Íslendingur - 08.07.1861, Page 4

60
” faðma þurfa, til að gefa fóður fyrir eina kú um vetur.
J>etta mun eigi fara fjærri sanni, en þó mun fremurþurfa
meira en minna land, en lijer er talið, til að gefa af sjer
kvrfóður, eptir því lagi, sem núer almenntá túnarœktinni.
Eptir því, sem líergsöe segir, voru 1849: 25,523 kýr á
íslandi. Er þá Innd það, sem þarf til að fóðra þessar kýr
og rœktað er með fvr töldu móti: 76,569 dagsláttur. Á
flestum stöðum er kúamvkja, og því nær ekki annað, höfð
til áburðar; það annað, sem haft er til áburðar, er dá-
lítið af hálfónýtu hrossataði, en mikiu sauðataði erhrennt,
og þar með nokkru af kúamykjunni. Ef vjer setjum, að
480 fjórðungar eða 60 vættir af heyi sjeu almennt ætlaðar
handa kúnni um veturinn, og að Vs af kúamykjunni sje
. brennt, þá má fara nærri bæði um heymegnið af túnun-
um, og hve mikinn áburð þau fái sjer til frjóvgunar. Að-
ferðin að beraá erþessi: mykjunni, sem á stöku stöðum
er drýgð með heyrusli og ösku, o. fl., er mokað út úr
fjósinu á hverju máli, og sett í haug, ýmist hvar sljett er
undir, en eigi ber það ósjaldnar við, að hún er látin á
bala eða hól, svo lögurinn geti því betur sigið úr lienni.
Á haustin og fyrst á vetrum er mykjan flutt á túnin, og
látin þar í smáhrúgur eptir röð. Á vorin, þegar taðið er
orðið mátulega þurrt, er það mulið og því næst ausið út
yfir túnið ofan á grasrótina.
Svo áríðandi sem þessi túnarœkt er íslendingum, svo
er lmn þó eigi að eins ónóg, heldur þar hjá í alla staði
ófullkomin. Fyrst og fremst vantar túnin nauðsynlega
friðun; vetur, vor og haust sparkast túnin út og troðast
af gripa-ágangi, og á sumrin, meðan grasið á-að spretta,
verða þau varla varin átroðningi. |>ennan galla verður
eigi komið í veg fyrir nema með gripheldum görðum úr
grjóti eður torfl. En garðahleðsla þykir sveitamönnum
á Islandi erfið, enda vantar þá flesta kunnáttu, og þar hjá
er þeim öll jarðarvinna ógeðfelld. Verkfœrin, sem þeir hafa,
eru lítt nýt, koma þeir því litlu af um þann stutta tíma
af sumrinu, sem þeir hafa afgangs frá heyskapnum; ekkert
væri því íslendingum jafnáríðandi og góð verkfœri, sem
bæði flýttu fyrir vinnunni og gjörðu hana ljettari1. {>ó
hafa garðar um tún verið mjög almennir í fyrri daga,
því enn sjest móta fyrir þeim nær því alstaðar. Seinast
á næstliðinni öld tóku bœndur sumstaðar að blaða garða
um tún sín; hvöttust þeir til þess af verðlaunum þeim,
er stjórnin í þá daga hjet fyrir garðahleðslu og aðrar
jarðabœtur, en þegar verðlaun þessi voru af tekin, þá
fjellu og garðarnir aptur. Nú um hin seinast Iiðnu 20
ár er aptur vaknaður nokkur áhugi með mönnum í þessu
efni, og sjer maður sumstaðar, að bœndur leggja mikla
stund á garðahleðslu, en langt er frá, að þetta sje orðið
almennt, og mun óhætt að fullyrða, að ekki sje einn tutt-
ugasti parturinn af túnunum á íslandi umgirtur enn.
|>essar fáu framfarir, sem enn eru orðnar, eru víst að nokkru
leyti að þakka viðleitni búnaðarfjelaga þeirra, er stofnuð
hafa verið í suður- og vestur-umdœmunum fyrir nokkr-
um árum síðan; en einkum hefur búnaðarfjelagið í'Vopna-
flrði haft góðan árangur og komið miklu nytsamlegu til
leiðar í búnaðarefnum, enda þótt verksvið þess sje minna
en liinna fjelaganna. |>ar næst skal þess og getið, að
túnin eru því nær hvívetna full af ójöfnum eður þúfum,
sem svo eru nefndar; tálma þær jafnt grasvextinum og
1) Allir þeir, secn farilb hafa frá Isiandi tíl annara landa og tekií)
hafa þá ofurlitiþ eptirþví, sem daglega ber fyrir augu, eiga hœgt meb
aí> ímynda sjer, hve ómissandi vagnar eru til allra landflutninga.
Aldrei mnnu trtn etiur abrar lendur verba almennt girtar á íslandi, fyr
en hjer koma vagnar, til aþ draga aþ efniþ í þá. Hversu Ijóst þetta
hafl veriþ stjórn vorri fyrir eina tíþ, má sjá af tilskipun 26. fehrúar
1754, hvar 1 hun skipar Islendingum, aí) útvega sjer vagna til hœgri
verka vib jarþyrkjuna. pýþandinn.
gjöra sláttinn erfiðan. Á stöku stöðum hafa menn sljett-
að þessar þúfur, en varla á nokkurri jörð er enn búið
að gjöra svo mikið að þessu, að túnin megi öll heita sljett.
Fvrst skera menn grasrótina ofan af þúfunum með Ijá,
pæla þær því næst og mylja í sundur með járnrekum,
jafna þá flagið og leggja svo grasrótina á aptur, sem af
var skorin. Enda þótt verk þetta sje bæði seinlegt og
erfitt, þá sýnir þó reynslan, að það launar ómakið; án efa
mundi það verða miklu fyrirhafnarminna og fijótar unnið
með plógi og öðrum akuryrkjuverkfœrum.
Hjer að framan hefur þegar verið drepið á, hvernig
áburðinum á íslandi er varið; ðllum helmingi af honum
er brennt, og jörðin, sem fær hinn helminginn ofan á
grasrótina, hefur hans mjög lítil not sökum meðferðarinnar.
Skógar þeir hinir miklu, er sögurnar segja að áður hafi
verið á landinu, eru nú því nær gjörsamlega eyddir; á
stöku stöðum er eigi eptir utan smákjör, sem engan
veginn er nóg til kola, auk heldur til eldsneytis. Á mörg-
um stöðum erþarámóti gnœgð af mómýrum, sem hing-
að til alls eigi hafa verið notaðar. Á seinni tímum eru
þó margir farnir að gefa þeim meiri gaum, og margstaðar
er byrjað að skera mó til eldiviðar, enda þótt mörgum
bœndum sje all-óljúft að bœta á sig þessari aukavinnu,
endaerþetta víða bundið miklum erfiðleikum, sökum þess,
hve örðugt er um alla flutninga þar á landi. Auka mætti
og áburðinn með mörgu öðru móti, svo sem með því,
að nota þang og þara, leðju og ýmist affall, einnig með
því, að láta hross og annan fjenað liggja inni á næturnar
að sumrinu. Að hafa sauðfje í fœrikvíum á sumrin, er
víða orðið alltíðkanlegt. Sá vesti galli á meðferð áburð-
arins er, að nær því hvergi hafamenn búið sjer til haug-
stœði, sem gagn er í; er mykjunni opt fieygt á aflenda
hóla, rjett á móti sólu; rennur þá allur vessinn úr taðinu,
en haugurinn þyrrkist upp og skrælnar. Hitt, sem eptir
verður, er lítt nýtur hrakningur, því allt loptkyns úr tað-
inu rýkur út í loptið, en hvergi er höfð hirtni á að þekja
haugana með rudda eður torfi, sem þó er alltítt, í útlönd-
um. Auk þessa er og mykjan opt borin þar á túnin, livar
vatnsgangur er; þvættist þá og skolast úr henni krapturinn
til engra nota. Að síðustu er áburðurinn opt unninn illa
ofan í á vorin, og það einatt á órjettum tíma, annaðhvort
of snemma eða þá of seint; er sá háttur, að vinna taðið
ofan í þegar á haustin, nú með öllu afiagður, en var þó
tíðkanlegur til forna, hjá mörgum góðum bœndum.
Nú þótt þessir og margir fieiri annmarkar sje átúna-
rœktinni, enda þótt eigi kveði jafnmikið að þeim nú eins
og fyrir 20 árum síðan, þá eru þó þegar margir af hin-
um betri bœndum og hyggnari farnir að sjá, bæði hvað
á grasrœktinni ríður, og leggja stund á, að anka hana og
bœta, með því að sljetta, girða og grœða út tún sín. Að
auka túnin eða grœðaþau út, hefur sumstaðar veitt auð-
velt, nl. þar sem þurrt graslendi hefur legið utan við tún-
ið, svo ekki hefur þurft annað en bera á það; en þetta
hefur aptur yeitt örðugra sumstaðar, þar sem land til út-
grœðslu vantar. J>eir, sem í fyrstu liafa byggt jarðirnar,
hafa venjulega litið meira eptir góðu bœjarstœði en góðu
og nógu túnstceði, er auðvelt væri að halda við og rœkta,
enda mun nú víða vera mjög breytt frá því, er var í önd-
verðu, þá er menn nám« hjer land og ruddu fyrst bú-
staði. Nú á seinustu árum hafa menn á einstöku stöð-
um tekið upp og reynt til, að auka tún sín með því, að
brjóta upp órœktað land með plógi og herfi; hafa verk-
fœri þessi nú flutzt til landsins, síðan nokkrir fslenzkir
menn hafa farið utan og lært að nota þau; hjet sá Guð-
mundur Ólafsson, er fyrstur fór utan þessa erindis, en
síðan fóru fleiri eptirhonum frá ýmsum stöðum. En til-