Íslendingur - 12.03.1863, Blaðsíða 7

Íslendingur - 12.03.1863, Blaðsíða 7
167 Um útilegumenn. Einhver rithöfundur með duldu nafni, er kallar sig 8. 5. hefur í Norðnnfara nóv. 1862 viljað leiða röksemdir mót grein minni í íslendings 2. árgangi 12. apr. 1861, um stöðvar útilegumanna, þar semjegtel mestu tormerki á, að þær sjeu til, svo að kveði, nú á dögum. íiann byrjar með því að drepa á, að hann ætli »að sanna megi með vitnisburði trúverðugra manna, er nú lifa, að það svið sje ekki allt jökull, sem í korti mínu sýnist verasvo; að gengið hafi verið af tveimur mönnum frá Skaptafelli norður á jökulinn, og hafi það ekki ýkja langt verið uns þeir sáu tjöld grasafólks úr Fljótsdalshjeraði«. Mjer hef- ur einnig dottið í hug, að þetta svæði, Vatna- eða Klofa- jökullinn, kynni kannske ekki alltsaman að vera einn jök- ull, heldur kynni hann kannske vera klofmn iikt Og kvíar, svo sá eini jökulkvíaveggurinn væri norðar og hinn annar sunnar. En nú fullvissast jeg um af þessari sögu, að þetta á sjer ekki stað, þar þessir menn sáu engan jökul framar þegar norður af horfðu. Að vísu hafa þeir eptir kortinu orðið að fara nokkuð langt, því frá Skaptafelli og lítið austar enn í rjett norður að Kverkfjöllum er hjer um 2 þingmannaleiðir; en ekki þarf nema svo sem helming- inn af þeirri vegalengd til að sjá norður af. En hafl þeir stefnt í landnorður, sem þeir hafli orðið að gjöra til að sjá grasafólkið, þá hefur vegur þeirra verið nær 3 þing- mannaleiðir, og er það daghleypa kallað í Ólafs Stefáns- sonar reikningsbók. Annars hefur mjer virzt fljótgengið á hájöklutn, þegar góð er jökulfærð og gott veður, og frjett hef jeg eptir enskum manni, að þessi jökull skyldi vera hinn bezti jökull að ferðast á. Jökull þessi mun því vera likur því sem jeg málaði hann í kortinu. Hjer út af dreg jeg annan lærdóm, er mjer þykir vænt um, og er hann svo Iátandi: f>ar jökullinn er ekki opinn innan, eins og kvíar, þá eru í honum engar útilegumannastöðvar. þriðja lærdóminn dreg jeg hjer út af líka, nefnilega: þar þessir menn töluðu við grasafólk norðaustanundir jöklin- um, eðavissu hvaðan það var, þá eru engar útilegumanna- stöðvar norðaustanundir jökli þeiin. því ekki munu þeir velja sjer stöðvar, þar sem þeir mega eiga von á, að grasafólkið flnni þá. Hvar ætli þeir sjeu þá? Austan til við Snæfell er kvísl ein, er heltir þjófagilsá, og fellur í Jökulsá í Fljótsdal. Kannske þeir sjeu þar? Hin mörgu nöfn, sem þar eru, sýna þó, að það pláss muni alkunn- ugt vera. þetta verður alltsaman til að styrkja mitt mál- efni. En nú vesnar. Höfundurinn kemur með aðra röksemd fyrir því, að ekki sje það allt jökull, sern í kortinu sýnist svo; og hljóðar hún orðrjelt þannig: »Svo er sagt, að einlægt flatlendi sje frá Fljótsdal og austur að Víðirdal á Fjöll- um, og ekki meir en hálf dagleið að lengd«. Ilvað vill höfundurinu með þessari grein ? Skulu nokkrir halda, að í kortinu standi jöknll þar á milli? f>að er þá ekki. En þar eru að eins tvær heiðar: Fljótsdalsheiðin og Jökul- dalsheiðin, öðru nafni Skjöldúlfsstaðaheiði, og svo er Jökul- dalurinn þar á milli. Kannske menn haldi að hallanda- strykin í Jökuldalshlíðunum eigi að tákna jökla? En svo er annað undarlegt með þessa austurátt frá Fljótsdal, að þegar jeg var á ferðinni, var Víðirdalur á Fjöllum ekki í austurátt frá Fljótsdal, heldur í útnorðri. Sömuleiðis voru þá ekki heldur bæirnir Vaðbrekka og Aðalból í Fljótsdal, heldur í llrafnkelsdal, sem gengur austur úr Jökuldal. Um þessa bæi er síðar talað í greininni. þó að grein þessi í Norðanfara sje aðsend að austan, þá hlýtur höf- undur hennar að vera ókunnugur Fljótsdalsbjeraðinu, Jök- uldalnum og Fjallasveilinni, þar hann hefur áttirnar og afstöðurnar svo fjarskalega skakkar. Hann lætur auslur vera þar, sem útnorður er, og flytur bæi úr einum dal f annan. þetta að sönnu hefur lítið upp á sig, en þó gef- ur það grun um, að eitthvað kynni hafa farið millum mála í útilegumannafrásögum hans. Að enduðu þessu jöklamálefni fer höfundurinn að vefengja gróðurleysið í öræfunum. þar til svarajegengu nema því, að mörg munu öræfin gróðurlausari vera en Mývatnsöræfin, er Fjallaskjóna gekk á, og jökulvatnanna stefna sýnir, að önnur öræfi liggja hærra en þau. þá kemur útilegumannssaga 50 ára gömul um Eyrík á Aðaibóli og Jón á Vaðbrekku, og sýnist mjer hún næsta óáreiðanleg, því lítið mun vera að marka orð þau, er hann Jón talaði drukkinn. þau skulu hafa hljóðað þannig: »Heldur þú ekki að það hafl verið hraustur drengur, sem batt hann Eyrík á Aðalbóli meðan jeg mátti leika lausu?« Mjer þætti líkara, að orð hans hafl verið svo rangfærð, af útilegumannatrúnni, að þau hafi fengið gagnstæða mein- ingu, og þau hafi kunnað að hljóða þannig: Við urðurn fyrir engtim útilegumanni, því þú mátt geta nærri, hvort það hefði ekki þurft að vera hraustur drengur, sem hefði getað bundið hann Eyrík, meðan jeg mátti leika lausu? Mjer sýnist sambandið í orðunum hefðiverið gott, ef þau liefði hljóðað þannig, en ekkert ella. Nestið sem þeir með sjer höfðu til tveggja daga, en treindist í viku, hef- ur líklega ekki verið nákvæmlega vegið; enda málti drýga það með hvannarótum, sem nóg er af í Hvannalindum, o'g líklega víðar. Um trjáviðarflutninginn frá Vaðbrekku verður ekkert dæmt nú eptir 50 ár, eða hvort viðurinn var fluttur, því bæir standa framar i Fljótsdalnum, ef farið hefur verið yflr Fljótsdalsheiðina. En hafl útilegumaður flutt viðinn, þá sýnist eins og hann hafi viljað húsa þar með bæ sinn, og mætti hann þá því heldur finnast, eða eldhúsreikir sjást upp af honum. Nú eptir nærri 50 ár gjöri jeg ráð fyrir, að þessi útilegubóndi, ellegar ekkja hans eða erfingjar, þurfi einhverstaðar að fá sjer timbur til að endurbæta bæ sinn, því allt fyrnist og forgengur með tímanum og mennirnir með, nema ef þeir umskipt- ast með afkomendum. þar verður því^ins og allir vita, að vera kvennfólk og afkomendur ef útilegumannakynið á að við haldast. Ekkert verður heldur sagt um mennina, sem mættu prestunum við Norðlingafljót, því útilegu- mannatrúin sjer alstaðar útilegumenn, eins og hjátrúin sjer alstaðar drauga og huldufólk. Loksins endar ritgjörðin með skáldlegri Legendu útilegumannatrúarinnar um sýslu- mannninn í Skaptafellssýslu, sem farið var með, eins og þverbakspoka. Hinn þar álitni útilegumaður hefur líklega verið einhver glaðlyndur spaugari í Árnes- eða Rangár- vallasýslu, sem sýslumaðurinn í Skaptafellssýslu ekki þekkti. Sannir útilegumenn munu ekki vilja gefa grun um það, að þeir sjeu útilegumenn, því það væri sama sem að gefa grun um, að þeir lifðu á stuldi, og inættu þeir þá óttast fyrir, að yrði gjörður maunsöfnuður til aö uppleita stöðvar þeirra og hreinsa fjöllin. Mjer sýnist sjá megi, að smiður þessarar sögu hafi meira haldið upp á útilegnmennina en sýslumennina. því vitlausari og fjörugri útilegumannasög- urnar eru, því skemmtilegri eru þær, svo fólk hefur gaman af þeim, og jeg lika. þessi skemmtun er sálin í útilegu- mannatrúnni, og sú sál eródauðleg, því þjóðarinnar skáld- skaparandi hreyfir sig í henni. það er því ekki furða, þó útilegumannatrúin sje lífseig. Björn Gunnlaugsson. Dómnr yíirdósnsins mánudaginn 2. marz 1863. Rjettvísin gegn Halldóri Jónssyni. Með eigin játningu og öðrum atvikum er það löglega

x

Íslendingur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Íslendingur
https://timarit.is/publication/86

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.