Norðanfari - 01.03.1864, Blaðsíða 1

M 5.-<f!

\ORBV\FAR I.
íslenzktir klrkjiirjetlur o. íí.
Vjer Islendingar iioium nú fenpift sp<5n-
nýja bók, sem sje liinn fslenzka kirkjuriett,
samin af yiirdómara Jóni Pjeturssyni. Vjer
höfnm ekki áöur liaft slíka bók á íslonzku
nráli; iiún er því spdnný í bókmenntasögu
íslands.
j>afe er mí anbvitab afc vjer Islendingar eins
og iiver nnniir þjófc, sem lifab iiefir í nokkru
rcgliibnndnu eba löglegu kirkjufjelagi, liljótum
at hafa fengib og átt margar sjerstakar lög-
gjafir um ástand og málefni kirkju vorrar,
því slíkt er óumflýjanlegt ab ákvebib sje meb
lögum, hverjar ab sjeu bæbi hinar almennu og
sjerstaklegu skyldur og rjettindi kirkjunnar
lima, allra ásamt, livers útaf fyrir sig og inn-
byrfcis mebal sjálfra þeirra. pab er aub-
viiab ab ki'kjufjelagib, eins og hver önn-
ur grein þjóMjelagsins, þarf laga vib, ,,því
meb lögum skal land byggja“. Menn geta
rennt grun í þab, hvflíkur aragrúi af laga-
bobum um kirkjumálefni muni hafa til orbib,
juina rneir enn í S aldir síban kristni rar
lögtekin á fslandi, en einkuin síban um siba-
skiptin og alltaf fleiri og fleiri eptir því sem
lengra lu’fi^ lifib. I fyrndinni og lengi fram
eptir þessum 8 öldum voru hin kirkjulegu laga-
bob bæbi örfá ab tölu hjá því sem þau eru
mi orbin, og vjer ætlum líka mikib fáorbari eg
gagnorbari en hin nýrri lagabob; eins og hin
eldri lög muna einnig byggb á þjóblegri grund-
yelli en sura af hintim yngri, þab er þvf
aubsætt, ab í fyrndinni og lengi fram eptir
öldura hinnar íslenzku kirkju hafa Eirkjulög
vor verib aublserbari, aubskildari og aub-
munabri en þ au eru orbin nú; þab var því
engirn furba þó menn kynnu þá lögin betur
og undir eins bæru fyrir þeim og helgi þeirra
langtum meiri virbingu heldur enn á þessum
sfbustu límum. Gömlu lögin glcymdust, hin
nýrri voru aldrei lærb og margt í þeim aldrei
skilib, þó rnenn heyrbu þau einu stnni eba
optar, þess er ei heldur ætlandi af alþýbu,
þegar laganiennirnir sjálfir hafa skilib sumt
hvab í þeim á ýmsa vegu. þegar lagaþekk-
ing alþý'unnar var þannig ab þrotum komin,
hafbi liiín lítib e>ur ekkert af lögum ab segja,
nema þegar laganna einstöku ákvarbanir komu
utan ab henni í úrskurbar eba dómslormi; og
þeim, sem höfíu þá enga þekkingu ánjeinn-
vortis mebvitund um hvort slíkt Yæri ranglæti
eba rjettlæti, hlaut ab finnast þe*sar átektir
laganna verba sjer ab nokkurskonar járngreip-
um, er hnepptu þá undir þab nau'ungar ok,
eem varb þeim ab þrældómskrossi; þab er eptir-
takanlegt ab þekkingarleysi alþýbunnar á lög-
um, getur þannig skapab í henni, f lagalega
tilliti. þrældómslnnderni í stabinn fyrjr óska-
barna hngarfar.
þab er nú ekki svo óeblilegt þó ab þeirri
þjób, eem horfinn er öll þekking á lögum
sínum og jafnframt tillilýtileg virbing fyrir
helgi þeirra , verbi þab á, ab skoba þá menn,
sem lögunum eiga ab stjórna og framfylgja,
miklu fremur eins og óttalega harfcstjóra,
heldur en eins og ómissandi og elskuverfca
þjóna reglu og rjettvísi f>afc mun nú fæst-
um mönnum þykja glefcilegt ab þurfa sem
optast ab kema íram í annara augum sem
harbstjórar, þab er því ekki óefclilegt, ab eptir
þvf, sem iögreglusíjórarnir fundu áþreifanlegar
til þessa þrældómsanda, sem smámsaman komst
inní þjóbina af þekkingar og virfcingarskorti
bennar á landsins lögum, ab þeir því heldur
fæ>u suiátt og smátt ab kynoka sjer vib ab
framfylgja giidandi lögum f sumu tilliti meb
þeirri reglu, röggsemi og rjettvísi, sem vera
bar, þab cr ekki svo öeblilegt ab þessi kvn-
okun yrfci smátt og smátt ab vana og vaninn
loksins ab því skeytingaileysi, geu, ýmgar
raddir eru nú ab ámæla þeim fyrir og þab vfst
ekki meb öllu óverbsknldab.
þab mun vcra óhætt ab fullyrba, ab mest-
ur þorri alþýbunnar eg margir embættismenn
lika, sjeu orbnir sannfærblr og samdóma um, ab
nú sje komib f mesta óefni á landi voru meb
Marz.
ým8» 'óreghi og laealeysi bæbi f kirkjnlegu og
borgaralegu tilliti, því þó lögin rjeu til bæfci
mörg og gób, þá sje þeim Iivoiki framfylgt nje
hlýtt til nokkurrar hlýtar; og þó er þab víst
8ameiginlegt álit allra skynsamra manna, ab
óregla og lagaleysi sjeu hin mesta ólyfjan og
jafnvel hæltulegafta daubamein liverrar þjóbar,
„því eins og land skal meb lögum byggja, svo
skal og land meb ólögum eyba“.
Vjer höfum nú bent á, meb nokkrum ástæb-
um hverja vjer álítum eina abal orsökina til
þessa ócfnis, þab er ab skilja: þekkingar og
skilningslcysi alþýbuirnar á gildandi landslögum
og þaraf ieibandi virbingar skortur á laganna
iielgi. Sje nú þetta ein abal orsökin, þá verfcur
afc burtrýma henni nieb því, ab alþýban fari
ab leggja stund á ab læra og skilja lög þau,
sem hún á ab lifaeptir; takist þetta, þá verba
bofcorb og andi laganna samvaxin iiennar innri
mebvitund, liún hlýfcir þá ekki lengur í blindni
og af þrælsótta, hcldur meb fú.um vilja at'
lotningu fyrir laganna helei; þegar slíkt eroríib
ab þjóbar mebviíund, þá líbur ekki þjóbin þaö
til lengdar ab hinir eÍDStöku brjóti lögin afc
ósekju, hinir þverbrolnu fá þá afcliald á allar
hlifcar til hiýfni og aubsveipnis, því þab veibur
þá eins og rjettvfsinnar augu mæiii til þeirra
úr öllum áttum, þjóíin lærir þá smátt og smátt
ab clska og virba þá menn sem lögunum eiga
ab stjórna og framfylgja, þeg&r hún sjer afc
þeír gjöra þ&b meb reglu, röggsemi og rjett-
vísi. þcssum mönnum, sem áfcur höffcu gÓban
vilja, en sem f tumu tilliti voru allt ofkjark-
latisir og framkvæmdarlitlir til ab framfylgja
vilja sínum f verkinu, vex þá bæbi hugur og
dugur til árvakrar og röggsamrar embæltis-
færslu, þegar abrir elska þá og virfca, þá fara
þeir sjálfir ab bera virbingu fyrir sjer og stöfcu
sinni, þeim fcr þá ab skiljast þab, afc ást og
virbing hinna undirgefnu sje mikils meira
metandi <n allar þeirra embættis tekjur. þá
lærir þjóbin ab lítilsviiba hina iiirfculitlu em-
bættismenn, en einkisvirba þá skcytingarlausu
ef nokkrir væru, og slík iiegning yrfci þeim
ab líkindum langtum þyngri en nokkrir heim-
uglegir rífsidómar drottna þeirra, þab er ekki
óiíklegt ab hún mundi smátt og smátt bæta
þá, sem bóta væri aubib, en útrýma hinum
úr stíibu sinni, sem ei geta breytzt til batnafar
og hennar eru því óverfcugir.
Já þab cr naafcsyniegt ab þjóMn gœti lært
og skilib sem mest í gildandi landslögum, en
lagabobin eru nú orbin svo mörg og margtæb
á\ þessum tímum, og alþýbumenn hafa fæst
þeirra í höndum; hin yngri lagabob hafa breitt
hinum cldri meir efca minna, hingafc hafa líka
skotizt ekki allfá dönsk lagabofc, sem hjer hafa
aldrei haft neitt lagagildi. þab er þvf aub-
sætt ab fyrir alþýbnmenn sje meb öllu óbotn-
andi í hinum marghrærba lagagraut þessara
tfma, vjer freistustum jalnvel til ab setla ab
þeir lagamenn vorir sjeu nú teljandi, sern
ab geti sagt oss þab utanbókar vifc hvert tæki-
færi, hvab sjeu !ög eba log ekki. þab er því
óhugsandi ab alþýbumenn geti af sjálfsdáfcum
lært og skilib gildandi Iandslög meb þeim á-
höldum, sem fyrir hendi hafa verið. Menn geta
því sjeb hversu þab hefbi verib æskilegt ab
hinir beztu lagamenn vorir hefðu gjört sjer
mcira far um þab iiingab til en verib hefir
að fræba alþýðu manna f þessu tilliti. þab
hafa ab gönnu einstöku menn gengist fyrir ab
birta mönnum á prenti fleiri eba i'ærri afhin-
nm gildandi lagaboðum t a m Dr. Magnús
sái. Stephensen í Klausturpóstinum og víbar,
þeir Oddgeir Stephensen og Jón Sigurfcsson (
íslenzku lagasafur, og eru þar vib gjörfcar
ýmsar athugasemdir, sem fróblegar eru eink-
um fyrir lagamennina, og nú hib íslenzka bók-
menntal'jelag í Stjórnarmála tíbindunum; þar
ab auki hafa komib út nokkrir hæstarjettar-
og landsyfirrjettardómar ( Nýjun fjelagsritum
og hinum íslenzku dagblöíum. En allur þessi
aragrúi aí lagabobum er nú meira hyldýpi en
svo afc óiöglærbir menn geti í því botnab til
nokkimar hlýtar. Vib bina seinustu útgáfu
Jóns iagabókar iiafa Ifka þeir amtmabur Hav-
stein og sýsluinabur E. Briem gjört mikils-
veibar athugascmdir, meb því ab tilgreina hin
helziu lagabofc, sem út hafa komib vibvíkjandi
hverjum bálki bókarinnar fyrir sig; en þó
ætlnm vjer þab læstum alþýbuinöunum hægb-
arleik ab geta vitab þab meb vissu um ýmsar
lagaákvarfcanir lögbókarinnar hvort þær sjeu
nú í gildi eba ekki, og allra sízt nema þeir
heffcu vib hendina allar þær tilvitnubu rjettar-
bætur eba tilskipanir; höfundar athugasemd-
anna liafa að sönnu sjálfir tekib þab seinast
fram hverjir katiar Jónsbókar sjeu ab mestu
feidir úr gildi og hverir bálkar sjeu að mestu
leyti enn í gildi. Enn þab hetir lítib kvebib
ab þvf ab lagamenn vorir hafi tekib sjer fyrir ab
rita um sjerstöku kafla löggjafar vorrar á ís-
lenzku, nenia livafc Dr. M. sál. Stephensen
samdi hreppstjóia instrúxib, sera þó þab væri
gott á sínum dögum, mundi nú þurfa breitingar
vib í sumu tilliti samkvæmt hinum nýrri rjett-
arbótum, og Justitiarius Tli. Jónasen, sem
satnib hefir rit um sættamál, og má ætia ab
rit þetta sje enn ab flestu í góMi gildi, afþví
þab er svo nýtt. Lfka viijum vier geta um
Tyro juris eptir Svein lögmann Sölvason, sem
oss virbist ab iiafi verib ágætlega fræbandi
vit fyrir alþýbti, en af því rit þetía er oríib
ineir en hundrab ára, má nærri geta hversu
margt hafi breytzt síban, vjer fniyndum oss
ab iíkt rit lagab eptir nú gildandl lögum og
rjettarfari þessara tíma mundi mörgum alþýbu-
manni kærkomib. |>ab er nú þvf bagalegra
hvab lftib hefir verið ritab um hina sjerstak-
legu kafla löggjafarinnar, sem hinar nýrri til-
skipanir margar hverjar hafa að eins breitt
einstöku atribum í hinum eldri, án þess ab
taka þab upp úr þeim sem í gitdi hefir átt ab
vera, þegar þetta gengur koll af kolli um langa
tíma þá getur til orbib mesti aragrúi afbrjef-
um og tilskipunnm um sama efni, og ab menn
rerbi ab lepja þab saman úr þeim öllum saman
hvab sjeu lög eba lög ekki í því tilliti.
f>ab er því næsta eblilegt þó ab alþýba
manna sje nú orbin mjög ófróð um það hvab
sjeu liig eba ekki í ýmsu tiiliti, vjer ætium
líka ab jtfnvel sumir embættismenn. sem ekki
hafa notib lagakennslu, haíi verib og sjeu enn allt
of ófróðir í þeim lögum, sem að beinlýnis við-
koma embætti þeirra; þab sýnist þó ekki mega
minna vera, en ab hver embættismabur viti
nokkurnveainn til hlýtar þau lög, sem taka
frain skyldur og rjettindi einbættís hans, þau
lög, sem liann á sjálfur eptir ab breyta og haida
öírum til afc iilýba. Hvernig geta menn t.
a m. ætlast ti! ab prestar. á Islandi hafi ab
undanförnu verib vel ab sjer í lögum! þess-
um, þegar þeim var ekkert kennt í kirkju-
rjelti áfcur enn þeir urbu prestar, ab und-
ahteknum þeim fáu mönnum, sem lærfcu gufc-
fræfci vih háskólann í Km.höfn, og væri rel,
heföti þeir þá ekki þar mikln fremur lært
danskan en fslenzkan kirkjurjett. f>egar presta-
efnin komust þá f embætti, höffcu þeir almennt
ekki annab vib ab stybjast í lagalegu tilliti
heidur en reglur handbókarinnar og þau meira
og minna ófullkomnu Iaga og brjefasöfn, sem
láu vib kirkjurnar; þab var því aubsjáatilega
mest komib undir eljun þeiira og alúb ab lesa
þessar vfba hvar hálfrotnu lagasyrpur og opt
lítt læsilegu brjefabækur, hvoit þeir gátu aflab
sjer meiri eba minni þekkingar á lögtim þeim,
sem vibkoma embætti þeirra. Vjcr álítum þab
því eDgar öfgar, þó að grundvöllub lagaþekk-
ing prestanna og um leib alþýbunnar í hverri
sókn, hafi smákulnað út, allt frá þeim tímum
þegar þab var í heibri haft ab vita sem mest
f hverskonar gildandi landslögum, og tnest
ætlum vjer ab þessi laga i'áfræbi alþýbunnar
og suntra embættismanna hafl ágerst síbatt
um seinustu aldamót, ab hib forna alþingi var
aítekib. Vjer alítum þvf, afi þab hafi sannar-
lega verib ntikilsvert fyrir þetta land, þegar
farib var ab kenna íslenzkan kirkjurjett vib
prestaskólann í Reykjavík, bæbi afc því leyti
*em þab veitir prestaefnunum hina naubRyn-