Íslendingur - 04.10.1860, Blaðsíða 3

99
un nein tim þafc, Iiver, hvernig og hvar hver skuli telja
fram fje sitt tii þegnskyldugjalds e&a tíundar, ah til voru
lög um þab ekki eldri en 5 ara. I Jónsbnkarlögtitu, þskb.
1. kap., er fyrirskipab: ,,ab hver sa bnndi er skyldur ab
gjalda skatt. er hann á fyrir sig og hvert sltylduhjú sitt
kú e&a kúgildi". Af þessum orfum sýnist þab riú bert iill-
um, þegar Iitiö er til þess, sem í kristinrjetti er bofciö, ab
telja fram, hvab hver a, hvort sem er í landi eba lausum
eyri, aö ekki er fasteign eöa lönd undanskilin franitali til
skattsins, þar sem Júnsbókarlög fyrir skipa, afi bóndi li\er
sltuli gjalda afþví, sem iiarin á. skattinn, þegar nógu nem-
ur tilteknu, h\ ort lieldur þab erkvr, eöa afrir atirar. ígildi
kýrinnar, sem nefnist í liigum kúgildi, er á 13. ö!d allt
hel'ur verib mifaö vif, ba bi lörid og lausir anrar, sem og
sjá má af Jónsb. kaupnb. 6. kap. um fjárlag; eru þar eigi
síbur taldir daufir aurar en kvikfjenafur, seni nœgja liefitr
þótt, til ab sýna, hvernig þeir skyldu virba Ije manna, er
til þessa voru kosnir vib framtaliö.
Ab ekki eru h'ind í lagaakvörbnninni til tekin, getur
engan grnn vakib um, aö þau sjeu undan þegin, því ekk-
ertaf því, sem telja bar fram, er til nefnt öfruvísi en svo,
allt hvað hver á, kú og hennar jafngildi í öfrum tíund-
arbærum aurum. því er kýrin ein tilnefnd. ab hún var
mælikvarbinn sjalfur, sem allt var mitib til jafns vib, en
ekkert arinab af attrnm. Skip og nót eru tilgreind sökuiit
þess, ab eins voru þeir skyldir ab gjalda skatt, sem ein-
göngu gáfu sig vib sjnvarafla, og hinir, sent lifbu af kvik-
fjárrœkt.
Hafi í. löggjöfinni um skattinn einungis haft. verib tiilit
til þess, sem málaílutningsmabnrinn álítur skatt rjett af tek-
inn, tnundi þab meb berum orburn og ljósum tekib fram,
sem bin fornu lög eru svo mjög rfgætt fyrir, og eiuungis
nefnd til mrfinytu- og geldfjár-kúgildi, eins og gjört er í
kaupab. 15. kap., í stab þess, aíf hjer eru nieb berum orb-
um nefrid öll kúgiidi, í hverju sent meta skal, og ekkert
undanþegib. þann rjett rf lögbob þetta á sjer, ab skiljast
eptir orbum þeirn, seni í því erti vib liöfb, en ekki eptir
því, sem hverjum mrflaflutningsmanni þykir bezt haga, eptir
því hvort mal er sótt eba varib. þar sem ákvarbab er
um búlausra skattgjald, er svo ákvebib, ab hver mabur
sknli skatt gjalda, karl og kona, ef hann á 10 hndr-, þó
búiaus sje; þar af verbur ekki sjeb. hvort þab skuli vern í
lausnm atirum frenmr en landi; hjer villir ekki einu sinni
orbib kúgildi sjónir á rjettum ski'ningi lagabobsins, fyrir
þeim, er ekki þykjast vita, ab kúgildi eru liverjir helzt 20
197
þessnm. En Gubmundtir brást reibur vib, og kvab mak-
iegt ab þeir menrt yrbu fyrir refsingu, er ljósta vildu upp
óhróbri um saklausa menn og liafa af þeim líf og tnatin-
orb. Og varb bóndi ab fara heim vib siobúib. Gafiiann
þá stúlkunní þab rab, ab hún fœri út ab Hellnum á fund
Ingimundar í Brekknbœ, og segja bonum frá rattnum sín-
um, því bann muridi helzt bera þrek til ab skerast í vand-
í'æbi fyrir hennar liönd, og þab gjörbi Iiún.
10. Nú líbttr ab páskum þennan sama vetur, og var
vebtíratt hin bezt.a og sólfar mikib á degi hverjum. þab
var prfskadag hinn fyrsta, ab fólk koin margt til tíba ab
Ivrierri. þar var kominn Ingimundur frrf Brekkubœ. þar
kom og Björn frrf Öx! og kona bans. Stób fólkib úti; því
vebur var gott og sólskin bjart. þá er sagt, ab Bjiirn hafi
mælt til þtóirru, er næstir stóbu : „Nú eru sólarlitlir dag-
ar, piitar“! Hiifbu menu fyrir satt, ab svo vœri bann þá
orbinn magnabur í vonzku sinrti og verkum niyrkranna, ab
hann mætti eigi sól sjá, þótt liún skiniíheibi. Ingimund-
ur sterki var þar nær staddur. Hann þóttist þekkja peysu
. þá sillurhneppU, er Björn bar, og átt hafbi sá hinn norb-
sex álna anrar, tvennar 60 álnir eba hnndrab, sem bæbi
lönditm og lausum aurum var skipt í og metin til.
Ekkert ma ósanngjarnara finnast. en ab sá, sent á mörg
hnndrub hnndraba í landi, sknli meb fá skylduhjú undan-
þeginn skattgjaldi, en sá gjalda hann, sem á 1 hundrafc fyrir
sig og Iivert sitt hjú, en uin fram uxa. hryasu eba eyk. þab
er hvert sem annab, ab þetta hvergi er akvebib í löggjöf-
inni um skattgjaldib, enda væri þab mjög ólíkt sanngirni
þeirri, er alstabar verbur vart í hinni eldri liiggjöf. þab
virbist ab vísti eitthvert hib ósanngjarnasta í iieiiui, ab sá,
sem ab eins á svo mikib, ab hanrt er skyldnr ab greiba
skatt eptir akvörbuninni um þab, skuli svara jal'nt þeim,
er a mörg hundrub hundraba. þetta er ekki sprottib af
vönt.un a sanngirni, heldnr er þab komib til af því, ab
þegar var \erib ab skattgilda lamiib, hofur þab þótt lík-
legast til ab gjöra skattgjaldib sem vinsadast. ab sem flestír
tœkju þátt f því, fremnr eri ef liver gildi eptir þ\í mikib,
sem lianri væri aubugur. Meb því má skattgjaldib þó vqrba
enn ósanngjarnara, ab farib sje eptir því, sem li\er lielur á
búi sínu, enekki eptir þ\í, sem Iiann á í löndum eba lausa
aura á leigustöbum, sem aldrei var nje gat verib tilætlun
þeirra, sem sömdu skattgjaldslögin, eba saniþykkt.u þau.
þab er íyrir liingu farib ab tíbkast, ab rnalnytukúgildi
er latib fylgja 5 hndr. hverjum í landi eba færri, livort
sem eigandi býr a því sjalfur, eba hann selur þab öbrum
á leigu, og eru þau málnytukúgildi talin og tíuridub sem
nokkur hlnti landsins, en aldrei sem lausir aurar. þegarsvo
er. má þab þykja furbanlegt, ab ólög sé kallab. ab leggja
saman lönd og Iatisa aura til skattatekju. Eptir þessari
nýju skobun á löggjöfinni ttm skattinn breýtist hón all-
ntikib frá því, sem rába er af orbunum í lienni, ef e'gandi
mrflnytukúgilda rf leigustöðum ekki er skyldur til ab gjalda
skatt af þeim, þó hvert eitt þeirra gefi honum 8 álnir
meira í leigu. en lög leyfa ab taka af nokkru öbru kúgildi,
hvort sem í löndnrn er eba lausafje. Ekki verbnr annab
sjeb, en ab þab sje álit málaflutningsmaiinsins, ab ekki
megi taka skatt af þeirri eign skattgreibanda, sem í annara
en hans hendi sje, heldnr því eina, sent hariri liefur a búi
sfiiu; þegar ekki má taka skatt aflöndum, ekki af malnytu-
kúgildum á leigustöbum, og ekki lausum aurunt reiknub-
unt til kúgildá, eba geldfjarkúgildum öbrum eu þeim, sein
reglugjörbin 17. júlí 1782 til tekur, þá virbistof mjög vik-
ib frá orbunum og rjettum skilningi á lagabobinu í Jónsb.
þskb. 1. kap. um, hverjum skatt beri ab gjald.i, þar sem
198
lenzki niabtir, sem ábur er sagt ab liorfib liefM. þrf gekk
Ingimmidur ab Birni og greip hann iiöndum, og varb svo
ab vera, sem Inginiundur \ildi, því gb Iiann var rammur ab
afli. Dró Ingimundur Björri til stofu, og madti vib Gub-
mund Ormsson, ab hann skyliii nú rfbyrgjast morbvarg
þennan til þess er valdsmabur konungs kœrniog rannsakabi
ntrflib. Hafbi Gubmundur þrf erigin mótmæli, enda þnstu
þrf nœnditr ab og studdu fast ab ntáli Ingimitndar. Var
Björn þar í varbhaldi, til þess er Jón lögmahur Jónsson
kom ab norban. Hann hafbi þá Snæfellsnessýslu og Stapa-
umbob, en bjó norbur rf Stab í Reyninesi. Gekk lögmatur
meb rniklii fylgi í mrflib og mebkenndist Björn, ab lntnn
hel'bi drepib og myrt 9 manns, en fyrir því ab þab kom
ekki heim vib allan þann beinafjölda, er menn fnndu, þá
leitab var í Öxl, bæbi í fjósi, heygarbi og víbar, þa Ijezt
Björn hafa fundib nokkra menn dauba úti á víbavangi, en
eigi nerint ab í'œra lík þeirra til kirkju. þab hafa ntenn
fyrir satt, ab Bjiirn haft myrt 18 manns, en abrir segja 14
eba 15. Myrti hann flesta þeirra til fjrfr, en suma drap
hann fyrir þá sök, ab ltann hjelt þeim mundi kunnugt uin