
var nákvæmlega starf eftir hans
höfði. Þarna var Ieirinn ómót-
aður, og gat orðið úr honum
hvort sem var, ker til sæmdar
eða vansæmdar, eftir því hvern-
ig á var haldið. En hann
greip taumana þegar báðum
höndum. Starfið var gifurlegt.
Hann var altaf á ferðinni í
léttum vagni, flesta daga frá
morgni til kvölds. Og hann
mótaði efnið fljótar og betur,
en vænta mátti af jafn ungum
manni. Hann mótaði úr leirn-
um ker til sæmdar. Söfnuðir
hans voru fyrirmyndarsöfnuðir.
Eina sögu heyrði eg vestra
frá þessum árum hans. Eg
man aðalatriðið vel, en auka-
atriðin óglögt. Veikindi komu
upp á heimili hans, og varð
að sóttkvia. Og hvað gerði
hann þá? Hann lét loka sig
úti, til þess að þurfa ekki að
vanrækja söfnuðina. Hann
gerðist útlægur af heimili sinu,
þegar hann sízt hefði kosið
það, til þess að reynast ekki
hjörðinni »leiguliði, sem flýr«.
Og þó var hann ástrikur heim-
ilisfaðir.
Hvað skyldu margir hafagert
það?
Starfshæfileikar hans, þróttur
og skipunargáfa kom út á við
langbezt fram í kirkjumála-
deilunum miklu, sem áður er
vikið að. Og má þá sízt gleym-
ast, við hvílíkan yfirburða-for-
ingja hann átti að etja, þar sem
var sira Jón Bjarnason. Mér
er nær að halda, að síra Frið-
rik hefði dregið kirkjufélagið
að mestu úr höndum hvers af
hinum prestum þess. Að minsta
kosli stóð enginn annar hon-
um snúning, og síra Jón ekki
heldur er til guðfrœðinnar kom.
Þetta er miklu lengra mál en
svo að það verði rætt hér. En
þó er það sannast, að í raun
réttri er ómögulegt að skrifa
um síra Friðrik án þess. Því
að þá fyrst sjáum vér hvað
í honum bjó, er vér horfum á
hann einan í þeim eldi og
breunisteini, er þá rigndi. Eg
segi einan, því að þó að lióp-
ur fjdgdi honum fast og drengi-