Þjóðólfur - 10.07.1918, Blaðsíða 2

66
ÞJÓÐOLFUR
Ii spádóma 09 ný fræði.
Defetiscor tormentulis.
I.
Þessi ritgerð og ýmsar, sem tals-
vert hafaveriðmisskildar ennþá,
og flestir lesendur þessa blaðs
munu hafa séð eitthvað af, eru
svolítið spor í áttina að tilraun
til þess að breyta hugsunar-
hætti mannkynsins. Er mér
vel ljóst, að sú tilraun er ekk-
ert auðveld, og það er m. a.
þess vegna, sem ritgerð, er nú
er að koma í »Lögréttu« heitir
»Á Bröttubrekku«.
Spyrji menn hversvegna mað-
ur sem getur, svo skilja megi
ritað Qöllesnari mál en ís-
len/ka er, sé að reyna slíkt
hér í fámenninu, þá er þar til
að segja, að hvort sem menn
hefja langa göngu eða skamma,
þá er upphafið það að stíga
eitt spor. Mun eg síðar reyna
við íleiri en íslendinga. En
gagnvart löndum mínum þyk-
ir mér, sem ekki dugi ófreist-
að, þó að horfurnar á að mér
verði nokkuð ágengt hér, séu
ekki miklar. Og ekki er það
einungis sjálfs mín vegna, sem
mér þætti það æskilegt, að ein-
hverjir íslendingar yrðu til
að skilja það fyrst, hverskonar
tilraun það er sem hér ræðir
um. Ber ýmislegt til þess að
eg get ætlast til að menn íhugi
vel orð mín, og séu ekki mjög
fljótir til að dæma um mig
líkt og of óvitur samtíð dæmdi
um fyrirrennara mina Demo-
kritos og Brúnó. Hefi eg varið
lifi mínu til náms og rann-
sókna, eftir þvi sem orka heíir
leyft, og metið það meira, að
nota tímann til þess að færa
út það svið sem eg hefði vit
á, heldur en taka að mér eitt-
hvert starf í því skyni að auka
óríflegar tekjur.
II.
Þann misskilning — sem eg
rek mig á stundum — að eg
hafi umhverfst að hugsunar-
hætti og gerst dulrænumaður,
verð eg að biðja menn að forð-
ast. Dulspekirit hefi eg að visu
talsvert stundað nú í nokkur
ár, en einungis vegna þess að
eg hefi fundið, hvernig gera
má bjart á þessu forna þoku-
svæði, og leggja það undir yfir-
ráð vísindanna. Og má um
það starf með sanni segja, að
það sé í allra nauðsyn unnið.
Extra scientiam nulla salus, er
mín setning. Eða með öðrum
orðum: það er einungis ein
leið til áreiðanlegrar þekking-
ar, og það er að nota skyn-
semina. Hugboði og >}opinber-
unum« verður varlega að
treysta. En ekki er það skyn-
semi heldur skynleysi (orðið
er hér notað í dálítið sérstakri
merkingu) að halda að hug-
boð, »innblástur« (intuition,
inspiration og fleira af því tagi
sem sú visindagrein, sem eg
nefni epagógík mun fást við)
sé eingöngu komið upp í manns
eigin heila.
í ritgerðinni »Á Bröttu-
brekku« og ýmsum öðrum,
hefi eg (til bráðabirgða) gert
nokkra grein fyrir því hvern-
ig draumlífið er til komið. í
svefni verður nokkurskonar
hleðsla eða magnan taugakerf-
isins (fyrir »induktion«; þess
vegna kalla eg epagógík eða in-
dúktionsfræði) og draumlífið er
einn þáttur þeirrar magnanar
eða »hleðslu«; annars meðvit-
und og annara, kemur i svefni
í staðinn fyrir vora eigin. En
stundum geta þessi áhrif af
meðvitund annars orðið svo
rík, að maðurinn gleymi sjálf-
um sér og haldi að hann sé
orðinn að öðrum, eins og prest-
urinn eða farandprédikarinn,
sem hafði verið að taka pen-
inga í banka, en gleymdi sið-
an sjálfum sér, gerðist kaup-
maður og rak verzlun í nokkra
mánuði áður hann tók sig aft-
ur og mundi hver hann var.
Að það var einmitt í banka
sem þessi sáluskifti urðu, að
maðurinn tók kaupmannssál
í staðinn fyrir prestssál, getur
magnanarfræðin, epagógíkin vel
skýrt.
‘III.
Þegár menn fara að færa
sér í nyt þær uppgötvanir sem
hér ræðir um, munu á 10 ár-
um verða meiri framfarir í
skilningi á »dularfullum fyrir-
brigðum« en á 10000 árum
áður. Og það munu ekki líða
mörg ár áður orð mín sann-
ast; því að uppgötvanir þær
»liggja nú í loftinu« sem leiða
til hinna nýju náttúrufræða er
nefna mætti bioradiologi (líf-
geislanarfræði), epagógík (sem
eg veit ekki ennþá neitt íslenzkt
nafn á er mér líki) og astro-
biologi (stjörnulíffræði; fræðin
um lífið á öðrum stjörnum).
Mun hér fara um skilninginn
á sambandi lífsins í öllum heimi
líkt og um aldamótin 1800,
þegar Erasmus Darwin, Oken
og Lamarck og fleiri ágætir
menn, náðu um líkt leyti hin-
um afaráríðandi skilningi á
»samhengi lifsins« á jörðu hér.
Var það þýðingarmeiri við-
burður, þó að lítið væri orð á
gert, heldur en allar styrjaldir
Napóleons, og úr alt annari
átt.
IV.
Þegar vér erum farnir að
átta oss á eðli spádóma, furðar
oss ekki á pví, að spáð hefir
verið fyrir þessum tíðindum
sem hér er á minst. Lít eg á
það sem spádóm af því tagi,
sem haft er eftir »anda« á bls.
234 í »Raymond«, hinni mjög
lesnu bók sem sir Oliver Lodge
ritaði til minningar um son
sinn. »Okkar megin«, segir
»andinn«, »er búist við þvi, að
á fáum árum muni verða mikil
breyting á þögum manna á
SauaTÉlan
margeftirspnrðu
eru nú komnar aftur í verzlun
Andrésar Jonssonar. Eyrarlatta,
jarðarsviðinu (the earth-plane).
Og úr sömu áttinni er það
þegar haft er eftir »andanum«
Myers (sömu bók bls. 248) að
eftir tiu ár muni (mikil) um-
skifti vera orðin á jörðu hér,
eða, svo að eg þýði nær orð-
unum: verði jörðin orðin ólík-
ur staður því sem hún er nú
(in ten years from now the
world will be a different place).
Miklu greinilegri en þetta
sem nú er sagt, er spádómur
þýzkrar völvu sem kallar sig
v. Ferriem; er þá völuspá að
finna í riti frá 1905; er þar
spáð mjög merkilega um hina
miklu styrjöld og sagt að fyrstu
19 árin framan af þessari öld
muni verða mjög ófriðsamt;
einnig er þar sagt, að rússneska
ríkið muni sundurliðast. Segir í
þessari þýzku völuspá, að þess
verði ekki langt að bíða, að
fundin verði ný náttúruvisindi
(neue unbekannte Naturwiss-
enschaft) og kend við alla há-
skóla. Segir völvan, að þessi
nýja náttúrufræði muni koma
fullkomnum friði á milli vís-
indanna og kirkjunnar.
Er það nú séð, að völvan
mun hér sannspá reynast; þvi
að þessi nýja náttúrufræði er
einmitt biora'diologian og astro-
biologian sem eg gat um áðan.
Orðið astrobiologi hefi eg hvergi
séð á prenti nema i bókinni
Limanora eða Framfaraeyjan
eftir próíessor J. Macmillan
Brown, sem er málfræðingur
og um margt annað stórlega
fróður maður, og einhver
merkilegasti rithöfundur sem
nú er uppi. Þessi bók hans
sem eg nefndi, er hin lang-
merkilegasta »íramtíðarlýsing«
sem eg hefi fcéð, tekur jafnvel
fram hinni snildarlegu fram-
tíðarbók H. G. Wells’: A mo-
dern Utópia.
Þegar visindi þau sem eg
hefi nefnt, fara að koma að
notum, mun vort erfiða og
stundum því nær óbyggilega
land verða sannnefnd framfara-
eyja; mun sumt það hér verða
gert, sem jafnvel ennþá betur
horfir til réttrar áttar, en um-
bætur þær á mannfélagi sem
af segir í ritum áðurnefndra
snillinga.
28—6-7,—7.
Helgi Pjeturss.
,,Á ferð og flugi".
Frá því var sagt í síðasta blaði,
að yngsti adjunct Mentaskólans,
hr. B'öðvar Kristjánsson, hafi sagt
af sér embætti sínu og gerist for-
stjóri hlutafélagsins mikla, „Kola
og Salts“.
Þingmaður Y.-ísfirðinga, hr.
Matthías Ólafsson, gat þess í þing-
ræðu, að hann væri í röð allra
beztu kennara Mentaskólans og að
skólanum væri skaði að brottför
hans, og er það efalaust sann-
mæli. Hann er vafalaust einhver
allra færasti enskukennari, er nú
er kostur á hér á landi. Hann er
maður bráðduglegur, þrekmaður,
fjörugur, kappsamur og fylginn
sér í kenslustörfum, enda hefir
hann hlotið nær einróma lof læri-
sveina sinna fyrir skýra kenslu
og fjöruga. Það kemur ekki kenn-
ara í ensku við, heldur reglugerð
skólans, að mikilla endursagna
er krafizt í nýju málunum, er
sumum nemendum hafa líkað illa.
Böðvar hefir kent um 10 ár í
Mentaskólanum, og unnið þar af-
armikið, mátt til sökum lélegra
launa. Alþýða manna rennir ekki
minsta grun i, hvílík feikn sum-
ir starfsmenn landsins mega leggja
á sig, og hve iangur er vinnu-
tíminn sumra þeirra. Að jafnaði
hefir Böðvar kent 6 stundir dag-
lega í skólanum. Hann hefir og
kent mikið heima seinni hluta
dags, og enn er ótalið, að hann
hefir orðið að leiðrétta stíla viku-
lega. Við þetta verður að bæta
tíma þeim, er hann heflr varið til
undirbúings undir kenslustundir
næsta dag. En kennarar ættu
helzt altaf að gera slíkt, hafa hugs-
að efni það, er þeir ætla að tala
um og hafa hugleitt, hversu þeir
fái bezt vakið forvitni og eftirtekt
nemenda á því, er þeir viija fræða
þá á, hversu kenslan geti orðið
sem eftirminnilegust. Eu fæstir
kennarar fá komið miklum und-
irbúningi við, sökum annríkis og
þreytu. Og ofan á þetta heflr
bætzt, að launin hafa nú allra
seinustu tímana verið allsendis
ónóg þrátt fyrir alt erfiðið og
stritið.
Gái menn að, hverjar kröfur
eru gerðar til kennara, hvað nem-
endur heimta af honum. Altaf á
hann að vera í góðu skapi, sífelt
vel fyrir kallaður, fjörugur og svar-
fimur, með minni í bezta lagi,
aldrei reiðast, hve trega nemend-
ur sem við er að eiga, altaf að
hugkvæmast nýjar skýringar, er
hann verður var skilningsskorts.
Enn má minna á, að kensla er
að eðlisfari óholl andlegu fjöri og
hugkvæmni. Yalda , því iátlausar
Álklæði
skínandi fallegt nýkomið i
verzlun Andrésar Jónssonar,
Eyrarbakka.