Íslendingur - 13.04.1863, Blaðsíða 5

181
landi, ætla jeg enn að leyfamjer að tilfæra nokkrar greinir
úr ritum þeirn, er jeg bef áður nefnt, til samanburðar
\ið þær skoðanir, sem komið hafa í Ijós hjá oss nú á
dögum. Thiers segir á þeim stað, sem áður er nefndur:
Gríska og latína eiga að vera grundvöllur menntunar hinna
ungu manna. Ef á þessu væri breyting gjör, þá mundi
þjóðarandanum fara aptur. Fornöldin er hið fegursta sem
til er í heiminum, Homer, Sophocles og Virgill eru eins
ómissandi fyrir hina vísindalegu þekkingu eins og Phidias
og Praxiteles fyrir iþróttina. |>að eru eigi orðin ein, sem
ungum eru kennd, þegar þeir eru látnir læra grísku og
latínu; það eru veglegar og háleitar hugsanir. J>að er
saga mannkynsins í einföidum, stórkostlegum og óafmáan-
legum myndum. Mundu menn ekki flýta hinni siðferðislegu
apturför hins unga manns, ef menn leiddu hann burt frá
brunni hinnar fögru og óbrotnu fornaldar á þessum tím-
um, er hugur manna, þá sjaldan hann snýr sjer frá jarð-
neskum hagsmunum og heimslegum gæðum, að eins leit-
ar að ósannri og óeðliiegri fegurð í íþrótt og vísindum?
Látum hina ungu menn lifa í fornöidinni, þessum kyrrláta,
friðsamlega og heilaga griðastað, sem á að varðveita þá
hreina og óspilta. Tími eigingirninnar og sjerplægninnar
mun koma nógu snemma, þó vjer ílýtum eigi fyrir hon-
um með uppeldi æskumannsins.
Doktor Arnold segir í riti því, sem áður er nefnt:
Ef þjer nemið latínu og grísku burt úr skólum yðrum,
þá munu þeir, sem nú eru upp, ekki þekkja nema sjálfa
sig og þá sem næstir þeim voru; þjer munuð afmá svo
margar aldir af reynsln heimsins og koma oss á hið sama
stig, eins og ef mannkynið hefði fyrst orðið íil árið 1500.
Andi Grikkja og Rómverja er í öllum aðalatriðum sínum
eins og andi vor sjálfra; og ekki einungis það, heldur
er hann vor eigin andi á mjög háu fullkomnunarstigi.
Aristoteles, Plato, Thucydides, Cicero og Tacitus eru mjög
ranglega kallaðir fornir rithöfundar; þeir eru eptir eðli
sinu landar vorir og oss samtíða, en þeir hafa hið sama
fram yflr aðra, sem greindir ferðamenn, að það, sem þeir
hafa tekið eptir, hefur farið fram á þeim stöðum, er al-
þýða manna nær ekki til; og með því vjer þannig svo
að segja sjáum með vorum eigin augum, það sem vjer
getum eigi sjeð sjálflr, þá getum vjer heimfært ályktanir
þeirra upp á hagi vora, og það sem þeir kenna oss, er
&vo unaðsamlegt, sem það væri nýtt, og liefur sama gildi
fyrir oss, sem nýir viðburðir, er snerta oss, og það eyk-
ur og etlir hina mikiivægu þekkingu á eðli menntaðra
manna. Jafnvei þar sem afleiðingarnar af lestri hinna
fornu rithöfunda koma sízt í Ijós, og eru minnst metnar,
og það jafnvel af þeim manni sjálfum, sem les þá, þá
liefur þó þetta náin og þessi lestur mikil áhrif á anda
mannsins, með því fegurðartiifínning hans eykst og skerp-
ist, skilningur hans hvessist og skoðauir hans og hug-
myndir verða æðri og háleitari. þegar gríska og latína
eru að eins skoðaðar sem mál, þá er einkar áríðanda að
nema þær, einkum af því að þær gjöra oss hæfa til að
skilja það mál og neyta þess vel, sem vjer sjálfir erum
vanir að hugsa á, tala og rita. fetta gerir grískan og
latínan, af því að þær eru einhverjar hinar fullkomnustu
tungur, og af því að eigi er auðið að skilja þær án mestu
ástundunar og nákvæmustu eptirtektar. Sá, sem nemur
þessar tungur, hlýtur því um lerð að læra hinar almennu
reglur málfræðinnar, og hið sjerstaklega ágæti þeirra sýnir
oss, hvað það sje, sem gerir málið Ijóst, öflugt og fagurt.
En þessarar almennu þekkingar eigum vjer að neyta við
mál sjálfra vor, og láta hana sýna oss, hvað sjerstaklegt
og einkennilegt er við það, í hverju fegurð þess er fóigin
og í hverju það sje ófullkomið; þessi almenna þekking á
að kenna oss að bera vora tungn saman við önnur mál,
og sýna oss, hvernig hin eptirbreytnisverða fegurð og þau
áhrif, sem oss finnst svo mikið til í þeim, getur komið
fram í voru máli, þótt það sje þeim nokkuð ólíkt.
Ef mesta hluta af skólatímanum þannig værivarið til
að læra latínu og grísku, mundu menn ná þeirri kunnáttu
í þessum málum og fá þá ást til þeirra, sem við héldist
alla æfi manns, og verndaði manninn frá þeim ósiðum,
er hið tilbreytnislausa og einmunalega h'f á íslandi getur
svo hæglega leitt hann til. þeir, sem slíka menntun hefði
öðlazt, gæti þá, eins og áður var hjer títt, kennt sonum
sínum þessi mál, er þykja ómissandi til allrar djúpsettrar
menntunar. Með því móti áynnist og það, sem er svo
sjerlega áríðandi fyrir ísland, að skólatíminn styttist; og
eigi mundi hjá því fara, að sá maður, er þannig væri
menntaður, þótt staða hans að öðru leyti eigi væri sem
bezt, mundi geta látið alþýðu manna sem hann á að hafa
áhrif á, bera meiri virðingu fyrir sjer, en nú almennt
viðgengst
Að því er hin lifandi mál snertir, þá œtti piltar að
að geta fyrirhafnar lílið skilið að minnsta kosti lesmáls-
höfunda, og geta borið þessi mál nokkurn veginn fram
og geta gert sig skiljanlega, þegar þeir töluðu þau, og
verður þetta því hægra, sem svo margir útlendingar nú
koma til Reykjavíkur og dvelja þar um tíma. Enn fremur
ættu piltar að lesa þá höfunda á þessum málum, sem væru
þess eðlis, að þeir gætu aukið sagnafróðleik sinn með því
að lesa þá, og sem gæti gefið tilefni til að bera saman
hugsanirnar í liinum nýju og fornu málum, og væri opt
tilefni til slíks, þegar enska eða franska væri lesin, og til
þessa væri bezt að fá skólabækur frá þessum löndum.
Eptir minni áætlun ættu piltar að lesa meira í sögu
og mælingarfræði í efstu bekkjunum, en hinum, og það
er ætlan mín, að menn ætti að leggja piltum það í sjálfs
vald, að stunda meir tvö síðustu árin þáaf þessum tveim
vísíndagreinum, sem betur ætti við þá, þannig að hann
verði fleirum tímum til annarrar visinðagreinarinnar, án
þess þó að vanrækja hina með öllu. Að endingu er kennsl-
unni í trúarbrögðum alveg sleppt í þessari áætlun, með
því að þessi vísindagrein er kennd í tvö ár á prestaskól-
anurn; og af því að eigi verður hjá komizt að fækka vis-
indagreinunum, ef piltar ekki fara að læra latínu fyrr en
þeir koma í skóla, þá ætla jeg, að slík fækkun vísinda-
greinanna geti verið hættulaus. J>ó væri það ekki af vegi
að heimta, þegar pilturinn væri reyndur, við inntökupróf,
að hann gerði grein fyrir kunnáttu sinni í trúarbrögðun-
um, einkum að hann hefði lesið töluvert í biflíusögu ; i
skólanurn ætti ekki að kenna trúarbrögð, nema með því
að láta pilta lesá nýja testamentið á frummálinu, og þá,
sem vilja, læra hebresku. Jeg sje af einum af ritlingum
þeim um skólakennsluna, sem nú eru að koma út, að
andlegrar stjettar maður nokkur í Danmörku, prófastur .1.
A. Brasen, er á sama máli, því hann segir, að úr því
búið sje að ferma piltinn, eigi ekki að kenna honum trúar-
brögð í skólanum, nema með því móti að láta hann lesa
biflíunu á frummálinu.
Eptir þessari áætlun ætti eigi heldur að kenna dönsku
og ísienzku, nema með því að láta pilta gera stíl eða
leggja út skriflega að minnsta kosti einu sinni í viku, og
gæti sá kennslutími annaðhvort verið fyrir utan hina eigin-
legu skólatíma, eða það mætti taka hann af latínutímun-
um. Enn fremur ætti menn að kenna piltum þessi mál
með því að láta þá leggja liina grísku og latínsku höfunda
vandlega út á þessum málunr. Dr. Arnold segir á þeint
stað, sem áður er nefndur. Sjerhver lexía í grísku eða
latínu getur verið og á að vera lexía í ensku; útleggingin