Íslendingur - 08.11.1860, Blaðsíða 2

122
lítið far um að bera á borð fyrir menn sannan fróðleik,
eða frœða lýðinn um hið sanna ásigkomulag landsins, en
hœtt um of við því, að halda því á lopti eingöngu eða
mestmegnis, ef þeim hefur þótt eitthvað aflaga fara hjá
yfirvöldunum, nema svona einstökum mönnum, sem þá
liafa átt upp á háborðið hjá þeim; það hefur, eftilvill, eigi
örgrant verið, að blöð vor hafi jafnvel espað alþýðu manna
til óhlýðni og mótþróa. Jeg þóttist sjá, aðslíktgæti eigi
góðu stýrt, og því varð jeg glaður við, er »Islendingur«
Iiófst; því að jeg þóttist vita það víst, að liann mundi
efna orð sín, þau, að styðja og ejla eptir mœtli sannar-
legt frelsi og frama hinnar íslenzlcu pjóðar, sem að vísu
eigi nnin vera fólgið í eintómri óánœgju með aðgjörðir
embætlismannanna og að fegrað sje mál þeirra, sem hlýða
eiga, heldur miklu fremur í því, að frœða menn um það,
sem sannur fróðleikur er í, og stutt getur að því, að
skýra hugmyndir manna um, livernig þeir hezt geti elft
velmegun sína og allalíkamlega velsæld, og líka, hverrjett-
ur þeirra sje í ýmsum efnum; hvers þeir geta með rjetti
og sanugirni ætlazt til af stjórninni, og hvernig þeir eigi
að að fara, til að fá skynsamlegum og sanngjörnum ósk-
um sínum framgengt; og jafnframt á þann hátt, sem góðu
blaði er sœmandi, segja löndum sínum, þegar þeir fœru
villir vega, hvort sem heldur er alþýða manna yfir höfuð
að tala, eða alþingið; og tœkju þeir eigi slíkum aðfinn-
ingurn eða leiðbeiningum vel, væri varla fyrir þá vinn-
andi, enda er jeg sannfœrður um, að »Islendingur« muni
koma sjer vel hjá öllum hinum betri og skynsamari lönd-
um fyrir það, þótt eigi sje allt eitt lof um þá, og hnjóð
uin yíirvöld og stjórn. En mcð því jeg hafði gjört mjer
þessarvísu vonir ogímyndanir um »Islending«, get jeg eigi
neitaðþvi, að mjer kom það hálfvegis óvart, erjeglas greinina
frá Kaupmannahöfníl4. blaði »Islendings«, og hefðu útgef-
endur blaðsins eigig etið þess, að þeir væru þessari grein
ekki samdóm anema svona að vissu leyti eða í sumúm atrið-
um, og að hún hefði verið tekin inn í blaðið að eins
sökum þess, að þeir vildu gefa sem flestum fœri á, að
láta meiningar sínar í ljósi fyrir almenningi, þá yrði jeg
að álíta, að það hcfði verið með öllu rangt og móti til-
gangi »íslendings«, að látaslíka ritgjörð koma í hann, er
svo margt er að mínu álitirangtí og »lslendingi« ósam-
boðið, þó greinin sje óneitanlega vel og lipurlega samin,
og ætla jeg nú að fara um hana fáum orðum, sem jeg
vona að hin heiðraða ritstjórn »lslendings« lofi að koma
fyrir almennings sjónir. ðljer virðist svo, sem höfund-
243
hvíslaði þá að henni, að hún skyldi fresta þvi til næsta
dags, og því næst var Gahan og sonur hans látnir burtu
fara.
Árla næsta dag voru vfirvöldin þar í hjeraðinu á
ferli, og ýmsir menn, sem voru að læðast um kring, og
þóttu tortryggilegir, voru settir í fangelsi. Hattur, sem
var með öliu mátulegur handa einum þeirra, var fundinn
í millum trjánna hjá húsi Hewsom; í mölinni við gaflinn
á húsinu mátti sjá traðk all-mikið, og á veggnum voru
ýms för, eins og byssur hefðu verið settar upp við hann.
Sögusögn Gahans um mót það, sem ætti að verða við
Kilcreans-mýri, reyndist með öllu ósönn; þar var
vandlega leitað, en ekkert spjót var þar fundið eða nokk-
urs konar vopn. Öll þessi atvik þóttu reyndar ískyggi-
leg, en eptir langa rannsókn var þó Gahan sleppt, með
því enginn gat borið hann sannan að nokkurri sök. Einn
af rannsakendum málsins rjeð þó Hewson til, að hafa
vakandi auga á lionum. »Ef jeg væri í yðar sporum«,
mælti hann, »þá mundi jeg treysta honum því að eins,
að jeg gæti náð í hann, eri eigi meir«.
ur greinarinnar eigi hafi þá skynsömu ást á ættjörðu
sinni, sem jeg verð að telja hina rjettu, og því nær, sem
hann hafi misskilið ættjarðarástina meir, en, ef til vill,
nokkur þeirra Islendinga, sem fremstir hafa verið í fylk-
ingu að berjast fyrir rjettindum Islendinga, síðan alþingi
hófst. Jeg játa það, að Fjelagsritin gömlu og Klaustur-
pósturinn eru einbver hin ágætustu tímarit, sem á islenzku
hafa verið ritin; en hitt kemur heldur illa við, að skora
á menn áþessum tímum, aldrei að minnast áþaðmanns-
ins máli, sem að rjettindum landsmanna lýtur, þar sem
konungur sá, er ávallt mun lifa í þakklátri endurminningu
Islendinga, gaf oss alþingi, sem kemur saman annaðhvort
ár, einmitt til að rreða almenn málefni, og bera fram
skoðun sína á þeim fyrir stjórnina, og stjórnin sjálf legg-
ur fyrir það þess konar mál, sem lýtur beint að rjettind-
um Islands gagnvart Danmörku. Enda er það að mínu
áliti lireinn misskilningur á ættjarðarást, ef landsbúar
skyldu í bœnum sínum til stjórnarinnar haga sjer svo,
sem væru þeir rjettlausir gegn henni, og að sjerhver
brenheyrsla hennar væri eintóm náð og iniskunsemi,
sem þeir ættu enga heimtingu á; af því gæti eigi annað
leitt en það, að landsbúar misstu allt þrck og traust á
sjálfum sjer, og álitu þjóðina rjettlausa og með öllu um-
komulausa í andlegum efnum, og þœttust engu geta áork-
að, nema stjórnin legði allt upp i hendurnar á þeim, eða
rjettar sagt, gjörði hvað eina fyrir þá, svo þeir þvrftu
ekkert að gjöra, nema horfa á, hvernig hinir fœru að. En
hvaða framfara-von er að þeim manni, sem þykist sann-
fœrður um, að hann sje rjettlaus og til einskis fœr? slíkt
vantraust á eigin kröptum er cins skaðlegt cg oftraustið,
eða öliu skaðlegra. (>eim mönnum verður eigi hjálpað.
þegar hendinni er af þeim sleppt, leggjast þeir í sömu
devfðina og doðann og áður. IVIjer virðist það og eigi
heldur neitt lofsvert, að vera að smjaðra fyrir stjórninni,
til að fá vilja sinn fram, og lítilla framkvæmda von af
þeim hinum sömu. (>að stoðar œði-lítið, að frœða menn
um ýmislegt, sem til gagns mætti verða, ef jafnframt er
dreginn allur kjarkur úr þeim til framkvæmdanna. Euda
virðist svo, sem »Fjelagsritin« gömlu og Klausturpóstur-
inn hafi litln á orkað á sínum tímuin til framfara landsins,
enda þótt jeg játi það fyllilega, að þau hafi margan fróð-
leik með að fara. Og hverju hafa embættismennirnir á
orkað hin síðustu árin með að fá bót á kjörum sínum?
og munu þeir þó eigi hafa farið með neinum ofstopa að
stjórninni, og verða þó víst allir að játa, að þeir bæði
244
Ilver daufur og gestrisinn írskur herramaður, slíkur
sem Ilewson var, hefur alla-jafna ráðsmenn, sem hvívetna
er slunginn, og opt illmenni; hann tekur ómakann af hús-
bónda sínum að líta eptir eigin efnum, og hefur forræði
fyrir öllu, sem gjöra þarf, hvort heldur erá heimilinu eða
annarstaðar, bvort heldur er að gjöra nýja hurð fyrir
svínabœlið, eða leygja burtu jörð, sem sje hundrað ekrur
enskar. Gahan hafði lengi þjónað Hewson sem slíkur
ráðsmaður, og rúmum sjö árum fyrir kveld það, er frá-
saga vor hefst, hafði liann gengið að eiga þjónustustúlku
lnisfreyju, sem hún hafði miklar mætur á, og var henni
trú og dygg, og við það hafði hann fengið enn meiri
ráð í hendur. Með konu sinni eignaðist hann eitt barn,
og ljetu þau hjón, Hewson og kona lians, sjer mjög annt
um barn þetta, er þau sjálf voru barnlaus, einkum eptir
andlát móðurinnar, sem nágrannarnir sögðu að eigi væri
ofsæl, veslingur; vildi hún gjarnan, ef hún hefði þorað,
hafa skipti á kofa sínum, og ganga aptur í liina rósömu
þjónustu húsmóður sinnar, sem verið hafði.
Eptir þetta tortryggðu þau hjón Gahan um hríð, ti*