Norðanfari - 01.03.1864, Blaðsíða 2

10
Icgu lagáþekkingu, sem þeir þurfa á aS halda
í hinni væntanlegu stöðu þeirra, og svo afe
því leyti scm menn geía vænst þess, ab þar
sem pvesturinn er vel a& sjer í kirkjulögunum,
þar tnunt sáknarfólkib smátt og smátt komast
nibur í nau&synlegri þekkingu á því lagasam-
bandi, sem þab stendur í viÖ presiinn og
kirkjuna, og vjer getum vænst þessa því l'remur,
sem a& nú er kominn á prent hinn, íslenzki
kirkjurjettur, sem vjor gátum um í tipphafí
greinar þessarar. t 4f því þa& eru enn svo
margir prestar á Islandi, sem hvorki hal'a siglt
nje hert kirkjurjctt vib prestaskólann, þá æll-
mrv vjer ab bók þessi megi vera þeim næsfa
kierkomin ba-bi sjállra sín vegna og safnafa
sinna. Vjer verbum ab álíta þab glebiefni
fyrir alla presta, a& hafa nú fengi& svo gott
tækifæri til a& útbreita me&al sóknannanna
sinna nau&synlega þekkingu á því lagasam-
bandi, setn a& presturinn og kirkjan stendur
í vi& þá, og þeir vi& þau; því eins og prest-
inum má ekki standa á sama, hvort hann
sjálfur er svo vel a& sjer ( kirkjulögunum, a&
hann ávallt veit sig þjóna embætti sfnu lögum
þessum samkvæmt, ellegar hann ver&ur a&
gjöra margt hva& í blindni samkvæmt drottn-
andi vana aldar sinnar; svo má honum ekki
heldur koma þa& fyrir eitt hvort söfnu&nr
hans veit e&a ekki skyldur sínar og rjettindi
í tilliti til prests og kirkjn; þekki hann »kki
skyldur sínar er hætt vi& lionnm þyki prest-
urinn of heimtufrekur, þekki lianu ekki rjeit-
indi sín, er hætt vi& hann heimti anna&hvort
oflítib e&a ofmiki& af prestinum; þa& erhvcrj-
um manni au&sætt a& slík vanþekking á bá&ar
hli&ar og þótt ekki sje nema á a&ra, getur
valdi& illri tortryggni, og tortryggnin a& lokunnm
oi&i& a& úlfbú& og tvídrægni; en Ijós og grutid-
völlu& þekking á rjettu lagaeambandi gafnab-
anna vi& prest og kirkju, hlýtur a& vekja
alúb og eindrægni niilli presta og safna&a í
hinni mikilsárt&andi samvinnu þeirra luistinni
kirkju tit cílingar.
Vjcr erum því sannfærbir um, a& fjöldi
manna, bæ&i leikir og lær&ir sjeu oss sam-
dóma í því a& landsyfirrjettardómari Jón Pjet-
ursson eigi virbingarfullt þakklæti skilib af Is-
iendingum fyrir þenna starfa sinn, og þa&
því framur, scm hann skyldi byrja á a& fræfca
menn um þenna kafla löggjafarinnar, sem vjer
a& morgu leyti ver&um a& álíta a& hafi verifc,
eins og nú á stendur, einhver hinn nau&syn-
legasti, því þó lagaþekking alþý&u og sumra
embættisnianna sýnist í flestum greinum vera
a& kolum komin, þá vir&ist þetta ef til vill
hvergi bersýnilegra en f tilliti til kirkjulaganna,
eptir því, sem nú er ástatt og vi& hefir geng-
ist í mörgu tilliii nokkur undanfarin ár; og þó
álítum vjer þa& á mestu rí&a, hvernig kirkju-
fjelaginu er hátta& lijá oss, sje þa& vel, þá
mun Iandifc me& lögum byggjast, sje þa& illa,
þá mun landi& me& ólögum ey&ast. f>a& eru
prestarnlr og söfnu&irnir, sem a& me& reglu-
bundinni og ástúblegri samvinnu sinni eiga a&
efla kristilega trú og si&gæ&i; og þa&, a& þctta
heppnist vel, er skilyr&i fyrir þvf a& þjóbin
ver&i hæf til ab lifa í reglubundnu borgaralegu
fjelagi, þá fyrst verfur hún þæf til a& hlýba
borgaralegum lögum og bera tilhlýbilega vir&-
jngu fyrir helgi þeirra. En þar á móti, fari
kirkjustjórn vor í ólestri og kirkjuleg fjelags-
samvinna presta og safna&a í óreglu, þádofnar
eba deyr trúin, þá kólnar gu&ræknin, þá spill-
ist sifcferbifc, þá hætta menn ab bera tilhlýbi-
lega vir&ingu fyrir helgi bæbi kirkjulcgra og
borgaralegra laga, þá hætta menn a& hlý&a
lögunum nema af þrælsótta einum saman;
sverfc borgaralegra laga getur þá afc eins af-
sni&ifc hinar einstöku illu greinir, en þa&
spretta jafnó&um upp aptar a&rar jafnvondar
e&a verri á liinum spillta stofni þjó&fjelags-
ins; fáar eba engar endurbaitur landssjórnar-
innar, sem ætlaöar eru til a& efla farsæld
og framfarir borgaralegs fjelags geta þá komifc
þjó&inni a& sannarlegu gagni; hversu, sem þær
kunna a& vera hyggilegar og gagnlegar þeirri
þjófc, sem hæfileg er fyrir þær, þá ver&a þær
hinni spilltu þjó& eins og ný bót á gönilu ni&-
lagsfati; þab dugar ekki a& draga rauban
purpura yfir rotin sár, því slíkt ver&ur liinni
innri meinsemd til enn meiri spillingar. þafc
færi betur a& landsstjórninni væri þa& nógu
ljóst hvar hún á byrja á afc lækna hi& hættu-
lega þjó&armein; því vcr&ur ekki neitafc, a&
hún hefir í nokkur undanfarin ár bæ&i samifc
nokknr ný borgaralcg lagabofc, og gjört ymsar
uppástungur til a& efla farsæld og frainfarir
hins borgaralega þjó&fjelags vors; en slíkt
vir&ist a& hafa komib a& Iangt um minni
notum en til var ætlafc og oss uggir a&
svo munP lengi verba, me&an landstjórnin
hefir endurbót kirkjufjelagsins í öbrurn eins
hjáveikum, eins og hún hetir haft hana núna
í næst undaufarin 60 til 70 ár; því vjer
getunt ekki betur sjeb, en ab stjórn kirkju-
legra máleina lijá oss, hafi alian þenna tíma
verib ab smáhnigna, ab því eiiul fráteknu,
sem vjer Ifófúm nú fengib préstáekólan, því
vjer aiílum ab hann mætti verba hin traust-
asta undirstaba til gagngjörbrar kirkju endur-
bótar a landi voru, eiab landstjóinin íjeti sjer
annt um ab lilynna a& lionum sern hezt á
ailar tilibar, ef aö hún me& röggsamri rá&-
deild Ijeti sjer annt tmi, og þa& setn fyrst, a&
koma allri hinni ytri stjórn kirkjulegra mál-
efna í þa& liorf, a& hún væri sem sainkvæm-
ust þeiiri menntan og fræ&slu, scm-presta-
efnin fá á skóla þessuin; þab er ætlunarverk
skólans ab gjöra þá ?em í hann ganga hæfa
til prestslegrar stiibu, og þetta ætlum vjer
ltann hafi leyst vel af iiendi enn sem komib
er, samkvæmt hætiltígleikum þcirra, sem á hann
hafa gengib; þeir, sem útskrifast úr skóla
þessum, siga aptur ab verfca verkfæri . land-
stjórnarinnar, a& því lcyti liún er kirkjustjóm,
en ef að dá&laust stjórnarlyrirkomulag eba
lagleysi liennar ollir því, a& hún getur ekki
beiit þeim eins og vera ætti, þá ver&a þeir
henni eins og rögum og lagtitlum manni gott
vopn; hva& vel sern þeir eru búnir undir stö&u
sína, þá geta þeir a& lokuntim orbifc lítt nýtir
vcrkamenu í víngarbi Drottins.
Vjer tökum þab upp aptur ab Jón Pjet-
ursson eigi þakklæti skilib fyrir ab hafa samib
hinn áminnsta íslenzka kirkjurjett; en hvernig
eiga menn þá ab votta honum þetta þakklæti
sitt. ab verbungu? Vjer ætlum me& því, a&
liver í sinni stö&u stubli til þess, a& þessi starfi
hans komi þjöbinni ab þeim notum, sem hai n
helir au&sjáanlega tilætlab; oss furbar jafnvel
á, ab biskupinn ekuli ekki þegar liafa ritab me&-
mælingaibrjef me& bæklingi þessum til allra
prófasta á landinu og prófastarnir aptur til
presta sinna, um a& útbrei&a hann rnebal safn-
a&anna, og reyna til a& gjöra sóknarmönnum
sínum efni hans og tilgang scm skiljanlegast-
an; þá mundi jafnvel alþýta manna fá nokkra
grundvalla&a þekkingu á gildandi kirkjulög-
um, þá niundi tilhlý&ileg vir&ing fyrir helgi
kirkjulaganna ver&a a& þjó&arme&vitund, og
þetta ætlum vjer a& mikib mætti stybja gagn-
lega kirkjustjórn frainvegis, því þá mundi al-
þýfcan verba kirkjustjórninni betur samtaka.
Vjer erutn ekki löglærbir, þa& er því ekki
vort heldur lögfræbinganna, a& geta sagt meb
nægum ástæ&urn hvernig hinn íslenzki kirkju-
rjettur Jóns Pjeturssonar sje af lieudi lcystur;
en þafc getum vjer sagt fyrir vort leyti; a&
oss þykir bæklingur þessi bæbi gapnlegnr og
fallegur. Ilin vísindalega skö&un á kirkjunni og
rjettarástandi hennar í innganginum þykir oss
afbrag&s vel af hendi leyst fyrir alþý&u manna.
]>ab ætlum vjer mörgum kærkomib, a& höf.
hefir Ijóslega tekifc þa& fram, hver a& sjeu hin
helztu a&al skylyrbi fyrir því, hvort eitthvcrt
danskt lagabob geti haft lagagildi hjer á laDdi
e&a ekki sbr. 5. gr. Um skilning höf. á ein-
stöku fvíræbtim ákvör&unuin laganna, getum
vjer ekki dæmt, þa& hcyrir lögfræ&ingurn til,
eptir ýtarlega rannsókn a& koma sjer saman
um þa&. ]>a& væri til ab mynda æskilegt a&
höf. skýr&i þafc nokkub bettir, hvervegna ltann
vir&ist álfta a& prestar megi confirmera börn
þegar þau eru komin á 14.' ár, þó þau sjeu
ekki fullra 14 ára eins og nú æ&i lengi a&t
tindanförnu liefir verifc stranglega eptir gengib.
Sömulei&is þab, þegar hann ætlar a& prestar
sjett ab löguin ckki skyldir a& gjakla til jafii-
a&arsjó&anna; aptur eru nokkub Ijósari ástæb-
ur hans fyrir þvf, ab prestar fljett ei lögskyldir
ab gjalda til vegabóta e&a vinna a& þeim, og
þó mun mörgum þykja þa& nokkurt vafamál.
Grein höf. um skyldur presta vi&víkjandi si&-
ferbi manna , þykir oss ekki nærri eins greini-
ieg og vjer hel&tim vi&búist, því þó hann
segi: a& prestar eigi ekki a& láta neina ósife-
semi afskiptalausa, þá þykir oss iiann taka
heldur fátt til dærnis, þar sern hann talar tim
enga óreglu e&a ósibsemi, nema lauslæti; því
þafc vibgengst sannarlega mörg fleiri óregla,
sem enn þá vandasamara er fyrir prestana
úr afc r ,&a.
þa& vir&ist au&sætt a& höf. álítur sumt
hvafc í hinni eldri helgidaga tilskipun enn þá
í lagagildi, sem og líka vir&ist f alla eta&i
e&lilegt, því þa& mætti heita afleitt ef a& um
allt þab, sem iiin eldri tilskipun tiltekur, en
hin yngri minnist ekkert á, skyidu engin lög
vera tii; en þab væri æskilegt a& höfuiidurinn
e&a einhver annar góbur lagama&ur, skýrbj
þafc betur hvernig þessu ver&í samrýmt vi&
niburiag hinnar yngri helgidaga tilskipunar.
Yerbtir þa& sje& af kirkjurjettinum hvort eba
a& live miklu ieyti prestar eiga a& skipta sjer
af því þó meun faii fram hjá kirkju um
messutímann ýmist me& lest e&a þá lausríb-
andi eba lausgangandi án fullra nau&synja?
Ef •& prestárnir á ári liverju áminna sðfnubi
sína í kirkjuimi um kirkjtirækni, eiga þeir ,þá
nokkub a& skipta sjer ai því þó fioiri e&a færri
f söfntif tiritim konú sjaldan c&a aldrei til kirkju,
þó þeir ajeu lietlsugóbir og forfallalausir, og
þótt nokkiir sjeu aldrei til altaris svo áruin
skipii ?
]>ó oss þyki kirkjurjetíurinn a& mörgu
ágætui , þá höftim vjer ekki gjört þessar at-
hugasemdir í því skyni a& þar rneb væri taiib
allt þa&, sem lioniim kann ab vera ábótavant
f, hcldur til a& vekja athyggli höf. á, iivert
hann treystist ekki til ab skýra snnit hvab
nokkub hetur en hann liefir gjört, og væri
æskilegt ef hann vildi gjöra þab smátt og
smátt í blöbunum þangab til hann fær tæki-
færi a& gefa kirkjurjettinn út aptur aukinn
og endurbættann.
þa& hef&i ef til vill sumum þótt ákjós-
anlegr, aö kirkjurjcttinum hef&i fylgt greini-
legt registur, og ]ia& því fremur, sem ab sumar
ákvarbanir, sem þó eru í honum, íinnast má-
kje ei ætíb á þeim : töbuin, er margir mundu
fyrst leita þeirra. Skyldi nú höf. á&ur langt
líbur hugkvæmast a& auka og endurbæt# þennan
kirkjurjett ab mun, þi virbist gjörlegt a& gefa
þafc út ásamt greinilegu registri vi& hann alían,
eins og sjerstakan vibbætir í sama broti, svo
sá vi&ba tir yrM bundinn inn ásamt bæklíngn-
uin sjálfum.
Jakob Gu&mundsson o. íl.
atriði i læknaniáliiiu á al-
þingi 1803.
þjor mun þykja sem öbrum blö&um Nor&-
anfari minn! a& aldrei sje gó& vfsa of opt
kvebin, og aldrci sje þeirri stund illa vari&
er menn hugsa um alþýbleg málefni og fyrir-
komulag þeirra. Jeg er þjer nú a& vísu sam-
dóma í þessari grein, eins og í mörgum ö&r-
um efnum, en ver& þó a& segja þa&, a& margt
hefir optlega bægt mjer frá því a& hugsa eins
um alþjó&leg májefni eins og jeg vildi, e&a
finndi hvöt hjá mjer til a& gjöra. En samt
sem áfcur koma stundum þau atrj&i fyrir í me&-
fer& almennra landsmáia, sem jcg varla get
bundist a& velta vel fyrir mjer, því Bþa& skal
vel vanda, sem lengi á a& standa*, en um
margar af uppástungnm þcim, sem fram hafa
komib í ýmsum málum vorum fyrr og sf&ar
má segja Ifkt og um kvebskap Sigur&ar Dala-
skálds: „sumt var gaman, sumt var þarft,
sumt vjer ei um tö)uin“.
þú getur nærri a& jeg inuni lesa alþing-
istf&indin nú eins og a& undanförnu, jafn-
ó&um og þau berast mjer, en þafc er nú vanalega
ckki fyrri en löngu eptir a& hvort hepti kcmur
út, því vib vitum bábir hvernig póstgnngurnar
erti; jeg hefi nú lesifc eins og jeg sag&i þjer, þing-
tí&indin f þetta sinn, og al' því „heilbrygfcin
er hifc iiæsta hnoss“ eins og skáldib sagbi, þá
œtla jeg nú ab drepa lílib eitt á nokkur atribi
í mebferb læknamálsins á alþingi þvf, er haldib
var í sumar.
Uppástunga sú, sem einkum liefir komifc
læknamálinu í hrcifingu í (ietta sinn er frá
landlækni Hjaltalín og er prentub í þingtíb.
1863 bls. 101 — 108, en nefndarálitib í þessu
máli er prentab í alþingistíb. 1863 bls. 273—
278; þetta er nú þa& eina, sem jeg get enn
sjefc af mebferfc málsins á þingimi, því þau
heptin, sem umræ&urnar geyma, cru ekkienn
þá komin hingafc.
Nefndin í Iæknamálinu hefir nú borifc 6
uppástungu-atri&i fram í álitsskjali sfnu, er a&
mestu sty&jast vi& uppástungu íandlæknis, og
hefir nefndin ráfcifc aiþingi til a& lallast á
þau. — Um 1. 2. 3. 4. og 6. uppástungu-
atri&i&, skal jeg ekki mæba lesondur þfna me&
langri rollu , en um hib 5. (6. f uppástnngu
landlæknis) vildi jeg fava fáeinum orium.
5. uppástungu - atrifcifc er nýtt í lækna-
roálinu, þa& hefir ekki svo jeg muni eptir,
komifc tii iimræ&u á hinum fyrri þingum; enda
felur þa& cinnig f sjer nýja og stórkostlega
breytingu á hinum gildandi lögum ef vel er
a& gá&; því'er nefnilega farifc fram í þessari
grein, a& konungnr annist um a& þa& ver&i
a& iögum gjört a& landlæknir og hjera&slæknar
ver&i lausir vi& þá skyldu, er hingafc til hefir
á þcim hvflt, nefnilega þá a& senda skýrslur
sfnar, uppástungur og umkvartanir í gcgnum