Íslendingur - 10.05.1861, Page 2

26
látið sjer mjög annt um, að gefa valdstjórninni á íslandi
fœri á því, að segja álit sitt um hvað eina, áður en því
hefur verið ráðið til lykta.
Að því er dómstólana snertir hefur skipulag þeirra,
einkum á þessari öld, að vísu verið líkt og í Danmörku,
er hæstirjettur einnig hefur verið œðsti dómstóll íslands,
og vantar það ekki, að sumir hafi viljað beita þessu með
öðru fleiru sem sönnun fyrir því, að Island væri orðið
einn hluti úr Danmörku. En þó því ekki verði neitað,
hversu óeðlilegt það sje, að leggja íslenzk mál undir út-
lendan dómstól, sem hvorki skilur íslenzka tungu, sem
lögin og málsgögnin auðsjáanlega ættu að vera og eru að
nokkru leytiáfyrir öllum dómstólunum, nje heldur, aðþví
sem menn geta ímyndað sjer, mun þekkja til hlítar allt hið
sjerstaklega og einkennilega í lögum vorum, rjettarvenju,
hugsunarhætti og' öllu því ásigkomulagi landsins, sem á-
hrif getur haft á úrslit dómsmálanna, að vjer eigi tölum
um þann afar-mikla kostnað, sem af þessu fyrirkomulagi
leiðir, og menn þannig i fljótu bragði kynnu að álíta, að
löggjafmn því hefði orölð að leggja íslenzk dómsmál undir
hæstarjett í Danmörku af þeirri ástœðu, að hann hefði
með því viljað draga Island í þessu tilliti inn undir Dan-
mörku, þá ætlum vjer samt, að það liggi í augum uppi,
að þessi skoðun er alveg röng og sprottin af einberum
misskilningi. Menn verða að gæta að því, að konungur-
inn eptir konungalögunum hafði sjálfur œðsta dómsvaldið,
og var þess vegna hinn œðsti oddviti hæstarjettar; það
var þvi með öllu þessu samkvæmt, að íslenzk dómsmál
heyrðu undir hæstarjett, og það þvi fremur, sem þessi
rjettur hefur verið og er ágætur dómstóll og skipaður
beztu lagamönnum, þó hann af ástœðum þeim, sem vjer
áður gátum um, ekki geti verið landi voru að jöfnum
lieillum sem Danmörku.
Loksins er alþingi vort órækasti votturinn um það,
hversu ranglátt það væri að segja, að þjóðrjettindi vor
Islendinga ekki hafi verið viðurkennd af konungum vorum
á seinni timum. Að vísu vildi sljórnin fyrst, að Islend-
ingar ættu ráðgjafaþing í Hróarskeldu saman við Eydani,
og sendu þangað fulltrúa sína, og hefur það án efaverið
sökum þess, að stjórnin hefur álitið, að slíkt fyrirkomulag
mundi verða Islendingum til hins bezta, en alls eigi af
því, að hún eigi vildi viðurkenna rjett landsins til að hafa
ráðgefandi þing út af fvrir sig og í Islandi sjálfu, og sjest
þetta bezt af því, að jafnskjótt sem hinn ógleymanlegi
konungur vor Kristján hinn VIII., er hver íslendingur ætíð
mun minnast með þakklátu og lotningarfullu hjarta, sá af
öl
Goðdalir með fám kirkjujörðum, og þykir merkilegt svo
nærri Hólastól. Með Sigurði Ijetu þau fara Einar son
sinn, svein 11 vetra; var hann allnauðugur, og er mælt
hann segðist eigi aptur koma mundu. Gafst öllum vel að
honum, og sagt er liann bæði móður sína þess, að hann
þyrfti eigi að fara, en hún viidi eigi annað heyra, en hann
fœri. Skipti hann þá gullum sínum með öðrum börnum
þar á klaustrinu, og það mátti síðan heyra á Ragnheiði,
er hún varð eigi með heilli sinnu, að hana iðraði þess,
að hafa sendan Einar frá sjer, er sveinninn hafði beðið
hana svo innilega, þótt eigi fcngi hún fyrir vitað, hversu
fara mundi. |>eir Sigurður mœttu á Kilinum Jóni biskup
Teitssyni, er hann fluttist norður til Hóla. Sagði svo
Iiatrín dóttir hans, er ung var þá með föður sínum, að
sjer litist mjög vel á Einar litla Halldórsson, en hennar
Ijekk síðan Ilenidikt Vídalín, bróðir hans. J>á var með
biskupi Magnús stúdent Magnússon, fósturson Magnúsar
prests Sæmundarsonar á þingvöllum; var hann vel styrk-
ur maður og hvatfœr; gjörðist liann smásveinn biskups;
vísdómi sínum, hve margt var því til fyrirstöðu, að ís-
lendingar gætu haft nokkur sönn not af þvf, að sœkja á
þing með Eydönum til Hróarskeldu, gaf hann oss í land-
inu sjálfu þing, er hann bauð að nefnast skyldi alþingi,
eins og þjóðþing vort hið forna; skyldi það hafa hinn
samastarfaá hendi, sem hin ráðgefandi þingí Danmörku,
í málum þeim, er Island snertu, og standa þeim því jafn-
fœtis, en að öðru leyti skyldi þing þetta vera lagað sem
mest eptir alþingi hinu forna. Var það og að eins boðið,
að þingið fyrst um sinn skyldi vera haldið í Reykjavík,
en vilji konungs var þó auðsjáanlega sá, að það með
tímanum skyldi standa á þingvöllum við Öxará. Að vísu
vitum vjer vel, að sumir hafa viijað gjöra lítið úr þeirri
viðurkenningu á þjóðerni voru, sem fólgin er í þessari
endurstofnun alþingisins, þar Eydanir og Jótar, sem ó-
neitanlega eru ein og hin sama þjóð, hafi átt sínir hvort
ráðgefandi þing, annað í Hróarskeldu og hitt í Vjebjörgum,
og að ísland því vel hafi getað verið álitið einn hluti úr
Danmörku, þó það fengi þing sjer, en þessi skoðun er þó
auðsjáanlega byggð í lausu lopti, því auk þess sem þingin
í Hróarskeldu og Vjebjörgum voru í stjórnlegu tilliti eitt
þing, er því bæði áttu jafnt að rœða um öll dönsk mál-
efni, er undir þau heyrðu, en þar á móti alþingið eittað
fjalla um þau mál, sem ísland snerti út af fyrir sig, svo
að samvinna millum alþingis og þinga Dana gat að eins
átt sjer stað í málefnum, sem snerta Danmörku og Island
í sameiningu, svo að íslenzk málefni í ströngum skilningi
drógust gjörsamlega undan öllum áhrifum fulltrúa dönsku
þjóðarinnar, þá fáum vjer ekki betur sjeð, heldur en að
líking sú, sem vera átti millum nýja alþingis og hins forna,
auðsjáanlega bendi á stefnu þá, sem konungurinn hefur í
sínum landsföðurlega og mildilega visdómi viljað og álitið
rjettast að þjóðlíf vort tœki, og að þessi stefna einmitt sje
sú, að hluttekning íslendinga í stjórnarmálefnum sínum, sem
þeir fengu við endurreisn alþingis, eður seinna meir kynni
að verða geíin af konunginum, ætti að byggjast á og lagast
eptir grundvelli þeim, sem íslendingar sjálfir höfðu forð-
umlagtfyrir stjórn sinni, og kemur þetta einmitt lieim við
það, sem vjer höfum áðursagt um áhrif þau, sem einveldið
eptir hlutarins eðli liafi haft á stöðu Islands í stjórnlegu tilliti.
Nýjar sannanir fyrir því, að konungar vorir haíi við-
urkennt þjóðerni vort og þjóðrjettindi, má sjá á því, sem
gjörðist í Danmörku um þær mundir, er hin nýju grund-
vallarlög Dana voru að komast í kring, og því, er síðan
hefur fram farið, bæði þar og hjerálandi. (Framh. síðar).
52
varð liann sfðan prestur að Ilvammi í Laxárdal, og seinua
að Glaumbœ; hefur hann margt sagt skilvíslega frá þess-
um tíðindum. En þeir Sigurður riðu austur, og fundu þá
Jón Austmann og Rjarna; höfðu þeir keypt fje margt, 2
stórhundruð; varð þeim stðfarið, því eptir mestum þorra
fjárins urðu þeir að bíða fram yfir rjettir, og báðu nú
margir góðgjarnir menn þá að leggja eigi á fjöllin við
vetur sjálfan, og buðu að taka þá til veturvistar, og svo
að koma fvrir fje þeirra; það er óg alsagt, að Bjarnaværi
boðinn skóli í Skálholti um veturinn, og var hann þá um
tvítugt, og er það til merkja talið, að Bjarni Halldórsson
fyndi Bjarna Jónsson skólameistara, og áttu þeir tal sam-
an. Bjarni Halldórsson var örorður, og það svo, að Bjarni
8kólameistari þykktist við; þótti Bjarna þá eigi ráðlegt að
ganga í skólann, en Jón Austmann vildi eigi annað heyra,
en á tram væri haldið; þá var í för með þeim til fylgdar
son Daða prests í Reynisþingum Guðmundarsonar, sá er
Jón hjet; höfðu þeir fengið hann sjer lil liðveizlu; lögðu
þeir nú upp úr Ilreppum laugardag annan í vetri með