Ný tíðindi - 31.03.1852, Blaðsíða 4

32
yfirliti, [>egar liúsift og öll áliölil, bœkur og annaö
er reiknah, átt lijer um bil 10 þúsundir dala.
Arið 1849 hafði prentsmiðjan talsverðan
tilkostnað, einkum bvað pappírskaup og erfið-
islaun snertir, og voru iitgjöldin [>að ár lijer
um bil 900 rbdd. meiri e»n tekjurnar.
Árið 1850, gekk prentsmiðjunni betur, og
voru að eins við árslokin liðugum 100 rbdd.
minni tekjurnar enn útgjöldin höfðu verið [>að
ár. Jess ber og að geta, að bæði þau seinast
töldu ár, einkum 1849, hafði verið gjört tals-
vert að prentsmiðjuhúsinu.
Árið 1851, hefur prentsmiðjunni gengið
allvel, og hefur nú, enda [>ótt hún hafi [>urft
að kaupa nýtt letur og kosta upp á húsið
j¥ o r ð n r 1 j ó s i n.
(Ritgjörð tekin úr dönsku).
(Niðurlag). A fyrri öidum ætiuðu flestir að norður-
ijósin væru logandi eða brennandi gufd, og höfðu menn
J)á mikið fyrir því, að ímynda sjcr hvernig þessi gufa
myndaðist og hvernig í henni kviknaði. J>að er ekki
langt síðan að seinast var reynt til að gjöra [>essa ætl-
an gildandi, en þó þar væri beitt miklu djúpsæi við þá
urðu þó fair áhangendur hennar. það er Jiðug öld
síðan að K a n t o n kom fyrstur allra með þá tilgátu að
norðurijósin væru sprottin af rafurmagni. Byggði hann
það á því, að hin miklu umskipti hita og kulda mundi
vekja rafurmagnið í kringum heimsskautin, og þaðan
niundi það renna úr einu skýi í annað. Benjamín
F r a n k 1 í n hjelt að iireifíngar sjáfarins vektu rafur-
magnið náiægt miðjarðarlínunni, og þaðan mundi það
renna út tii heimsskautanna. Margir fjellust á tilgátu
F r a n k 1 í n s og hún var lengi í miklu áliti. Sumir
hafa haldið að norðurljósin kæmu frá segulaflinu, og
reynt að sýna að þau væru segulljóssgeislar einir. En
með því að ekki hefur orðið vart vid það, að neittljós
kæmi beiniinis frá segulaflinu, þá er og rangt að greiða
úr nokkrum náttúruviðburði með því, að styðjast við
ímyndun sína eða hugsmíðar um slíkt Ijós. — Sumir
hafa og ætlað, að norðurijósín væru seguimögnuð ljós-
ský, en þau yrðu þá að vera orðin til af máimgufu, og
mundi iiún varla geta svifið svo lengi í ioptinu.
Jafn vcl þó það mætti benda á ýmsar missmíð-
ar og galia á skýringum þeim á norðurljósunum, sem
vjer höfum nú talið upp, þá hefur þó enginn enn kom-
ið með þá eina skýringu á þeim, sem í öllu tiiliti full—
nægi mönnum. Saint sem áður ber þó hinum nýrri
skýringum noi'ðurljósanna svo mikið saman bæði hverri
við aðra og við einkunnir norðurljósanna, að það eru
ástæður til að ætia, að þær sjeu nú á rjettri leiö. Vjer
ætlum því að draga hinar nýrri ætlanir saman í eina,
sem raunar verður hverri þeirra fyrir sig frábrugóin,
en hefur þó aðaleinkunnir allra þeirra í sjer.
Dagganga sóiarijóssins umhverfis jörðina hefur í för
með hitan og gufuþynningu, kælingu og gufuþjettingu,
og með því öli þessi náltúrustörf vekja eða olla raíur-
magni, þá hlýtur og rafurmagnsstrauinur að liggja í
kringum jarðarhnöttinn frá austri til vesturs. Ef jörðin
getur orðið segulmögnuð — eins og vjer hljótum að
ætla — þá verða tvö segufskaut að myndast á henni
sitt við hvort heimsskaut. Segulskaut (Magnetpoler)
köllum vjer depja þá, sern segulaflið verður eins og
inagnaðast í. A meðan gufuna leggur upp af jarðar-
hnettinum safnast hún saman í loptinu, og fær þá loptið
með henni rafurmagn, sem er gagnsta'tt rafurmagni
jarðarinnar. Eins fer og þegar gufan þjettist. Við þetta
myndast þá rafurmagnsstraumur í loptinu, sem er öld-
hátt á Ijórða hundrað dali' auk pappírskaupa
og annara nauðsj’nlegra útgjalda, við árslokin
1S51 100 rbdd. minni inngjöld enn útgjöld, og
get jeg [>ess einungis, að síöan hafa koraið
ýmsar tekjur, svo prentsmiðjan er nú skuld-
laus sem stendur, og á [>ar að auki svo mik-
ið hjá öðrum, að [>að eru öll likindi til, að
hún [>etta ár geti lagt upp.
Jafnframt og þetta yfirlit birtist hjer með
almenningi, lætur stiptamtið geta [>ess, að ásig-
komulag og augnamið allra þeirra sjóða sem
standa undir [>ess eður stiptsyfirvaldanna um-
sjá, rnunu framvegis verða birt í nýju Tíðind-
ununi og einkum í 2 næstu blöðum þeirra.
ungis gagnstæður þeim, sem er á yfirborði hnattarins,
eða, eins og menn eru vanir að orða það, sem fer í
gagnstæða átt við rafurmagnsstraum jarðar. Sökum
Íiess að rafurmagnsstraumur loptsins er í mjög þynntu
opti, þá á hann hægt með að oila einhverjum lýsandi
náttúruviðburðum, annaðhvort með því að kasta geisl-
um sínum út í geyminn, eða með því, að fara úr hverju
vætuskýinu í annað. Enn fremur verða og ailir þeir
líkamir segulmagnaðir, sein rafurmagnsstraumur loptsins
fer þvert yfir, leggjast þeir þá allir samhliða hallanál-
inni, og af því þeir eru lýsandi mynda þeir norður-
Ijóssgeislana. þegar þessir geislar, sem eru hallanál-
inni samhliða, eru athugaðir frá jörðinni, þá lítur það
svo út eins og þeir komi allir saman eða mætist á þeiin
depli í loptinu, sem nálin bendir á, og þessi samein-
ingardepill, er sýnist vera, myndar þá kórónu norður-
ljósanna. Líti maður þá í norður er ekki annað sýnna
en að geislarnir renni allir út frá einum depli og verða
þeir þá í líku skipulagi og geislar í hring. En það
verður ekki ráðið af athugununum hvernig dimman og
Ijóssboginn eru til orðin; að minnsta kosti hefur eng-
inn enn skýrt það til hlítar. Með því að rafurmagns-
straumur loptsins er gagnstæðrar náttúru við þann raf-
urmagnsstraum, sem ollir segulafli jarðarinnar, þá hlýt-
ur hann og að veikja áhrif hans, og það ætti þá að líta
svo út eins og norðurJjósin hrintu frá sjer segulnálinni.
Rafurmagnsstraumur loptsins yrði að vera sterkastur á
þeiin tímum ársins, sem frost eru mest um nætur og
hiti um daga. Menn kynnu nú að ímynda sjer, að ef
þessi ætlun um norðurljósin væri rjett, þá yrðu þau
allstaðar að vera jafn tíð á jörðinni. En það er athug-
andi, að við heimsskautin er hitamunur dags og nætur
mjög lítill, svo að hann getur ekki ollað neinuin rafur-
magnsstraumum; í heitu löndunum eru skrugguveður svo
tíð, að þau eyða öllu rafurmagninu. þar að auki mynd-
ast rafurmagpið fremur yfir landinu en sjónum svo að,
efætiunvor er sönn, þá eiga norðurljósin að vera mjög
tíð í norðurhluta Vesturálfunnar og Svíþjóð hinni köldu,
því þar er landmegnið svo mikið. þetta kemur og
saman við reynsluna. þó að skýring vor á norðurljós-
unum fullnægi ekki, ef til vill, öllum kröfum manna í
því tilliti, þá virðist það þó að minnsta kosti víst, að
norðurljósin komi af rafurmagni því, sem dagganga
sólarinnar í kring um jöjðina ollir. Hinn komandi tími
verður því annaðhvort að greiða sundur tilgátu vora
svo hún nái til allra atvika, sem eru við norðurljósin,
eða koina með aðra betri í hennar stað.
Ritstjóri: 31. Grímsson.