Íslendingur - 16.01.1862, Page 3

131
grasefnið eða *Theinen« eigi var fundið á þeirra dögum,
var engin von, að þeir hugsuðu fremur út í það. Mjer
skilst allvel, að efnafrœðingar hafi enn þá getað farið al-
veg á mis við þetta efni, því bæði er það, að fáir efnafrœð-
ingar hafa enn sem komið er, tekið fyrir sig, að sundur-
liða sölin í frumefni þeirra, enda getur mönnum hœglega
yfirsjezt jafn-smágjört efni, sem «Theinen« er, þar sem
menn halda, að eigi sje von á því. Jeg væri fyrir löngu
búinn að leita að því, ef tíminn leyfði mjer að gefa mig
við sundurliðun jurtaefna (organisk Analyse anvendt paa
Plantestoffer), en með því slíkt tekur langan tíma og út
heimtir nákvæm efnafrœðisleg verkfœri, þáerþað of vaxið
mönnum, er allt af þurfa að hugsa um veika og stunda þá.
Eins og vjer höfum áður um getið, voru sölin hjer
á landi fyrrum í miklum metum; þannig er mælt, að
Brynjólfur biskup Sveinsson i Skálholti hafi borðað ákaf-
lega mikið af sölum, og Lighfoot segir, að þau hafi áður
verið almennt við höfð á Skotlandi, írlandi og Orkneyjum.
Á Grœnlandi hafa þau og almennt verið við höfð lil mann-
eldis, og enn þá þann dag í dag eru þau á Japan talin
sælgæti, enda hafa nærfellt allir þeir, er lifa á eyjunum
út frá Kamshatha, þau til matar.
Auk nœringarefna þeirra, er nú voru talin, hafa sölin
einnig í sjer lækningaefni það, er «Jod« heitir, ogerþað
nú á tímum talið hið bezta lyf við kirtlaveiki, gigt og ýms-
um öðrum sjúkdómum, einluim lifrarveiki og miltisveiki.
Björn Halldórsson segir, að það sje almenn trú, að sölin
lækni harðlífi og uppþembing, og sjeu jafnvel góð við sjó-
sótt; enn fremur segir hann: »J>eir, sem með ofdrykkju
liafa spillt reglu maga síns og blóðstemprun, hafa gott af
því, að brúka söl fyrir mat«, og þykir oss allt þettamjög
sennilegt. Enn fremur viljum vjer geta þess, að læknir
nokkur enskur, Budd að nafni, sem hefur skrifað eitthvert
hið ágætasta rit, er vjer höfum nú á dögum, um öll lifr-
arveikindi, telur »Jod« hið ágætasta lyf, tilað afstýralifr-
arveiki þeirri, er hjá oss drottnar hjer á landi, og þó það
sjeu litlar líkur til þess, að lyf þetta geti eytt henni, þar
sem hún er mögnuð, þá höfum vjer þó nokkrum sinnum
verið sjónarvottar að því, að sölvabakstrar lagðir útvortis
á lífið, þar sem sullarnir eru undir, svía á stundum sjúk-
lingum þessum vonum framar, og vjer höfum alls engan
efa á því, að væru sölin almennt við höfð til manneldis,
þá mundi verða talsvert minna af hinni svokölluðu lifrar-
veiki hjer á landi. það, að sjúkdómur þessi hefur auð-
sjáanlega farið í vöxt á hinum síðari tímum, kemur víst
langtum fremur af því, að sölin eru nú hætt að vera al-
133
og allir aðrir. Jeg stökk heim, og þegar jeg varkominn
inn í herbergi mitt, og hafði læst dyrunum, og jeg var
aleinn, þá var jeg sem jeg væri því nær vitstola; fullur
örvæntingar fórnaði jeg höndunum til himins, rjett eins og
hann gæti bjargað mjer; jeg stundi og kveinaði, grjet
sáran, en ekkert hljóð kom yflr varir mínar. Jeg hef
aldrei skilið í því, hvernig á því stóð, að jeg gekk eigi
af vitinu það kveld, því að jeg ætlaði, að enginn mað-
ur mundi geta risið undir slíku, og vera þó neyddur til,
að bera það einsamall.
það var almæli, að jeg, og enginn annar en jeg,
hefði gjört mig sekan í þessu hinu svívirðilega verki.
Upp frá því kveldi voru allir samhuga í því, að örvænt-
ing föður míns væri að eins risin af syni hans; en hann
hefði dulið það, sem lionum hefði verið auðið; en það
hefði komizt upp, fyr en hann liefði getað ráðið bœt-
ur á. þegar faðir minn hefði sjeð embættisbrœður sína
koma inn til sín, heföi hann mælt: »Sonur minn, sonur
minn, hvar er sonur minn?» og heföi þotið út úr her-
menn fœða, eins og þau voru fyrrum, heldur en af þeim
aukna kaffidrykk, eins og sumir halda. Vjer getum sum-
sje með engu móti skilið, að kaffið (jafnvel þótt það,
drukkið um of, geti orðið skaðlegt) skyldi vera orsök í
því, að sullaveikin virðist að vera að aukast hjá oss, en
hitt getum vjer vel skilið, að þegar menn sleppa þeirri
fœðu, sem líkindi eru til að afstýra muni sullaveikinni,
þá hljóti veiki þessi að aukast og út breiðast.
Um verkun sölvanna og meðferð þeirra til manneld-
is, viljum vjer fara nokkrum orðum, en þó sjáum vjer
oss sem stendur ekki fœra um, að leggja fullan dóm á
það, hver notkun þeirra sje hin hagkvæmasta og náttúr-
legasta fyrir land vort yflr höfuð að tala, því þetta er og
mikið komið undir matvælabyrgðum þeim, sem fyrirhendi
eru á hverjum stað fyrir sig, og hvort þau skal hafa sem
sjúkra-fœðu, eðaþau skal borða ásamt öðrum mat affull-
hraustum mönnum.
Meðferð sölvanna þótti áður mest komin undir því,
að þau væru vel afvötnuð, vandlega þurrkuð og geymd
nokkurn tíma í vel heldum ílátum, áður en þau voru
borðuð. Sölin voru vanalega tekin í ágústmánuði, afvötn-
uð í 24 klukkustundir, og breidd á hreina jörð til þurrks.
Var til þessa helzt valin nýsleginn, vandlega hreinsaður
túnblettur, og voru sölin þurrkuð á líkan hátt og menn
þurrka töðu, með því þeim var snúið með hrífu í ffekkj-
um; eptir það voru sölin látin í velheldar tunnur, ogþau
fergð, eða þeim troðið vel í tunnurnar, en síðan var botn-
inn látinn í þær, og sölin þannig geymd allt fram undir
árslok; eptir það fóru menn vanalega að borða þau með
hörðum flski og smjöri. Eptir því sem M. Stephensen
frá skýrir, þótti mönnum mikið komið undir því, að sölin
væru látin standa um hríð i tunnunum, áðurþau voruvið
höfð til manneldis; hjeldu menn, að þetta gjörði þau
hneitumeiri, mjúkari og betri til meltingar. Oss þykir
þetta alls eigi ósennilegt; því við geymsluna mun hneitan,
er vjerverðum að telja nokkurs konar sykurmyndun,mest
aukast, einkum ef sölunum er vel saman þjappað, svo að
ekkert lopt eða saggi komist að þeim.
Vjer gátum þess áður, að sykurtegund sú, sem mynd-
ast í sölunum og marikjarnanum, líkist mest mannasykri,
en sykurtegund þessi er mjög holl og nœrandi; vjer mun-
um og nákvæmar lýsa henni, þá er talað verður um mari-
kjarnann, en sleppum því nú að sinni.
J>að er svo sem alvenja, að eptir því sem hver vara
fellur í gildi, því skeytingarlausari verða menn með alla
meðferð á henni, og það er alveg auðvitað, að þegar ein-
134
berginu. Jeg hefði því næst komið aleinn inn í stofuna,
og hin fyrstu orð, er jeg hefði mælt, lieföu verið: »J>að
varðar mig einan, góðir herrar; jeg skal ráða málinu til
lykta». Faðir minn hefði eigi getað fylgt mjer; svo gagn-
tekinn hefði liann verið af verki sonar síns. Og allir fest-
ust í sannfœringu sinni af orðum mínum, er menn þessir
gengu á braut. J>að átti að vera mesta heimska, að ætla,
að faðir minn, svo vandaður maður, liefði getað drýgt slík-
an glœp; það átti enginn annar að vera en jeg, og sönn-
unin lá í mínum eigin orðum. Faðir minn var eigi öllu
ellilegri ásýndum en jeg, og sendimaðurinn, sem kom með
peningana og var nýgenginn í þessa þjónustu, hafði ætl-
að, að hann væri sonurinn, og nafnið, sem faðir minn
haföi ritað með skjálfandi liendi, er hann sá fje þetta, er
gat leyst liann úr bágindunum, og staflrnir í því líktust
eigi þeirri skript hans, er þeir voru bornir saman við.
Endurminningin um hina fyrri lífernisháttu mína vaknaði
að nýju; nú áttu afleiðingarnar að koma fram. Nú vissi
jeg alla málavöxtu, en hvað átti jeg að gjöra.